تفسیر تطبیقی نفس مطمئنه از منظر فریقین

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

محسن خوشفر ¹ ( استادیار گروه علوم حدیث، جامعه المصطفی (ص) العالمیه،قم، ایران )
وجیهه اورک شیرانی ² ( دانشجوی کارشناسی ارشد علوم حدیث(گرایش تفسیر اثری) دانشگاه قرآن و حدیث، قم، شعبه اصفهان(مؤسسه آموزش عالیه مجتهده امین) )

تاريخ الإرسال : 12 الخميس , شعبان, 1442 تاريخ التأكيد : 12 الخميس , شعبان, 1442 تاريخ الإصدار : 08 الأحد , شعبان, 1442

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

سوره فجر در مکه نازل شده و همانند بسیاری دیگر از سوره‌های مکی، آیاتش کوتاه، تکان‌دهنده، پر محتوا و همراه با هشدارهای فراوان و خطاب‌ است؛ از جمله این خطاب‌ها ﴿یَأَیَّتهُا النَّفْسُ الْمُطْمَئنَّة﴾ می‌باشد. مفسران فریقین در مورد معنای نفس مطمئنه و تطبیق این مفهوم بر مصادیق خارجی، نظرات مختلفی بیان نموده‌اند. نوشتار پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نظرات مفسران فریقین در این موضوع پرداخته است، که در راستای آن به اقوال متفاوتی در مورد نفس مطمئنه دست یافته، که هر کدام به یکی از خصوصیات نفس مطمئنه اشاره داشته و همه‌ آن‌ها به همان معنای لغوی؛ یعنی آرامش قلب بدون اضطراب یا سکونت پس از اضطراب بازگشت می‌کند و نیز به هشت مصداق رسیده که برخی مصداق آیه را حمزه، برخی حبیب‌ بن ‌عدی، بعضی دیگر عباس، عموی پیامبر(ص) و عده‌ای نیز رسول خدا(ص)، گروهی امام حسین(ع) و شیعیان ایشان و یا قائلین به ولایت علی(ع) و در مقابل گروهی هم مصداق آیه را خلیفه اول و خلیفه سوم می‌دانند.

المصادر:

قرآن کریم.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1382ش، ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، مترجم: حسن زاده، صادق‏، تهران: ارمغان طوبی‏.

ابن فارس، احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة‏، محقق/مصحح: هارون، عبدالسلام محمد، قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی.

ابن منظور، محمد بن مکرم‏. 1414ق، لسان العرب‏، بیروت‏: دار صادر.

ابن‏عاشور، محمدطاهر. 1420ق، تفسیر التحریر والتنویر، بیروت‏: مؤسسة التاریخ العربی.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان فى تفسیر القرآن، محقق: دکتر محمد جعفر یاحقی و دکتر محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

استرآبادی، علی. 1409ق، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، محقق/مصحح: استاد ولی، حسین‏، قم‏: مؤسسة النشر الإسلامی.

امین، نصرت. 1361ش، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.

انصاری، عبد الله بن محمد. 1371ش، کشف الاسرار وعدة الابرار، پدیدآور: میبدی، احمد بن محمد، اهتمام: حکمت، علی اصغر، تهران: امیرکبیر.

آلوسی، محمود بن عبدالله. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، محقق: عبدالباری عطیه، علی‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.

برقی، احمد بن محمد بن خالد. 1371ق، المحاسن‏، محقق/مصحح: محدث، جلال الدین‏، قم: دار الکتب الإسلامیة.

بیضاوی، عبدالله بن عمر. 1418ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

ثعلبی، احمد بن محمد. 1422ق، الکشف والبیان‏، محقق: ابن عاشور، ابی محمد، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.

جرجانی، ابو المحاسن حسین بن حسن. 1377ش، جلاء الأذهان وجلاء الأحزان، تهران: انتشارات دانشگاه.

حسکانی، عبیدالله بن عبدالله. 1411ق، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، محقق: محمودی، محمدباقر،‏ تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مؤسسة الطبع والنشر.

حویزی، عبدعلی بن جمعه. 1415ق، تفسیر نور الثقلین‏، مصحح: رسولی، هاشم‏، قم: اسماعیلیان.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت‏: دار القلم.

زمخشری، محمود بن عمر. 1412ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، ‏مصحح: حسین احمد، مصطفی‏، بیروت: ‏دار الکتاب العربی.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‏بکر. 1404ق، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیة الله العظمی مرعشی نجفی.

شریف لاهیجی، محمد بن علی. 1373ش، تفسیر شریف لاهیجى، تحقیق: میر جلال الدین حسینی ارموی(محدث)، تهران: دفتر نشر داد.

طباطبایی، سید محمد حسین. 1417ق، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن‏. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: یزدی طباطبایی، فضل‏الله‏؛ رسولی، هاشم، تهران‏: ناصرخسرو.

طبرسی، فضل بن حسن‏. 1412ق، تفسیر جوامع الجامع‏، مصحح: گرجی، ابوالقاسم‏، قم: حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت.

طبری، محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.

طریحی، فخر الدین بن محمد. 1375ش، مجمع البحرین‏، محقق/مصحح: حسینی اشکوری، احمد، تهران‏: مرتضوی.

طیب، سید عبد الحسین. 1378ش، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلامی.

عاملی، ابراهیم. 1360ش، تفسیر عاملى، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: انتشارات صدوق.

فخر رازی، محمد ‌‌‌بن عمر. 1420ق، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی.

فیومی، احمد بن محمد. 1414ق، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى‏، قم‏: مؤسسة دار الهجرة.

قرشی، سید علی اکبر. 1377ش، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. 1368ش، تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب‏، محقق: درگاهی، حسین‏، تهران‏: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

کاشانی، ملا فتح الله. 1336ش، منهج الصادقین فى الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.

کاشفی سبزواری، حسین بن علی. 1369ش، مواهب علیة، تحقیق: سید محمد رضا جلالی نائینی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات اقبال.

کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. 1429ق، اصول کافی(ط- دارالحدیث)، قم‏: دار الحدیث.

کوفی، فرات بن ابراهیم. 1410ق، تفسیر فرات الکوفی‏، محقق: کاظم، محمد، تهران‏: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مؤسسة الطبع و النشر.

مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی. 1406ق، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه(ط- القدیمة)، محقق/مصحح: موسوی کرمانی، حسین و اشتهاردی علی پناه‏، قم‏: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.

محرمی، غلامحسن. 1393ش، درسنامه تاریخ تشیع، قم: هاجر.

مقاتل بن سلیمان. 1423ق، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ‏محقق: شحاته، عبدالله محمود‏، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی.

نجارزادگان، فتح الله. 1390ش، بررسی تطبیقی مبانی تفسیر قرآن در دیدگاه فریقین، تهران: سمت.

نجفی خمینی، محمد جواد. 1398ق، تفسیر آسان، تهران: انتشارات اسلامیه.

 

References:

Holy Quran

Ibn Babawiyyah, Muhammad ibn Ali 2003, Rewards of deeds and punishments of deeds, Translator: Hassanzadeh, Sadegh, Tehran: Armaghan Toobi.

Ibn Faris, Ahmad 1404 AH, Dictionary of Language Comparisons, Researcher / Editor: Haroon, Abdul Salam Muhammad, Qom: Islamic Media School.

Ibn Manzur, Muhammad ibn Makram. 1414 AH, Arabic language, Beirut: Dar Sader.

Ibn Ashour, Muhammad Tahir. 1420 AH, Tafsir al-Tahrir wa al-Tanwir, Beirut: Al-Tarikh Al-Arabi.

Abolfotuh Razi, Hussein bin Ali. 1408 AH, Rawd al-Jannan and Ruh al-Jannan in the interpretation of the Qur'an, researcher: Dr. Mohammad Jafar Yahaqi and Dr. Mohammad Mehdi Naseh, Mashhad: Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation.

Astarabadi, Ali 1409 AH, Interpretation of the apparent verses in the virtues of the pure family, researcher /corrector: Master Wali, Hussein, Qom: Islamic Publishing Foundation.

Amin, Nusrat. 1982, The Reservoir of Mysticism in the Interpretation of the Qur'an, Tehran: Muslim Women's Movement.

Ansari, Abdullah bin Muhammad. 1992, Discovering the secrets and the promise of justice, Author: Meybodi, Ahmad Ibn Mohammad, Effort: Hekmat, Ali Asghar, Tehran: Amirkabir.

Alusi, Mahmoud bin Abdullah 1415 AH, The Spirit of Meanings in the Interpretation of the Great Qur'an and the Seventh Century, Researcher: Abdul Bari Atiyah, Ali, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Almiya.

Barqi, Ahmad ibn Muhammad ibn Khalid. Al-Mahasin, researcher / corrector: Muhaddith, Jalal al-Din, Qom: Dar al-Kitab al-Islamiya.

Beizawi, Abdullah bin Umar., the lights of revelation and the secrets of interpretation, Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi.

Thalabi, Ahmad bin Muhammad, Al-Kashf Walbyan, researcher: Ibn Ashour, Abi Muhammad, Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi.

Jorjani, Abu al-Mahasin Hussein bin Hassan. 1998, Shining the Minds and Shining the Songs, Tehran: University Press.

Haskani, Obaidullah bin Abdullah., Evidence of the reduction of the rules of extension, researcher: Mahmoudi, Mohammad Baqir, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance, Printing and Publishing Foundation.

Hawizi, Abdul Ali bin Juma., Tafsir Noor al-Thaqalin, corrected by Rasooli, Hashim, Qom: Ismailis.

Ragheb Isfahani, Hussein bin Muhammad., the words of the words of the Qur'an, Beirut: Dar al-Qalam.

Zamakhshari, Mahmoud bin Omar., Discovering the truths of the obscure of revelation and the eyes of the narrators in the aspects of interpretation, corrected by: Hussein Ahmad, Mustafa, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Siouti, Abdul Rahman bin Abi Bakr., Al-Durr Al-Manthur Fi Al-Tafsir Bal-Mathur, Qom: Public Library of the Grand Ayatollah Marashi Najafi.

Sharif Lahiji, Muhammad bin Ali. Tafsir Sharif Lahiji, Research: Mir Jalaluddin Hosseini Armavi (Muhaddith), Tehran: Publication Office.

Tabatabai, Sayed Mohammad Hussein 1417 AH, Al-Mizan in the Interpretation of the Qur'an, Qom: Islamic Publications Office of the Society of Teachers of the Seminary of Qom.

Tabarsi, Fadl Ibn Hassan 1993, Collection of Statements in the Interpretation of the Qur'an, edited by Yazdi Tabatabai, Fazlullah; Rasouli, Hashem, Tehran: Naser Khosrow.

Tabarsi, Fadl Ibn Hassan, Interpretation of comprehensive societies, Editor: Georgian, Abolghasem, Qom: Qom Seminary, Management Center.

Tabari, Muhammad ibn Jarir, comprehensive statement in the interpretation of the Qur'an, Beirut: Dar al-Ma'rifah.

Tarihi, Fakhruddin bin Muhammad. 1996, Bahrain Complex, researcher / editor: Hosseini Eshkori, Ahmad, Tehran: Mortazavi.

Tayyib, Sayyid Abdul Hussein. 1999, Atib al-Bayan fi Tafsir al-Quran, Tehran: Islamic Publications.

Ameli, Ibrahim. 1981, Tafsir Ameli, research: Ali Akbar Ghaffari, Tehran: Sadough Publications.

Fakhr Razi, Muhammad Ibn Umar. Al-Tafsir Al-Kabir Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi.

Fayumi, Ahmad bin Muhammad, Al-Misbah Al-Munir in Gharib Al-Sharh Al-Kabir for Rafi'i, Qom: Dar Al-Hijra Foundation.

Qurashi, Sayyid Ali Akbar. 1998, Tafsir Ahsan Al-Hadith, Tehran: Besat Foundation.

Qomi Mashhadi, Mohammad bin Mohammad Reza. 1989, Interpretation of the Treasure of Minutes and the Sea of ​​Strangers, Researcher: Dargahi, Hossein, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Kashani, Mullah Fathullah 1336, The Methods of the Righteous in Obliging the Opponents, Tehran: Mohammad Hassan Elmi Bookstore.

Kashfi Sabzevari, Hussein bin Ali. 1990, Mawaheb Aliyeh, Research: Seyed Mohammad Reza Jalali Naeini, Tehran: Iqbal Publishing Organization.

Clini, Muhammad ibn Ya'qub ibn Ishaq., Sufficient Principles (T-Dar al-Hadith), Qom: Dar al-Hadith.

Kufi, Euphrates Ibn Ibrahim., Tafsir Euphrates Al-Kufi, Researcher: Kazem, Mohammad, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance, Printing and Publishing Foundation.

Majlisi, Mohammad Taqi bin Maghsoud Ali, Al-Muttaqin shrine in the explanation of not attending the jurisprudent (I-Al-Qadima), researcher / editor: Mousavi Kermani, Hussein and Eshtehardi Ali Panah, Qom: Islamic Cultural Institute of Kushanbour.

Muharrami, Ghulam Hassan 2014, Shiite history textbook, Qom: Hajar.

Muqatil bin Suleiman. 1423 AH, Tafsir Muqatil Ibn Sulayman, researcher: Shehata, Abdullah Mahmoud, Beirut: Dar Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi.

Najarzadegan, Fathullah 2011, A Comparative Study of the Fundamentals of Quranic Interpretation in the Perspectives of the Fariqin, Tehran: Samt Pub.

Najafi Khomeini, Mohammad Javad 1398 AH, Easy Interpretation, Tehran: Islamic Publications.