بررسی مؤلفههای مؤثر بر سیاستگزاری مدیریت پسماند مناطق روستایی بخش کن از دیدگاه کارشناسی
الموضوعات :
زهرا کردی
1
,
هما صالحی
2
,
فرهاد حمزه
3
1 - زهراکردی دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی گرایش سیاست گذاری، واحدتهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران ايران
2 - استادیار گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، واحدتهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران ايران
3 - استادیار جغرافیای سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: پسماند, سیاستگزاری, روستا, بخش کن, دیدگاه کارشناسی,
ملخص المقالة :
با توجه به روند رشد سریع جمعیت، بحث افزایش پسماندها به یکی از چالش‌های اساسی توسعه پایدار روستایی جهت حفظ محیط زیست تبدیل شده است. در همین راستا هدف پژوهش پیش رو بررسی مؤلفههای مؤثر بر سیاستگزاری مدیریت پسماند مناطق روستایی بخش کن در استان تهران میباشد. جامعه آماری پژوهش شامل کارشناسان و مدیران دهیاریهای منطقه و سازمان مدیریت پسماند شهر تهران میباشند. حجم نمونه برای کارشناسان و مدیران با استفاده از روش سرشماری 34 نفر تعیین گردید. روش گردآوری دادهها، به دو روش اسنادی و پیمایشی بوده‌است. از روش اسنادی برای بررسی سوابق و تبیین مسئله و از روش پیمایشی برای گردآوری دادهها با ابزار مشاهده، مصاحبه و تکمیل پرسشنامه بین کارشناسان و مدیران استفاده شده است. برای تعیین روایی و جهت معتبر‌سازی محتوای پرسشنامههای تحقیق از نظر متخصصان، اساتید راهنما و کارشناسان استفاده گردید. همچنین پایایی یا قابلیت اعتماد پرسشنامه از طریق آزمون مقایسه دو نسبت سنجش شده است. در این تحقیق برای بررسی مدیریت پسماند از دیدگاه کارشناسی از سه مؤلفه رهبری توأم با نوآوری، بکارگیری صحیح منابع و برنامه-ریزی و ساماندهی استفاده شده و تأثیر آنها بر سیاستگزاری در این حوزه مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج منتج شده در آزمون کای اسکوثر نشان از رابطه معنی دار مولفه های رهبری توأم با نوآوری، بکارگیری صحیح منابع و برنامهریزی و ساماندهی با سیاستگزاری مدیریت پسماند در این پژوهش است. همچنین با توجه به نتایج از تحلیل رگرسیون چندگانه مجموعاَ 91 درصد از واریانس سیاست گزاری مدیریت پسماند توسط سه بعد یاد شده تعیین شده است.
منابع
احمدی،، حهانسوزی، (1400). تحلیل مؤلفه¬های مؤثربر سیاستگزاری مدیریت پسماند (مطالعه موردی: منطقه شیرین درّه، شهرستان قوچان)، جغرافیا و حفاظت از محیط زیست، 11(3)، صص 137-115.
بهمنی، امید(1399). طرح مدیریت بهره‌وری پارک جنگلی کوهستر، شهرداری منطقه 5 تهران، 278 صفحه 127
بوارد، لطف الله، ایلانلو، مریم. (1398). مدیریت مواد زائد حامد شهری با استفاده از مدل Swot (مطالعه موردی: منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی شهرستان ماهشهر)، نشریه جغرافیا و برنامهریزی، 23(70): 27-1.
خداوردی ازغندی، زینب.، کلاهی، مهدی.، (1398). افق پیشروی سیاستگزاری و مدیریت پسماند. فصلنامه رهیافت، 73: 77-68.
دربان آستانه، علیرضا. (1391). اصول و مبانی بهداشت روستایی، تهران، موسسه فرهنگی، اطلاعرسانی و مطبوعاتی شهرداری‌ها و دهیاریهای کشور.
دربان آستانه، علیرضا.، هاجری، بهرام.، ملایی، نادر.، (1396). ارزیابی و مکان‌یابی سامانه مدیریت پسماند روستایی با استفاده از تحلیل شبکه (مطالعه موردی: شهرستان شیروان و چرداول)، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، شماره 24، صص 180-163.
رئیسی، اسلام. (1393). نقش مدیریت پسماند در توسعه سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: بخش ساربوک، شهرستان قصرقند)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد.
زاهدین، محمدحسین. (1383). اجرای عدالت درباره محیط زیست بین‌المللی، حقوق و راه حل‌ها، مجله حقوق، نشریه دفتر خدمات حقوق بین‌الملل حمهوری اسلامی ایران، شماره 31، صص 185-171.
صفاری، امیر. (1392). تحلیل مخاطرات زیست‌محیطی و راهبردهای مدیریت پسماند در نواحی روستایی مطالعه موردی: دهستان اجارود مرکزی، شهرستان گرمی، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال دوم، شماره 1، صص 71-91. صفری، ادوین. (1393). اصول صحیح برنامهریزی محل‌های دفن زباله پسماند روستایی، ماهنامه پژوهشی، آموزش و ترویجی دهیاری‌ها، شماره 42، صص11-3.
صفری، پروانه. (1393). عوامل موثر بر رفتارهای مدیریت پسماند خانوارهای روستایی شهرستان قزوین، پایان نامه کارشناسی ارشد توسعه روستایی، دانشگاه زنجان.
عبدلی، محمدعلی.، جلیلی، مهدی.، سمیعی‌فرد، رضا.(1386). ارائه الگوی مشارکت مردم و بخش خصوصی در سیستم مدیریت پسماند روستایی، مجموعه مقالات اولین کنفرانس مهندسی برنامهریزی و مدیریت سیستم‌های محیط زیست، تهران، دانشگاه تهران.
عبدلی محمدعلی.، رحیمی، فرشید.، سمیعی‌فرد، رضا.، جلیلی، قاضی زاده.(1393). بررسی کمّی و کیفی پسماندهای روستایی استان هرمزگان و ارائه راهکار مدیریتی، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره شانزدهم، شماره 4، صص 173-165.
عمرانی، قاسمعلی.، علوی، نغمه.(1388). مدیریت مواد زائد جامد (بازیافت)، تهران، اندیشه رفیع.
عموئی، عبدالایمان.، اصغرنیا، حسینعلی، خدادادی، علی.(1387). ویژگی‌های کمّی و کیفی پسماندهای جامد روستایی شهرستان بابل، مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، دوره دهم، شماره 5، صص80-74.
عنابستانی، علی‌اکبر.، جمعه‌ای، عاطفه.، بوزرجمهری، خدیجه.(1399). بررسی تأثیر مشارکت روستاییان در فرایند مدیریت پسماندهای روستایی (مورد شناسی: بخش نیمبلوک، شهرستان قائنات). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 10(34): صص 90-69.
عنابستانی، علی‌اکبر.، رئیسی، اسلام.(1396). نقش مدیریت پسماند بر بهبود شرایط توسعه در سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: بخش ساربوک، شهرستان قصرقند). فصلنامه برنامهریزی منطقه‌ای. 7(27): صص 112-93.
عنابستانی، علی‌اکبر.، سجاسی قیداری، حمدالله.، رئیسی، اسلام. (1394) تأثیر عملکرد دهیاران بر مدیریت پسماند در سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی: بخش ساربوک، شهرستان قصرقند)، پژوهش‌های روستایی، دوره ششم، شماره2، صص298-275.
کامیابی، سعید.، مسلمی، علی.،(1399). ارزیابی مدیریت پسماند در مدارس شهرشاهرود. فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، 3(1): صص 312-299.
ملکوتیان، محمد.، یغمائیان، کامیار.(1382). بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد مردم شهر کرمان در زمینه مدیریت مواد زائد جامد. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران، شماره 2، صص 27-38.
مومنی، حسن.، ایرانخواه، احمد.(1398). اثرات ساخت آزادراه تهران-شمال بر سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: روستای سنگان (باغدره) در بخش کن-سولقان، مجله فضاهای پیراشهری، سال اول، شماره اول، صص 138-129.
میرعباسی، اشرف السادات.، نقوی، نوشین.، پناهنده، محمد.(1391). توانمند سازی روستاییان استان گیلان در تهیه بیوکمپوست از زبالههای خانگی( مطالعه موردی: برخی از روستاهای استان گیلان)، همایش ملی توسعه روستایی، رشت، دانشگاه گیلان، صص 4-1.
نعمتی، مرتضی.، عبیات، محمود.، بابایی، علی‌اکبر.، شجاعیان، علی.(1399). سنجش و ارزیابی شاخصهای مدیریت بهینه پسماند در مناطق روستایی شهرستان آبادان. فصلنامه علمی برنامهریزی منطقه‌ای، 10(38): صص 94-81.
نورپور، علیرضا.، افراسیابی، هادی.، داوودی، سید محید.(1392). بررسی فرایند مدیریت پسماند در حهان و ایران، گزارش شماره 207، تهران، مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران.
Al-Khatib, I. A., Kontogianni, S., Nabaa, H. A., Alshami, N. and Al-Sari, M.I. (2015). Public perception of hazardousness caused by current trends of municipal solid waste management. Waste Management, 36: 323–330.
Ahmadi, Jahansuzi, (1400). Analysis of the effective components on waste management policy-making (case study: Shirin Darre region, Qochan city), Geography and Environmental Protection. 11(3): 115-137. (In Persian)
Abdoli, Mohammad Ali., Jalili, Mahdi., Samiifard, Reza. (2006). Presenting the model of participation of people and the private sector in the rural waste management system, Proceedings of the First Engineering Conference on Planning and Management of Environmental Systems, Tehran, University of Tehran. (In Persian)
Abdulli Mohammad Ali, Farshid Rahimi, Reza Samiifard, Ghazizadeh Jalili (2013). Quantitative and qualitative survey of rural wastes in Hormozgan province and providing a management solution, Environmental Science and Technology Quarterly. 4: 165-173. (In Persian)
Amoui, Abdul Ayman., Asgharnia, Hossein Ali, Khodadadi, Ali. (2007). Quantitative and qualitative characteristics of rural solid waste in Babol city, Journal of Babol University of Medical Sciences. 10(5): 74-80. (In Persian)
Anabastani, Ali-akbar., Jumaei, Atefeh., Bozrajmehri, Khadijah. (2019). Investigating the impact of villagers' participation in the process of rural waste management (case study: Nimblok district, Qaenat city). Quarterly Journal of Geography and Regional Urban Planning. 10(34): 69-90. (In Persian)
Anabastani, Ali-Akbar., Raisi, Islam. (2016). The role of waste management in improving development conditions in rural settlements (case study: Sarbuk section, Qasrqand city). Regional Planning Quarterly. 7(27): 112-93. (In Persian)
Anabastani, Aliakbar., Sejasi Khedari, Hamdollah., Raisi, Islam. (2014) The effect of villagers' performance on waste management in rural settlements (case study: Sarbuk district, Qasrqand city), Rural researches. 6(2): 275-298. (In Persian)
Bahmani, Omid (2019). Kohster Forest Park Productivity Management Plan, Tehran Region 5 Municipality, 278: 127. (In Persian)
Boward, Lotfollah, Ilanlo, Maryam. (2018). Hamed Shahri's waste management using SWOT model (case study: Mahshahr Petrochemical Special Economic Zone), Geography and Planning Journal. 23(70): 1-27. (In Persian)
Bagchi, A. (2004). Design of Landfills and Integrated Solid Waste Management. John Wiley and Sons, Inc., new Jersey. 3rd ed: 509-532.
Bahramkhah, M., Dostdar, A and Mirpadiaf, S.Y. (2022). Investigating the effective indicators on the waste management system with an approach on the methods of collecting and disposing of municipal waste. Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 5(82): 125-134.
Darban of Astana, Alireza. (2011). Principles and basics of rural health, Tehran, cultural, information and press institute of municipalities and rural districts of the country. (In Persian)
Darban Astana, Alireza., Hajri, Bahram., Melai, Nader., (2016). Evaluation and location of rural waste management system using network analysis (case study: Shirvan and Cherdavel cities), Geography and Urban-Regional Survey. 24: 163-180. (In Persian)
Fujiia, H., Kondob Y. (2018). Decomposition analysis of food waste management with explicit consideration of priority of alternative management options and its application to the Japanese food industry from 2008 to 2015, Journal of Cleaner Production,188(1): 568-574.
Goulart, C.H.M., Celina, L.L., Goulart, C.L.M. (2012). Proposal of an environmental performance index to assess solid waste. treatment technologies. Waste management, 32: 1473-1481.
Khodavardi Azghandi, Zainab., Kolahi, Mahdi., (2018). The future horizon of policymaking and waste management. Approach Quarterly. 73: 77-68. (In Persian)
Meallem, I., Garb, Y. and Cwikel, J. (2010). Environmental Hazards of Waste Disposal Patterns- A Multimethod Study in an Unrecognized Bedouin Village in the Negev Area of Israel. Archives of Environmental & Occupational Health, 65: 230-237.
Malkutian, Mohammad., Yaghmaian, Kamiyar. (2012). Investigating the knowledge, attitude and performance of the people of Kerman in the field of solid waste management. Journal of Faculty of Health and Health Research Institute of Tehran University of Medical Sciences. 2: 27-38. (In Persian)
Momeni, Hassan., Irankhah, Ahmad. (2018). The effects of Tehran-North freeway construction on rural settlements (Case study: Sangan village (Baghdera) in Kan-Soleghan sector), Urban Spaces Magazine. 1(1):129-138. (In Persian)
Mirabbasi, Ashraf al-Sadat., Naqvi, Noushin., Pahanhande, Mohammad. (2011). Empowering the villagers of Gilan province in preparing biocompost from household waste (case study: some villages of Gilan province), National Rural Development Conference, Rasht, Gilan University: 1-4. (In Persian)
Nemati, Morteza, Obayat, Mahmoud, Babaei, Ali Akbar, Shujayan, Ali (2019). Measurement and evaluation of optimal waste management indicators in rural areas of Abadan city. Regional Planning Scientific Quarterly. 10(38): 81-94. (In Persian)
Nurpour, Alireza., Afrasiabi, Hadi., Davoudi, Seyyed Mohid. (2012). Investigating the process of waste management in Hahan and Iran, Report No. 207, Tehran, Tehran City Planning and Studies Center.(In Persian)
Omidi-Saravani, Z., Kavoosi-Kalashami, M., Bakhshipour, A., Bagheri, I., & Psomopoulos, C. (2021). Critical analysis of rural waste management weaknesses. International Journal of Human Capital in Urban Management, 6(3), 263-276.
Omrani, Qasim Ali., Alavi, Naghmeh. (2008). Solid waste management (recycling), Tehran, Andisheh Rafi. (In Persian)
Raisi, Islam. (2013). The role of waste management in the development of rural settlements (case study: Sarbuk section, Qasrqand city), Master's thesis in geography and rural planning, Ferdowsi University of Mashhad. (In Persian)
Santamarta, J. C., Martín, J. R., Arraiza, M. P. and López, J.V. (2014). Waste Problem and Management in Insular and Isolated Systems. Case Study in the Canary Islands (Spain). IERI Procedia, 9: 162-167.
Safari, Amir. (2012). Analysis of environmental hazards and waste management strategies in rural areas, a case study: Central Ajaroud Dehistan, Garmi County, Space Economy and Rural Development Quarterly. 1: 71-91. (In Persian)
Saheed, Saeed., Muslimi, Ali., (2019). Evaluation of waste management in Shahrood schools. Quarterly Journal of Geography and Human Relations. 3(1): 299-312. (In Persian)
Safari, Edwin. (2013). The correct principles of planning rural waste landfills, Rural research, education and promotion monthly. 42: 3-11. (In Persian)
Safari, butterfly. (2013). Factors affecting the waste management behaviors of rural households in Qazvin city, rural development master's thesis, Zanjan University. (In Persian)
Tian, M., Gao, J., Zheng, Z. & Yang, Z. (2012). The Study on the Ecological Footprint of Rural Solid Waste Disposal-example in Yuhong District of Shenyang, The International Conference on Waste Management and Technology, Procedia Environmental Sciences, 16(1): 95-101.
Vidanaarachchi, C. K., Yuen, S. T. S. & Pilapitiya, S. (2020). Municipal solid waste management in the Southern Province of Sri Lanka: Problems, issues and challenges. Waste Management, 26, 920-930.
Zahedin, Mohammad Hossein. (1383). Implementation of justice about the international environment, rights and solutions, Journal of Law, Publication of the Office of International Law Services of the Islamic Republic of Iran. 31: 171-185. (In Persian)
مقاله ترویجی
بررسی مؤلفههای مؤثر بر سیاستگزاری مدیریت پسماند مناطق روستایی بخش کن از دیدگاه کارشناسی
زهراکردی
دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی گرایش سیاست گذاری، واحدتهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران ايران.
هما صالحی*
استادیار گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، واحدتهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران ايران.
فرهاد حمزه
استادیار گروه جغرافیا وبرنامه ریزی روستایی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
تاریخ دریافت: 13/02/ 1401 تاریخ پذیرش: 27/04/1402
چکیده
واژگان کلیدی: سیاستگزاری، پسماند، روستا، دیدگاه کارشناسی، بخش کن.
نویسنده مسئول: salehi.kh.homa@gmail.com
مقدمه
حفظ و نگهداري محيط‌زيست و منابع طبيعي يكي از مهم‌ترين چالش‌هايي است كه بشر در قرن بيست و يكم با آن مواجه است (عمرانی و علوی، 1397). آلودگی و تخریب طبیعت و اکوسیستم‌های زمین، نه تنها حق زندگی بسیاری از نوع بشر، بلکه زندگی سایر موجودات را نیز تهدید میکند (زاهدین، 1391، ص 171-185). کمیت و کیفیت مواد زائد بعد از انقلاب صنعتی و در نتیجه افزایش بی رویه‌ی جمعیت تغییرات فراوانی داشته اند (باغچی1، 2004،513). از این رو افزایش میزان پسماندها در شهرها و به‌ویژه روستاها، سیاستگزاریها و مدیریت‌های جهادی را میطلبد. چگونگي برنامه‌ريزي و مديريت حل مشكل پسماندها، امروزه يكي از مسائل و معضلات مهم بهداشتي جوامع مي‌باشد. مديريت مواد زائد جامد و توسعه و بهبود كيفيت عملكردي آن در گرو پرداختن به عناصري چون رهبری توأم با نوآوری، بکارگیری صحیح منابع، برنامهریزی و ساماندهی و سیاستگزاری مدیریت پسماند است (ملکوتیان و یغماییان، 1381،ص 27-38).
در اغلب کشورهای در حال توسعه، توجه کمی به پسماندهای روستایی میشود. به همین دلیل، یکی از مشکلات چالش‌برانگیز در این کشورها، تولید زباله در مناطق روستایی است. در حقیقت، مدیریت پسماند یکی از موضوعات جدید در کشورهای در حال توسعه است، که آنها را ترغیب میکند تا برنامههای مدیریت مؤثر، ضروری و یکپارچه را برای پیشبینی تولید پسماند اجرا نمایند (نعمتی، 1398). مدیریت و دفع پسماندها، به ویژه در کشورهای در حال توسعه اقتصادی، به دلیل جمعیت رو به رشد آنها، تغییر سبک زندگی، افزایش سطح استانداردهای زندگی اجتماعی، فرهنگ مصرف‌گرایی و افزایش حجم تولید زبالهها یک چالش جهانی است. در این کشورها، با توجه به تراکم بالای جمعیت در مناطق روستایی، آلودگی ناشی از دفع نامناسب پسماندها و نبود سیاستگزاری و مدیریت صحیح آن، تهدیدی جدی برای محیط زیست و منابع طبیعی محسوب میشود. افزایش تولید پسماند امری مهم بوده و به همین دلیل باید سیاستگزاری مدیریت پسماند توسط دولت‌ها در اولویت قرار گیرد (تیان2، 2012، 96).
مدیریت پسماند مجموعهای از مقررات منسجم و نظاممند مربوط به کنترل تولید تا دفع، مطابق با بهترین اصول بهداشت عمومی، اقتصاد، مهندسی، حفاظت، زیباشناسی و دیگر ملاحظات زیست‌محیطی تعریف میشود (عنابستانی و همکاران، 1399، 93-112). گردآوری و دفع زبالهها به طریقی مناسب که بتواند سبب کاهش مستقیم و غیرمستقیم خطرات مربوط به سلامتی مردم و آسیب به محیط و منابع طبیعی شود بسیار حائز اهمیت است. بر اساس مشاهدات و نظر کارشناسان، سیاستگزاری و نظام مدیریت پسماند در کشور، در شرایط مطلوبی قرار ندارد. مسئله بیان شده زمانی پیچیدگی بیشتری پیدا میکند که اثرات منفی و زیان‌بار آن در ارتباط با سایر نظامهای موجود، از جمله نظام زیست‌محیطی در کشور مورد بررسی قرار گیرد. به‌عبارتی یکی از مهمترین عوامل تهدیدکننده سلامت محیط زیست روستاها ناشی از نبود جمعآوری اصولی و دفع غیر بهداشتی پسماندهای تولید شده در روستاها است. امروزه با افزایش تولید پسماند در جوامع روستایی سیستم مدیریت پسماند میتواند به عنوان بخشی از نظامهای جامع مدیریت کشور به حساب آید. این سیستم شامل ساختار سازمانی، فعالیتهای طرحریزی، تعریف مسئولیتها، تعیین روشها و فرایندها و همچنین به‌کارگیری منابع لازم برای تهیه، اجرا، بازنگری و حفظ خط مشی زیست‌محیطی است (عنابستانی و رئیسی، 1399، ص 93-112).
امروزه آلودگی محیط روستا و مسائل زیباشناختی روستا، به نحوی در اکثر روستاهای کشور قابل مشاهده است. ولی هنوز مدیریت پسماندهای روستایی به عنوان یک ضرورت از طرف ساکنان این نواحی احساس نمیشود. در این راستا، مدیریت پسماند در نواحی روستایی بخش کن لزوم توجه شایانی را میطلبد زیرا از طرفی آیندهای پیچیده و جدی پیشروی روستا است و از طرف دیگر با رشد جمعیت حجم زبالهها به طور دائم افزایش مییابد و چنانچه وظیفه دفع و رفع پسماندهای تولیدی تنها بر عهده دولت نهاده شود و مشارکت مردم را به همراه نداشته باشد، کاری انجام نخواهد شد؛ بنابراین یک مدیریت هماهنگ همراه با مشارکت مردم از طریق برنامههای متنوع و فرهنگی، میتواند موجب به حداقل رسیدن تولید پسماندهای روستایی و همچنین کنترل و دفع مطمئن این مواد به منظور حفظ چشم‌اندازهای زیبا و طبیعی روستا، حمایت از سلامت ساکنان و کاهش معضلات محیط زیستی برای رسیدن به توسعه پایدار روستایی میباشد. در راستای شناسایی عوامل اثرگذار بر مدیریت پسماند، تنویر افکار عمومی از طریق تبلیغات رسانهای، آگاهی جامعه در مورد آلودگی ناشی از پسماندها و نحوه‌ی مدیریت آنها به کمک دهیاری‌ها مهمترین راهبرد است (عمویی و همکاران، 1396،ص 74-80).
برنامهریزی در جهت مدیریت صحیح پسماند و توجه به اثرات زیان‌بار آن بر محیط‌زیست در هر کشوری یکی از اصول مهم و ضروری در راستای تامین منافع بلندمدت و حرکت در مسیر توسعه پایدار است (صفاری، 1396، ص 71-91). بنابراین، آگاهی و شناخت چالش‌های مدیریت پسماندهای روستایی میتواند در جهت برنامهریزی موثرتر در خصوص مدیریت پسماندهای روستایی مورد کاربرد قرار گیرد. براساس آنچه گفته شد؛ اجرای روشهای مناسب مدیریت پسماند در منطقه مورد مطالعه به اطلاعاتی در رابطه با وضعیت مدیریت پسماند نیاز دارد (صفری، 1394، ص 3-11). همچنین باید به این واقعیت اذعان داشت که اعمال صحیح و مناسب مدیریت پسماند در نواحی روستایی باعث ایجاد حس تعلق مکانی و تعهد روستاییان به ماندگاری در محیط روستا و مسؤلیت‌پذیری در قبال محیط‌زیست میشود. به‌طوری که مطالعات انجام گرفته در خصوص تجربیات مشابه مدیریت پسماندها در نواحی روستایی ایران به روشنی مبیّن این واقعیت است که روستاهای ایران فضا و شرایط مناسبی برای این طرح دارند. آنچه در این خصوص از اهمیت ویژه‌ای برخودار است آماده‌سازی جوامع انسانی از طریق فرهنگ‌سازی و برگزاری کلاس‌های آموزشی است (میرعباسی و همکاران، 1391، ص 1-4). روستاهای بخش کن از این قاعده مستثنی نیستند و هم‌اکنون نسبت به مدیریت پسماند اطلاع درستی ندارند و تفکیک زباله را نیز فرا نگرفته‌اند که همین عامل باعث میشود آلودگیهای زیست‌محیطی را به وجود بیاورد و اثرات زیان‌باری را به زیست روستایی وارد نماید. لذا سیاست گزاری مدیریت پسماندها در نواحی روستایی کشور از مسائل بسیار مهم است. لذا با توجه به مطالب بیان شده در این تحقیق تلاش شده است تا از دیدگاه کارشناسی به سوالات زیر پاسخ داده شود:
1- مهمترین مؤلفههای مؤثر بر سیاستگزاری مدیریت پسماند در روستاهای بخش کن کدامند؟
2- کدام یک از مؤلفهها بیشترین تأثیر را بر سیاستگزاری مدیریت پسماند در روستاهای بخش کن دارد؟
همچنین فرضیات تحقیق شامل موارد ذیل است:
فرضیه 1: بین رهبری توأم با نوآوری و سیاستگزاری مدیریت پسماند رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه 2: بین بکارگیری صحیح منابع و سیاستگزاری مدیریت پسماند رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه 3: بین برنامهریزی و ساماندهی و سیاستگزاری مدیریت پسماند رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه 4: برنامهریزی و ساماندهی بیشترین تأثیر را بر سیاستگزاری مدیریت پسماند دارد.
شکل 1- مدل مفهومی، محقق‌ساخته
مدل فوق نشان دهندۀ رابطه میان ساماندهی پسماند با ابعاد مختلف سیاستگزاری است.
مبانی نظری
چارچوب نظری
پسماند به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته میشود كه بطور مستقیم یا غیر مستقیم حاصل فعالیت انسان بوده و از نظر تولید كننده جزو مواد زائد تلقی میشود (بهرامخواه، 2022، 125). همچنین پسماند به مجموعه مواد ناشی از فعالیتهای انسان و حیوان كه معمولاً جامد بوده و به صورت ناخواسته و یا غیر قابل استفاده دور ریخته میشود اطلاق میگردد (ویداناآرچچی3، 2020، 923). این تعریف به‌صورت كلی در برگیرنده همه منابع، انواع طبقه‌بندی‌ها، تركیب و خصوصیات مواد زائد بوده و به سه دسته كلی زبالههای شهری و روستایی، زبالههای صنعتی و زبالههای خطرناک تقسیم می‌شوند. به علت دامنه گسترده مواد موجود در این پسماند (شیشه، پارچه، فلز، کاغذ، پلاستیک، مواد آلی و...) و اختلاط کامل این مواد، مشکلات متعددي در مدیریت آنها بروز میکند. پسماند تجاري و صنعتی معمولاً یکنواخت‌تر و در مقادیر بالاتر تولید میشود؛ بنابراین سیستم مدیریتی که بتواند پسماند خانگی را مدیریت کند، قطعاً توانایی مدیریت پسماند از منابع دیگر را نیز دارد (نورپور و همکاران، 1392).
با توجه به مشکلات سازمانی موجود و بررسی ناكافی روشهای مدیریت پسماندهای جامد در كشورهای درحال توسعه، این كشورها با مشکلات جدی مانند آلودگی آب، خاک، اتمسفر و همچنین تأثیرات سوء پسماندها بر سلامتی انسان و تغییرات اقلیمی رنج میبرند؛ بنابراین سیاستگزاری مدیریت پسماند روستایی در تمام مراحل طراحی تا اجرا الزامی خواهد بود. مهارت اصلی مدیریت پسماندهای روستایی، محدود كردن اثرات سوء زیست محیطی ناشی از پسماندها بر محیط زیست و منابع طبیعی است و انتظار میرود این تأثیرات با كاهش تولید پسماند، استفاده مجدد از ضایعات و بازیافت به حداقل برسد (دربان آستانه و همکاران، 1395، 163-180). پسماند میتواند شکل جامد، مایع یا گاز داشته باشد و هر كدام از این انواع زباله نیازمند روشهای مخصوص به خود برای مدیریت است. مدیریت پسماند شامل همه انواع زباله من‌جمله زباله صنعتی، بیولوژیکی و خانگی است. در بعضی موارد زباله میتواند بر روی سلامت انسان زیان‌بار باشد. هدف مدیریت پسماند كاهش اثرات زیان‌بار پسماند بر روی سلامت انسان، محیط زیست و زیبایی‌شناسی است (فوجیا و کاندوب4، 2018، 570).
مدیریت پسماند در کشورهای صنعتی تا قبل از دهه 1940 از سه عنصر موظف تولید، جمعآوری و دفن تشکیل می‌شد و از دهۀ 1990 به بعد به هشت عنصر موظف کاهش در مبدأ، تولید، ذخیره و پردازش و اداره در محل، جمعآوری، حمل و نقل، پردازش و بازیافت، دفع و مراقبت‌های بعد از دفع تبدیل شده است. مدیریت پسماند به عنوان یک بخش استراتژیک در سیاستگزاریها برای رسیدن به هدف پایداری در نظر گرفته میشود (گولارت5 و همکاران، 2012، 1475).
سیاستگزاری به یاری جامعه و سیاسیون می‌آید تا حلقه ارتباطی بین جامعه و قدرت باشد. سیاستگزاری مدیریت پسماند، قادر به مدیریت و سیاستگزاری جمعآوري و روشهاي پردازش، بازیافت و دفع پسماند است، طوری که هدفهای محیط زیستی، شرایط اجتماعی و اقتصادي مطلوب حاصل شود. یعنی، سیاستگزاری مدیریت پسماند باید از هر سه مولفه محیط زیستی، اجتماعی اقتصادي را بهبود بخشد. (خداوردی و کلاهی، 1398، 68-77).
در روستاهای مورد نظر بیشتر انواع پسماندهای عادی و کشاورزی تولید میشده است که به دو بخش مواد فسادپذیر و فسادناپذیر تقسیم قابل تقسیم است. برخلاف ترکیب زبالههای شهری که 70 درصد مواد غذایی فسادپذیر و 30 درصد مواد فسادناپذیر هستند، اما زبالههای روستایی عمدتاً مواد فسادناپذیر است؛ زیرا مواد فسادپذیر مثل پسماندهای غذایی به مصرف دام و طیور می‌رسد (دربان آستانه و همکاران، 1390، ص 163-180). سیستم مدیریت پسماند روستایی از اجزاء مختلفی تشکیل شده است؛ به این اجزاء «عناصر موظف و امور پشتیبانی» می‌گویند؛ بنابراین، سیستم مدیریت پسماند روستایی مجموعهای از اجزاء به‌هم پیوسته است که برای رفع مشکل پسماند در روستا به وجود آمده‌اند (رئیسی، 1393).
در حال حاضر در سیستم مدیریت پسماند در روستاهای کشور جمعآوری و دفن زباله در زمین انجام میشود. برای امروزه برای جمع آوری زبابه در روستاها از تراکتور صنعتی، موتورسیکلت، ماشین حمل زبالۀ آمیکو، ماشین حمل زبالۀ نیسان، تراکتور دراج و فرغون استفاده میشود. تمامی ماشین‌آلات فوق الذکر با کمک وزارت کشور در اختیار روستاها قرار گرفته است. دفع زباله در زمین بیشتر به صورت تلنبارکردن، یا تلنبار و سوزاندن زباله و ندرتأ دفن در زمین و پوشش دهی با خاک به‌صورت نامنظم انجام میشود. برای امور پشتیبانی هیچ‌یک از اجزای آن در سیستم مدیریت پسماندروستایی کشور وجود ندارد بنابراین وزارت کشور در حال تدوین و طراحی سیستم روستایی است؛ و سیستم مدیریت پسماند روستایی در کشور دارای کمبودهایی است وبه همین دلیل مشکلات سیستم مدیریت پسماند در روستاها دیده میشود (عبدلی و همکاران، 1396، ص 165-173). مهمترین بخش یک سیستم مدیریت پسماند سیاستگزاری در این بخش است. سیاستگزاریها باید بصورتی بوده که قابل اجرا و مقبول جامعه محلی باشد. بنابراین باید مؤلفههای مؤثر بر سیاستگزاریهای مدیریت پسماند مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. سه مؤلفه مهم بر سیاستگزاری مدیریت پسماند شامل طراحی (رهبری توأم با نوآوری)، اجرا (بکارگیری صحیح منابع) و نظارت و کنترل (برنامهریزی و ساماندهی) است (بوارد، ایلانلو، 1398، ص 1-27).
محیط‌زیست یکی از ابعاد حساس و آسیب‌پذیر روستاها میباشد که نسبت به شهرها کمتر در معرض آلاینده‌ها قرا گرفته است. ولی گسترش الگوی مصرف شهری و هجوم بعضی منابع آلاینده شهری به حریم روستاها زمینه‌های تخریب محیط‌زیست در روستا را گسترش داده است. مدیریت مواد زائد روستایی مهمترین اقدام برای جلوگیری از خطرات و آسیب‌های مربوط به محیط‌زیست است. با شکل‌گیری تشکیلات دهیاری در روستاهای کشور، فرصت مناسبی برای انجام اقدامات حفاظتی زیست‌محیطی در روستاها فراهم شده است. اقدام دهیاری‌ها در مدیریت مواد زائد نیازمند برنامه‌ریزی‌هایی در سطح ملی است که پشتیبان این اقدامات باشد (کامیابی و مسلمی، 1399،ص، 299-312).
پیشینه تحقیق
در زمینه تحقیق حاضر مطالعاتی در داخل و خارج از کشور انجام شده است که در این بخش به تعدادی از آنها اشاره خواهد شد (صفاری، 1392، ص 71-91). در پژوهشی به تحلیل مخاطرات زیست محیطی و راهبردهای مدیریت پسماند در نواحی روستایی، مطالعه موردی: دهستان اجارود مرکزی، شهرستان گرمی پرداخت. جامعه آماری پژوهش شامل 214 نفر از افراد روستای موردنظر بودند. نتایج نشان داد که ایجاد اشتغال و درآمد و توسعه پایدار روستایی به عنوان مهمترین راهبرد پیشروی مدیریت پسماند معرفی گردید (صفاری، 1392، ص 71-91 )در مطالعه دیگری عنابستانی و همکاران (2016) به بررسی تأثير عملكرد دهياران بر مديريت پسماند در سكونتگاههاي شهرستان قصرقند پرداختند. جامعه آماری شامل 212 خانوار روستایی بوده است که در 15 روستا با روش نمونه گیری تصادفی و با استفاده از فرمول کوکران تشکیل شده بود و هر 15 روستا دارای دهیاری بوده‌اند. نتايج بدست آمده از تحليل عملكرد دهياران روستاهای منتخب بر مديريت پسماند سكونتگاههاي روستايي نشانگر این بوده اند که شاخصهای مربوط به جمعآوری پسماند و نگهداری (51/0)، حمل و نقل (467/0)، دفع نهایی (43/0) و مشارکت (324/0) در افزایش عملکرد دهیاران تاثیر داشته اند، اما شاخص تفکیک و بازیافت (148/0) هیچ تأثیر مثبتی بر کیفیت عملکرد دهیاران نداشته است (عنابستانی و همکاران، 1395، ص 275-298). رحیم‌زاده و همکاران (1399) با بررسی مشکلات مدیریت پسماندها در شمال غرب ایران بیان نمودند که، آموزش دهیاران در حیطه مدیریت پسماند و آموزش مردم به عنوان یکی از ذینفعان اصلی دربارهی تفکیک از مبدأ و تولید کمپوست و ورمی کمپوست میتواند گرهگشای مشکلات باشد (رحیم‌زاده و همکاران، 1399). همچنین احمدی و جهانسوزی (1400، ص 115- 137) با بررسی عوامل مؤثر بر مدیریت پسماندهای روستایی دهستان شیرین‌دره، شهرستان قوچان بیان نمودند که نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی حاکی از آن است که ده عامل مدیریت دفع نهایی، آموزش و اطلاعرسانی، فرهنگی، بهداشتی، دانش و آگاهی، هماهنگی بین بخشی، مالی، اجرایی، برنامه مدوّن و اجتماعی در حدود 67 درصد از واریانس کل عوامل مؤثر بر مدیرت پسماند در مناطق روستایی دهستان شیرین‌دره را تبیین مینمایند (احمدی و حهانسوزی، 1400، ص 115 -137). مئالم و همکاران (2010) در مطالعهای خطرهای زیست‌محیطی الگوهای پسماند روستایی در منطقه ناشناختهای در منطقه نگو در فلسطین انجام دادند آنها به این نتیجه رسیدند که زبالههای حیاط خلوت که عمدتاً توسط زنان سوزانده میشود روستاییان را در معرض مواد خطرناک سمی، خورنده و قابل اشتعالی قرار میدهد. روستاییان سطح بالایی از نگرانی را درباره خطرهای زیست‌محیطی پسماندها ابراز کردهاند؛ اما با این وجود درخصوص دفع پسماندها و کاهش خطرهای زیست محیطی آن اقدام سازمان یافتهای انجام نشده است (میلام6 و همکاران، 2010). همچنین سانتامارتا و همکارن (2014) تحقیقی با عنوان مشکل زباله و مدیریت آن، در جزایر قناری انجام دادند، آنها بیان میکنند مدیریت مواد زائد در سرزمین‌های جزیره‌ای خیلی پیچیده است چرا که این سرزمین‌ها جدا شده و محدود هستند. آنها پیشنهاد میکنند یک برنامه برای بازسازی مناطق تخریب شده، به عنوان محل‌های دفن زباله باید در نظر گرفته شود. همچنین با توجه به افزایش مستمر در مقدار زباله، زباله یکی از بزرگترین مشکلات پیشروی مدیریت زیست‌محیطی در جزایر قناری است. در فضاهای کوچک و محدودی مانند جزایر، بهترین فرض منطقی این است که پسماند تولید نشود (آل خطیب7، 2015، 323) (سنتامارتا و همکارانم، 2014). در پژوهشی با عنوان درک عمومی از خطرات ناشی از روند فعلی مدیریت پسماندهای جامد به این نتیجه رسیدند که بین دسترسی آموزشی پاسخ دهندگان و آگاهی آنان از خطرات پسماند ارتباط معناداری وجود دارد. آنها پیشنهاد میکنند که آموزش برنامههای بهداشتی در مقیاس ملی به منظور افزایش آگاهی از خطرات زبالههای ناشی از روند فعلی مدیریت پسماندهای جامد شهری مورد نیاز است (آل خطیب8، 2015، 323).
امیدی سراوانی و همکاران (2021) با بررسی و تحلیل انتقادی ضعفهای مدیریت پسماند روستایی نشان دادند که به منظور ایجاد یک سیستم مدیریت پسماند موفق در مناطق روستایی، باید یک استراتژی جامع توسعه یابد که در برگیرنده جنبههایی مانند؛ ایجاد زیرساختهای مدیریت پسماند مناسب، استخدام پرسنل ماهر، و اجرای برنامههای آموزشی و برنامههای انگیزشی برای کارکنان و ساکنان باشد (امیدی سراوانی9 و همکاران، 2021).
روش تحقیق
این تحقیق از لحاظ هدف، یک پژوهش کاربردی و از بعد جمعآوری اطلاعات، مطالعهای توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق شامل مدیران و کارکنان دهیاریهای منطقه و سازمان مدیریت پسماند شهر تهران است. جامعه تحقیق از 95 نفر از دبیران همایش انتخاب شده‌اند، با توجه به پایین بودن نفرات جامعه آماری، نمونه‌ها به صورت تمام شمار استفاده شده است پس تعداد نمونه برابر تعداد جامعه است. بر اساس این، پس از توزیع و جمع آوری پرسش نامهها، 81 پرسش نامه تکمیل و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد، بخش اول، شامل مشخصات فردی (سن، جنست، وضعیت تاهل، تحصیلات و....) و بخش دوم آن را عوامل سیاستگزاری مدیریت پسماند تشکیل داد. و در سه خرده مقیاس دسته بندی شد. پرسشنامه بر اساس مقیاس 5 ارزشی لیکرت تنظیم گردیده است. برای اطمینان از روایی صوری و محتوایی سوالات، از نظرات 12 نفر از اساتید که در زمینه تخصص داشتند، استفاده شد. همچنین اعتبار سازه پرسش نامه مذکور نیز توسط آزمون بارتلت و آزمون آزمون كفايت نمونه‌برداري كيزر-مي ير-الكين مورد تایید قرار گرفت و پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید و مورد تایید قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل آماری استباطی (تحلیل عامل اکتشافی و تحلیل مسیر ) با استفاده از نرم‌افزار Spss25 و amos23 انجام گردید.
محدوده مورد مطالعه
بخش کن با مساحت 180725 کیلومتر مربع بين 35 درجه و 48 دقيقه تا 35 درجه 52 دقیقه عرض شمالي و 51 درجه و 15 دقيقه تا 51 درجه و 10 دقيقه طول شرقي قرار گرفته است. این بخش مشتمل بر 21 روستا (قلهک دره، یونجه‌زار، امام‌زاده عقیل (ع)، امام‌زاده داود (ع)، کندر، طالون، لتمان، هریاس، جیحون وردیج، دره قمش، سولقان، کشار علیا، کشار سفلی، سنگان بالا، سنگان وسط، سنگان پایین، سنگان باغدره، رندان، کیگاه، وردیج و واریش) است. از نظر موقعیت جغرافیایی، از شرق شهر تهران، از غرب حد مرز استان البرز، از جنوب بزرگراه آزادگان و از شمال کوه‌های توچال حد مرز این ناحیه را پوشش میدهد (شکل 1 و 2). بخش کن دارای 55 محله شهری و شورایاری و همچنین 11 روستای دارای شورا و 5 دهیاری فعال میباشد. به‌دلیل شرایط جغرافیایی و آب و هوایی و کوهستانی بودن منطقه، اکثر بومیان منطقه به باغ‌داری مشغولند باغ‌داری در این منطقه به‌صورت سنتی بوده و بیشتر در بخشهای مرکزی و جنوب‌شرقی و در حاشیه رودخانه‌ها و چشمه‌ها صورت می‌گیرد. رسوبات آبرفتی در دامنه‌های مشرف به چشمه‌ها و رودخانه‌ها شرایط مناسبی برای کاشت انواع درختان میوه به‌وجود آورده است. از اقلام باغی منطقه می‌توان به سیب، گیلاس، گلابی، هلو و زردآلو و گردو اشاره کرد (مومنی و ایرانخواه، 1398، ص 129-138. بهمنی، 1399، ص 127).
شکل 2. موقعیت جغرافیایی بخش کن در استان تهران و کشور ایران
شکل 2. موقعیت جغرافیایی بخش کن در استان تهران و کشور ایران
شکل 3- موقعیت جغرافیایی روستاهای بخش کن
یافته‌ها(تجزیه و تحلیل)
به منظور دسته‌بندی گویه‌ها از روش تحلیل عاملی استفاده گردید. همچنین برای پی بردن به کفایت نمونه‌برداری در تحلیل عاملی از آزمون کیزر-می یر-الکین و بارتلت استفاده شد. نتایج این آزمون در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
جدول1. آزمون کیزر – می یر – الکین و بارتلت
982/0 | شاخص KMO |
175/1208 | تقریبی از آماره کای دو |
001/0* | سطح معناداری |
همان طور که نتایج جدول 1 نشان میدهد، شاخص آزمون کیزر-می یر-الکین برابر 982/0 است و با توجه به اینکه هر اندازه مقدار این شاخص نزدیک به یک باشد، نشان از نمونه‌گیری مناسب است. پس نتیجه گرفته میشود که داده‌های مورد نظر برای تحلیل عاملی مناسب است. همانطور که نتایج آزمون بارتلت نشان میدهد با توجه به کوچک بودن سطح معناداری از 05/0 بنابراین فرض شناخته بودن ماتریس همبستگی رد میشود. بنابراین انجام تحلیل عاملی برای داده‌های این تحقیق مناسب میباشد. در جدول 2 عوامل از بین گویه‌های پرسشنامه استخراج میشود. جدول شماره 2 واریانس‌های تشریح شده را نشان میدهد.
جدول 2. نتایج واریانس های تشریح شده
مولفه ها | ارزش ویژه | درصدی از واریانس ها | درصد تجمعی |
عوامل رهبری توأم با نوآوری | 150/7 | 556/21 | 556/21 |
عوامل بکارگیری صحیح منابع | 089/5 | 098/17 | 654/38 |
عوامل برنامهریزی و ساماندهی | 159/2 | 180/12 | 834/50 |
با توجه به نتایج جدول 2 به منظور مشخص شدن بار عاملی، چرخش واریماکس انجام میگردد، مشخص گردید که سه عامل دارای مقادیر ویژه بالاتر از یک هستند و در تحلیل باقی می‌مانند. با توجه به ستون درصد تجمعی مشخص میشود که این 4 عامل میتواند 834/50 درصد از تغییرپذیری (واریانس) متغیرها را توضیح دهند.
شکل4. مدل استخراج شده از تحلیل عامل اکشتشافی
برای بررسی طبیعی بودن توزیع دادهها از آزمون کلموگروف اسمیرنوف استفاده شد. بر اساس این آزمون، وقتی توزیع دادهها نرمال میباشد که مقدار یا سطح معناداری بیشتر از عدد بحرانی در سطح 05/0 باشد. با توجه به جدول 3 نتایج آزمون نشان میدهد که توزیع دادهها طبیعی میباشد. در نتیجه امکان استفاده از آزمونهای پارامتریک وجود دارد و از این آزمون ها جهت بررسی معناداری فرضیهها استفاده شد.
جدول3. نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف
نوع پرسشنامهها | Z | Sig | توزیع داده ها | |
سیاستگزاری مدیریت پسماند | عوامل رهبری توأم با نوآوری | 301/1 | 099/0 | طبیعی |
عوامل بکارگیری صحیح منابع | 494/1 | 073/0 | طبیعی | |
عوامل برنامهریزی و ساماندهی | 696/1 | 081/0 | طبیعی | |
همانطور که در جدول 3 مشاهده میشود بین متغییر رهبری توام با نوآوری و بکارگیری صحیح منابع ضریب همبستگی برابر با 66/0، بین متغییر رهبری توام با نوآوری و برنامهریزی و سازماندهی ضریب همبستگی برابر با 71/0، بین متغییر بکارگیری صحیح منابع و برنامهریزی و سازماندهی ضریب همبستگی برابر با 81/0 است.
شکل شماره5. خروجی نرم افزار و همبستگی متغیرهای تحقیق 
به منظور بررسی و میزان اهمیت هر یک از این 3 عامل سیاستگزاری مدیریت پسماند، از روش تحلیل مسیر استفاده گردید. نتایج این آزمون در جدول شماره 4 و 5 نمایش داده شده است.
جدول شماره 4. اثرات متغییرها بر سیاستگزاری مدیریت پسماند
متغییرها | مقدار آماره تی | سطح معنا داری | اثر مستقیم | اثر غیر مستقیم | اثر کلی |
عوامل رهبری توأم با نوآوری | 581/15 | 001/0 | 621/0 | ندارد | 621/0 |
عوامل بکارگیری صحیح منابع | 958/8 | 003/0 | 589/0 | ندارد | 589/0 |
عوامل برنامهریزی و ساماندهی | 687/6 | 006/0 | 580/0 | ندارد | 580/0 |
همانطور که در نتایج جدول 4 نشان میدهد عوامل رهبری توأم با نوآوری با ضریب تاثیر 621/0 بیشترین تاثیر را در سیاستگزاری مدیریت پسماند میگذارد.
جدول شماره 5. برازش مدل
| Chi-square (X 2) | df | X2/df | RSMEA | CFI | GFI | AGFI | NFL |
میزان | 356/112 | 56 | 06/2 | 003/0 | 924/0 | 023/0 | 921/0 | 918/0 |
ملاک |
| کوچک تر از صفر نباشد | کمتر از 3 | کمتر از 05/0 | بیشتر از 90/0 | بیشتر از 90/0 | بیشتر از 90/0 | بیشتر از 90/0 |
تفسیر | برازش مطلوب | برازش مطلوب | برازش مطلوب | برازش مطلوب | برازش مطلوب | برازش مطلوب | برازش مطلوب | برازش مطلوب |
همانطور که در جدول شماره 5 مشاهده میشود در کل مدل تحقیق، با توجه به شاخصهای پرازش نیکویی مدل مناسبی را نشان میدهد در شکل شماره 5 تاثیرات متغیرها برعوامل سیاستگزاری مدیریت پسماند را نشان میدهد.
شکل شماره 6. خروجی تغییر متغیرهای تحقیق
دستاورد پژوهشی و نتیجهگیری
نتایج این تحقیق نشان میدهد که از دیدگاه کارشناسان و مدیران بین هر سه مؤلفه «رهبری توأم با نوآوری، بکارگیری صحیح منابع و برنامهریزی و ساماندهی» با سیاستگزاری مدیریت پسماند رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. علامت مثبت بیانگر این موضوع است که رابطه مستقیمی بین این سه مؤلفه و سیاستگزاری مدیریت پسماند وجود دارد و هر چه شاخصهای آنها در سطح مناطق روستایی مورد مطالعه بهبود یابد سیاستگزاری مدیریت پسماند نیز متأثر گشته و بصورت بهتری برنامهریزی و اجرا خواهد شد. این بخش از نتایج با مطالعات عبدلی و همکاران (1397، ص 165-173) عنابستانی و همکاران (1399، ص 93-112)، نعمتی و همکاران (1399، ص 81-94) که در پژوهش خود به رابطه تعدادی از شاخصهای مؤلفه های مطالعه حاضر و سیاستگزاری مدیریت پسماند اشاره مینمایند مطابقت دارد.
همچنین در این پژوهش جهت تعیین سهم هر یک از سه بعد رهبری توأم با نوآوری، بکارگیری صحیح منابع و برنامه-ریزی و ساماندهی بر سیاستگزاری مدیریت پسماند از دیدگاه کارشناسان و مدیران از آزمون رگرسیون چندگانه توأم استفاده شد. با توجه به نتایج این بخش مجموعاَ 91 درصد از واریانس سیاستگزاری مدیریت پسماند توسط سه بعد رهبری توأم با نوآوری، بکارگیری صحیح منابع و برنامهریزی و ساماندهی تعیین شد. همچنین با توجه به برآورد ضریب رگرسیونی استاندارد نتایج نشان داد مهمترین شاخصها در پیشگویی سیاستگزاری مدیریت پسماند بهترتیب برنامهریزی و ساماندهی، رهبری توأم با نوآوری و بکارگیری صحیح منابع میباشند. این بخش از نتایج با مطالعات تین و همکاران (2012)، خداوردی و کلاهی (1398، ص 68-77) و عنابستانی و رئیسی (1396، ص 93-112) که بیان میدارند مهمترین عامل تأثیرگذار بر سیاستگزاری مدیریت پسماند شاخصهای مربوط به برنامهریزی و ساماندهی است مطابقت دارد.
در محیطهای روستایی، با وجود تفاوتهایی که این مناطق، به لحاظ شیوه زندگی با محیط های شهری دارند، به دلیل تغییر در شیوه زندگی مردم مدیریت پسماند، به عنوان امری مهم مطرح است. آلودگیهای زیست‌محیطی و در نتیجه به خطر افتادن بهداشت و سلامت روستائیان نیازمند الگویی مناسب مدیریت پسماند براساس شرایط موجود میباشد. مدیریت پسماند در روستاهای مورد مطالعه نیز به هیچ‌وجه بهداشتی نبوده و حجم بالای زباله در محل دفن، به همراه رعایت نشدن استانداردهای خاص خود وضعیتی کاملاً غیر بهداشتی بوجود آورده که میتواند به مسائل حاد محیطی، اجتماعی و اقتصادی گوناگونی منتهی شود. لذا با توجه به نتایج این تحقیق باید سیاستگزاری صحیحی در بخشهای مختلف مدیریت پسماند با مشارکت جامعه محلی انجام پذیرد. در مقایسه با تحقیقات پیشین انجام شده، تحقیق حاضر نشان میدهد که با توجه به تأکید و در نظر داشتن رهیافتی جدید و سیستماتیك توسعهای در زمینه مدیریت پسماند سکونتگاههای روستایی (اعم از اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در ارتباط با یکدیگر)، توانسته است شاخصهای مؤثری استخراج کند. با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق پیشنهاد میگردد که: 1- مشارکت دادن تمامی گروههای اجتماعی محلی در مراحل مختلف سیاستگزاری و مديريت پسماند و گسترش منافع حاصل از آن به تمام اقشار جامعه محلی. 2- به كليه برنامههاي مربوط به كنترل مواد زائد، كاهش توليد پسماندها و بازيافت در قالب پژوهش حاضر توجه ويژه‌اي شود. زيرا موفقيت و رسيدن به اهداف در برنامهها و سیاستگزاری مديريت پسماند، بيشتر مستلزم اطلاعرساني و فرهنگسازي جامعه نسبت به اهميت و ارزش بهداشتي و اقتصادي آن است تا بتوان با جلب مشاركت و رضايت‌مندي آحاد جامعه، اين برنامهها را هر چه بهتر به مرحله اجرا گذاشت. 3- در حالي كه ايجاد و توسعه سيستم مديريت پسماند به عهده دولت مي-باشد، بخشداریها، شورای اسلامی روستا و سازمانهاي محلي ميتوانند سياستهاي لازم را جهت تقويت ابتكارات و ابداعات محلي سازماندهي و اجرا نمايند. هر يك از سطوح دولتي داراي نقش‌هاي منحصر به فردي جهت تسهيل‌سازي اجراي مديريت پسماند روستایی ميباشند. همچنين خانواده‌ها، صنايع و مشاغل، ادارات و ارائه كنندگان خدمات در زمينه پسماند، ملزم به اجراي سيستم مديريت پسماند هستند. 4- در سطح منطقه باید زمینه حضور مردم را در سیاستگزاری و مدیریت پسماند فراهم کرد تا در هنگام اجرای طرحهای مربوط به تفکیک و بازیافت زمینه این کار از قبل فراهم شده باشد و بتوان طرحهای مربوطه را به سادگی در منطقه اجرا کرد.
منابع
احمدی،، حهانسوزی، (1400). تحلیل مؤلفههای مؤثربر سیاستگزاری مدیریت پسماند (مطالعه موردی: منطقه شیرین درّه، شهرستان قوچان)، جغرافیا و حفاظت از محیط زیست، 11(3)، صص 137-115.
بهمنی، امید(1399). طرح مدیریت بهره‌وری پارک جنگلی کوهستر، شهرداری منطقه 5 تهران، 278 صفحه 127
بوارد، لطف الله، ایلانلو، مریم. (1398). مدیریت مواد زائد حامد شهری با استفاده از مدل Swot (مطالعه موردی: منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی شهرستان ماهشهر)، نشریه جغرافیا و برنامهریزی، 23(70): 27-1.
خداوردی ازغندی، زینب.، کلاهی، مهدی.، (1398). افق پیشروی سیاستگزاری و مدیریت پسماند. فصلنامه رهیافت، 73: 77-68.
دربان آستانه، علیرضا. (1391). اصول و مبانی بهداشت روستایی، تهران، موسسه فرهنگی، اطلاعرسانی و مطبوعاتی شهرداری‌ها و دهیاریهای کشور.
دربان آستانه، علیرضا.، هاجری، بهرام.، ملایی، نادر.، (1396). ارزیابی و مکان‌یابی سامانه مدیریت پسماند روستایی با استفاده از تحلیل شبکه (مطالعه موردی: شهرستان شیروان و چرداول)، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، شماره 24، صص 180-163.
رئیسی، اسلام. (1393). نقش مدیریت پسماند در توسعه سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: بخش ساربوک، شهرستان قصرقند)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد.
زاهدین، محمدحسین. (1383). اجرای عدالت درباره محیط زیست بین‌المللی، حقوق و راه حل‌ها، مجله حقوق، نشریه دفتر خدمات حقوق بین‌الملل حمهوری اسلامی ایران، شماره 31، صص 185-171.
صفاری، امیر. (1392). تحلیل مخاطرات زیست‌محیطی و راهبردهای مدیریت پسماند در نواحی روستایی مطالعه موردی: دهستان اجارود مرکزی، شهرستان گرمی، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال دوم، شماره 1، صص 71-91. صفری، ادوین. (1393). اصول صحیح برنامهریزی محل‌های دفن زباله پسماند روستایی، ماهنامه پژوهشی، آموزش و ترویجی دهیاری‌ها، شماره 42، صص11-3.
صفری، پروانه. (1393). عوامل موثر بر رفتارهای مدیریت پسماند خانوارهای روستایی شهرستان قزوین، پایان نامه کارشناسی ارشد توسعه روستایی، دانشگاه زنجان.
عبدلی، محمدعلی.، جلیلی، مهدی.، سمیعی‌فرد، رضا.(1386). ارائه الگوی مشارکت مردم و بخش خصوصی در سیستم مدیریت پسماند روستایی، مجموعه مقالات اولین کنفرانس مهندسی برنامهریزی و مدیریت سیستم‌های محیط زیست، تهران، دانشگاه تهران.
عبدلی محمدعلی.، رحیمی، فرشید.، سمیعی‌فرد، رضا.، جلیلی، قاضی زاده.(1393). بررسی کمّی و کیفی پسماندهای روستایی استان هرمزگان و ارائه راهکار مدیریتی، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره شانزدهم، شماره 4، صص 173-165.
عمرانی، قاسمعلی.، علوی، نغمه.(1388). مدیریت مواد زائد جامد (بازیافت)، تهران، اندیشه رفیع.
عموئی، عبدالایمان.، اصغرنیا، حسینعلی، خدادادی، علی.(1387). ویژگی‌های کمّی و کیفی پسماندهای جامد روستایی شهرستان بابل، مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، دوره دهم، شماره 5، صص80-74.
عنابستانی، علی‌اکبر.، جمعه‌ای، عاطفه.، بوزرجمهری، خدیجه.(1399). بررسی تأثیر مشارکت روستاییان در فرایند مدیریت پسماندهای روستایی (مورد شناسی: بخش نیمبلوک، شهرستان قائنات). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 10(34): صص 90-69.
عنابستانی، علی‌اکبر.، رئیسی، اسلام.(1396). نقش مدیریت پسماند بر بهبود شرایط توسعه در سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: بخش ساربوک، شهرستان قصرقند). فصلنامه برنامهریزی منطقه‌ای. 7(27): صص 112-93.
عنابستانی، علی‌اکبر.، سجاسی قیداری، حمدالله.، رئیسی، اسلام. (1394) تأثیر عملکرد دهیاران بر مدیریت پسماند در سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی: بخش ساربوک، شهرستان قصرقند)، پژوهش‌های روستایی، دوره ششم، شماره2، صص298-275.
کامیابی، سعید.، مسلمی، علی.،(1399). ارزیابی مدیریت پسماند در مدارس شهرشاهرود. فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، 3(1): صص 312-299.
ملکوتیان، محمد.، یغمائیان، کامیار.(1382). بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد مردم شهر کرمان در زمینه مدیریت مواد زائد جامد. مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران، شماره 2، صص 27-38.
مومنی، حسن.، ایرانخواه، احمد.(1398). اثرات ساخت آزادراه تهران-شمال بر سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: روستای سنگان (باغدره) در بخش کن-سولقان، مجله فضاهای پیراشهری، سال اول، شماره اول، صص 138-129.
میرعباسی، اشرف السادات.، نقوی، نوشین.، پناهنده، محمد.(1391). توانمند سازی روستاییان استان گیلان در تهیه بیوکمپوست از زبالههای خانگی( مطالعه موردی: برخی از روستاهای استان گیلان)، همایش ملی توسعه روستایی، رشت، دانشگاه گیلان، صص 4-1.
نعمتی، مرتضی.، عبیات، محمود.، بابایی، علی‌اکبر.، شجاعیان، علی.(1399). سنجش و ارزیابی شاخصهای مدیریت بهینه پسماند در مناطق روستایی شهرستان آبادان. فصلنامه علمی برنامهریزی منطقه‌ای، 10(38): صص 94-81.
نورپور، علیرضا.، افراسیابی، هادی.، داوودی، سید محید.(1392). بررسی فرایند مدیریت پسماند در حهان و ایران، گزارش شماره 207، تهران، مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران.
References
Al-Khatib, I. A., Kontogianni, S., Nabaa, H. A., Alshami, N. and Al-Sari, M.I. (2015). Public perception of hazardousness caused by current trends of municipal solid waste management. Waste Management, 36: 323–330.
Ahmadi, Jahansuzi, (1400). Analysis of the effective components on waste management policy-making (case study: Shirin Darre region, Qochan city), Geography and Environmental Protection. 11(3): 115-137. (In Persian)
Abdoli, Mohammad Ali., Jalili, Mahdi., Samiifard, Reza. (2006). Presenting the model of participation of people and the private sector in the rural waste management system, Proceedings of the First Engineering Conference on Planning and Management of Environmental Systems, Tehran, University of Tehran. (In Persian)
Abdulli Mohammad Ali, Farshid Rahimi, Reza Samiifard, Ghazizadeh Jalili (2013). Quantitative and qualitative survey of rural wastes in Hormozgan province and providing a management solution, Environmental Science and Technology Quarterly. 4: 165-173. (In Persian)
Amoui, Abdul Ayman., Asgharnia, Hossein Ali, Khodadadi, Ali. (2007). Quantitative and qualitative characteristics of rural solid waste in Babol city, Journal of Babol University of Medical Sciences. 10(5): 74-80. (In Persian)
Anabastani, Ali-akbar., Jumaei, Atefeh., Bozrajmehri, Khadijah. (2019). Investigating the impact of villagers' participation in the process of rural waste management (case study: Nimblok district, Qaenat city). Quarterly Journal of Geography and Regional Urban Planning. 10(34): 69-90. (In Persian)
Anabastani, Ali-Akbar., Raisi, Islam. (2016). The role of waste management in improving development conditions in rural settlements (case study: Sarbuk section, Qasrqand city). Regional Planning Quarterly. 7(27): 112-93. (In Persian)
Anabastani, Aliakbar., Sejasi Khedari, Hamdollah., Raisi, Islam. (2014) The effect of villagers' performance on waste management in rural settlements (case study: Sarbuk district, Qasrqand city), Rural researches. 6(2): 275-298. (In Persian)
Bahmani, Omid (2019). Kohster Forest Park Productivity Management Plan, Tehran Region 5 Municipality, 278: 127. (In Persian)
Boward, Lotfollah, Ilanlo, Maryam. (2018). Hamed Shahri's waste management using SWOT model (case study: Mahshahr Petrochemical Special Economic Zone), Geography and Planning Journal. 23(70): 1-27. (In Persian)
Bagchi, A. (2004). Design of Landfills and Integrated Solid Waste Management. John Wiley and Sons, Inc., new Jersey. 3rd ed: 509-532.
Bahramkhah, M., Dostdar, A and Mirpadiaf, S.Y. (2022). Investigating the effective indicators on the waste management system with an approach on the methods of collecting and disposing of municipal waste. Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 5(82): 125-134.
Darban of Astana, Alireza. (2011). Principles and basics of rural health, Tehran, cultural, information and press institute of municipalities and rural districts of the country. (In Persian)
Darban Astana, Alireza., Hajri, Bahram., Melai, Nader., (2016). Evaluation and location of rural waste management system using network analysis (case study: Shirvan and Cherdavel cities), Geography and Urban-Regional Survey. 24: 163-180. (In Persian)
Fujiia, H., Kondob Y. (2018). Decomposition analysis of food waste management with explicit consideration of priority of alternative management options and its application to the Japanese food industry from 2008 to 2015, Journal of Cleaner Production,188(1): 568-574.
Goulart, C.H.M., Celina, L.L., Goulart, C.L.M. (2012). Proposal of an environmental performance index to assess solid waste. treatment technologies. Waste management, 32: 1473-1481.
Khodavardi Azghandi, Zainab., Kolahi, Mahdi., (2018). The future horizon of policymaking and waste management. Approach Quarterly. 73: 77-68. (In Persian)
Meallem, I., Garb, Y. and Cwikel, J. (2010). Environmental Hazards of Waste Disposal Patterns- A Multimethod Study in an Unrecognized Bedouin Village in the Negev Area of Israel. Archives of Environmental & Occupational Health, 65: 230-237.
Malkutian, Mohammad., Yaghmaian, Kamiyar. (2012). Investigating the knowledge, attitude and performance of the people of Kerman in the field of solid waste management. Journal of Faculty of Health and Health Research Institute of Tehran University of Medical Sciences. 2: 27-38. (In Persian)
Momeni, Hassan., Irankhah, Ahmad. (2018). The effects of Tehran-North freeway construction on rural settlements (Case study: Sangan village (Baghdera) in Kan-Soleghan sector), Urban Spaces Magazine. 1(1):129-138. (In Persian)
Mirabbasi, Ashraf al-Sadat., Naqvi, Noushin., Pahanhande, Mohammad. (2011). Empowering the villagers of Gilan province in preparing biocompost from household waste (case study: some villages of Gilan province), National Rural Development Conference, Rasht, Gilan University: 1-4. (In Persian)
Nemati, Morteza, Obayat, Mahmoud, Babaei, Ali Akbar, Shujayan, Ali (2019). Measurement and evaluation of optimal waste management indicators in rural areas of Abadan city. Regional Planning Scientific Quarterly. 10(38): 81-94. (In Persian)
Nurpour, Alireza., Afrasiabi, Hadi., Davoudi, Seyyed Mohid. (2012). Investigating the process of waste management in Hahan and Iran, Report No. 207, Tehran, Tehran City Planning and Studies Center.(In Persian)
Omidi-Saravani, Z., Kavoosi-Kalashami, M., Bakhshipour, A., Bagheri, I., & Psomopoulos, C. (2021). Critical analysis of rural waste management weaknesses. International Journal of Human Capital in Urban Management, 6(3), 263-276.
Omrani, Qasim Ali., Alavi, Naghmeh. (2008). Solid waste management (recycling), Tehran, Andisheh Rafi. (In Persian)
Raisi, Islam. (2013). The role of waste management in the development of rural settlements (case study: Sarbuk section, Qasrqand city), Master's thesis in geography and rural planning, Ferdowsi University of Mashhad. (In Persian)
Santamarta, J. C., Martín, J. R., Arraiza, M. P. and López, J.V. (2014). Waste Problem and Management in Insular and Isolated Systems. Case Study in the Canary Islands (Spain). IERI Procedia, 9: 162-167.
Safari, Amir. (2012). Analysis of environmental hazards and waste management strategies in rural areas, a case study: Central Ajaroud Dehistan, Garmi County, Space Economy and Rural Development Quarterly. 1: 71-91. (In Persian)
Saheed, Saeed., Muslimi, Ali., (2019). Evaluation of waste management in Shahrood schools. Quarterly Journal of Geography and Human Relations. 3(1): 299-312. (In Persian)
Safari, Edwin. (2013). The correct principles of planning rural waste landfills, Rural research, education and promotion monthly. 42: 3-11. (In Persian)
Safari, butterfly. (2013). Factors affecting the waste management behaviors of rural households in Qazvin city, rural development master's thesis, Zanjan University. (In Persian)
Tian, M., Gao, J., Zheng, Z. & Yang, Z. (2012). The Study on the Ecological Footprint of Rural Solid Waste Disposal-example in Yuhong District of Shenyang, The International Conference on Waste Management and Technology, Procedia Environmental Sciences, 16(1): 95-101.
Vidanaarachchi, C. K., Yuen, S. T. S. & Pilapitiya, S. (2020). Municipal solid waste management in the Southern Province of Sri Lanka: Problems, issues and challenges. Waste Management, 26, 920-930.
Zahedin, Mohammad Hossein. (1383). Implementation of justice about the international environment, rights and solutions, Journal of Law, Publication of the Office of International Law Services of the Islamic Republic of Iran. 31: 171-185. (In Persian)
[1] Bagchi
[2] Tian
[3] Vidanaarachchi
[4] Fujiia and Kondob
[5] Goulart
[6] Meallem
[7] Al-Khatib
[8] Al-Khatib
[9] omidi saravani
