تحلیل و ارزیابی روش‌ها و مکاتب تفسیری: مطالعه موردی سوره‌های قدر و کوثر

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

نجمه نجم ¹ , فاطمه مسجدی ² , مهدی مهریزی ³

1 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران
2 - دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران
3 - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 12 الخميس , شعبان, 1442 تاريخ التأكيد : 12 الخميس , شعبان, 1442 تاريخ الإصدار : 08 الأحد , شعبان, 1442

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

از دیرباز تفاسیر متعددی بر قرآن کریم نوشته شده که مورد تقسیم‌بندی‌های مختلف روشی قرار گرفته است. مواجهه با تعدد و اختلاف نظرهای موجود، ذهن مخاطب را به چرایی این تعدد نسبت به متن واحد سوق می‌دهد. مسأله اصلی، آن است که با وجود پذیرش علایق و تخصص متفاوت مفسرین که منجر به تفاوت تفسیری آنان می‌شود، این دامنه از اختلاف نظر و قسیم و مقسم‌های متعدد روشی، چگونه قابل تحلیل است؟ این مقاله با مقایسه میان دو سوره قدر و کوثر در تعداد قابل توجهی از کتب تفسیری که بر اساس روش‌های تفسیری؛ اثری، عقلی، عرفانی و علمی نگاشته شده‌اند به بررسی این مسأله پرداخته است. نتیجه این بررسی حاکی از آن است که حداکثر حدود بیست درصد اختلاف در تفسیر این آیات قابل ملاحظه است که با لحاظ نمودن اختلافات قابل جمع، از میزان آن کاسته خواهد شد. ضمن آنکه مسائل تفسیری نیز در این آیات، لزوماً با استفاده از روش تفسیری مفسر، حل و فصل نشده‌اند. روش این مقاله کیفی و تکنیکِ تحلیل اسنادی آن بر اساس داده‌های کمّی بوده و از مباحث انتزاعی پرهیز شده است.

المصادر:

قرآن کریم.

ایازی، سیدمحمدعلی. 1414ق، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، تهران:انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ایمان، محمدتقی. 1388ش، مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

آلوسی، سیدمحمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

بابایی، علی اکبر. 1385ش، مکاتب تفسیری، تهران: انتشارات سمت.

بحرانی، سید هاشم. 1416ق، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.

حقی بروسوی، اسماعیل. بی‌تا، روح البیان، بیروت: دار الفکر.

رجبی، محمود و دیگران. 1379ش، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، تهران: الهادی.

رضایی اصفهانی، محمدعلی. 1383ش، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.

رفیعی، سیدعلی محمد. 1373ش، «شناخت مکاتب و روش‌های تفسیری»، استاد راهنما: دکتر محمدباقر حجتی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی(مرکزی).

سبحانی، جعفر. 1384ش، المناهج التفسیریة، قم: مؤسسه امام صادق.

سمرقندی، محمد بن احمد. بی‌تا، بحر العلوم، بی‌جا، بی‌نا.

سیوطی، جلال الدین. 1404ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.

شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم(سید قطب). 1412ق، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.

شریف لاهیجی، محمد بن علی. 1373ش، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.

طباطبایی، محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طنطاوی جوهری. بی‌تا، الجواهر فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الفکر.

طوسی، محمدبن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

علوی‌مهر،حسین. 1381ش، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم: اسوه.

عمید زنجانی، عباسعلی. 1373ش، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

فخر رازی. 1422ق، تفسیر کبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

گنابادی، سلطان محمد. 1408ق، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

محمدپور، احمد. 1390ش، روش تحقیق کیفی: ضد روش، ج1و 2، چاپ اول، تهران: انتشارات جامعه شناسان.

محمدی، بیوک. 1393ش، درآمدی بر روش تحقیق کیفی، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

محمود نقراشی، سیدعلی. 1406ق، مناهج المفسرین من العصر الاول الی عصر الحدیث، عربستان سعودی: مکتبة النهضة.

معرفت، محمدهادی. 1387ش، التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: دانشگاه علوم رضوی.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مهریزی، مهدی. 1392ش، جزوه تفسیر، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

مؤدب، رضا. 1386ش، مبانی تفسیر قرآن، قم: دانشگاه قم.

میبدی، احمد بن ابی سعد.1371ش، کشف الأسرار وعدة الأبرار، تهران: امیرکبیر.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

شاکر، محمد کاظم. 1381ش، «ترمینولوژی مبانی و روش‌های تفسیر قرآن»، مجله مقالات و بررسی‌ها(دانشگاه تهران)، دوره 72.

طیب حسینی، محمود. «روش‌های تفسیری»، دانشنامه موضوعی قرآن کریم، ج8، مرکز فرهنگ و معارف قم

http://www.maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,13163

قربان‌زاده، محمد و محمدحسن رستمی. بهار و تابستان 1391ش، «گستره گرایش‌های تفسیری»، مجله آموزه‌های قرآنی، دانشگاه علوم رضوی، ش15.

میرعبداللهی، سیدباقر. 1385ش، «مفاهیم: روش تفسیری چیست؟»، روزنامه همشهری، 18/9/85.

http://www.hamshahrionline.ir/details/10479

اقسام روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، سایت تبیان زنجان.

http://tebyan-zn.ir/detailed-papers/soghrashokoohi/11272/l

آشنایی با روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، سایت مؤسسه آموزشی و پژوهشی مذاهب اسلامی.

http://mazaheb.com E2%80%8F/2134

روش‌های تفسیری، سایت اندیشه.

http://www.andisheqom.com/public/application/index/printData?c=162&t=qa

 

 

References:

Holy Quran

Ayazi, Seyed Mohammad Ali 1414 AH, Interpreters of their lives and methods, Tehran: Publications of the Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Iman, Mohammad Taqi 2009, Paradigmatic Foundations of Quantitative and Qualitative Research Methods in Humanities, Qom: Research Institute and University.

Alusi, Seyed Mahmoud 1415 AH, The Spirit of Meanings in the Interpretation of the Great Qur'an, Beirut: Dar al-Kitab al-Almiya.

Babaei, Ali Akbar. 2006, Interpretive Schools, Tehran: Samat Publications.

Bahrani, Seyed Hashem. 1416 AH, Al-Burhan Fi Tafsir Al-Quran, Tehran: Ba'ath Foundation.

Haghi Brusoi, Ismail. Ruh al-Bayyan, Beirut: Dar al-Fikr.

Rajabi, Mahmoud and others. 2000, Principles and Methods of Quran Interpretation, Tehran: Alhadi.

Rezaei Isfahani, Mohammad Ali 2004, Interpretive Methods and Trends, Qom: World Center of Islamic Sciences.

Rafiei, Seyed Ali Mohammad 1994, "Knowledge of schools and interpretive methods", Supervisor: Dr. Mohammad Baqer Hojjati, Tehran: Islamic Azad University (Central).

Sobhani, Jafar 2005, Interpretive Methods, Qom: Imam Sadegh Institute.

Samarkandi, Muhammad bin Ahmad, Bahr al-Ulum

Siouti, Jalaluddin 1404 AH, Al-Durr Al-Manthur Fi Tafsir Al-Mathur, Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library.

Shazli, Sayyid ibn Qutb ibn Ibrahim (Sayyid Qutb). 1412 AH, in the shadow of the Qur'an, Beirut: Dar al-Shorouq.

Sharif Lahiji, Muhammad bin Ali. 1994, Sharif Lahiji Commentary, Tehran: Published Office.

Tabatabai, Mohammad Hussein 1417 AH, Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Qom: Publication Office of the Seminary Teachers Association.

Tabarsi, Fadl Ibn Hassan 1993, Majma 'al-Bayan fi Tafsir al-Quran, Tehran: Naser Khosrow.

Substantial tantalum. Al-Jawahir Fi Tafsir Al-Quran, Beirut: Dar Al-Fikr.

Tusi, Muhammad ibn Hassan; Al-Tibyan Fi Tafsir Al-Quran, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Alawi Mehr, Hussein 2002, Interpretive methods and tendencies, Qom: Aswa.

Amid Zanjani, Abbas Ali 1994, Principles and Methods of Quran Interpretation, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Fakhr Razi. 1422 AH, Tafsir Kabir, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Gonabadi, Sultan Mohammad 1408 AH, the expression of happiness in the authorities of worship, Beirut: Scientific Foundation for Press.

Mohammadpour, Ahmad 2011, Qualitative Research Method: Anti-Method, Volumes 1 and 2, First Edition, Tehran: Sociologists Publications.

Mohammadi, Buick. 2014, Introduction to Qualitative Research Methodology, Third Edition, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.

Mahmoud Naqrashi, Seyed Ali 1406 AH, Manifestations of the Interpreters from the Early Age to the Age of Hadith, Saudi Arabia: Library of Ennahda.

Knowledge, Mohammad Hadi 2008, Interpretation and commentators in the reward of Qashib, Mashhad: Razavi University of Sciences.

Makarem Shirazi, Nasser. 1995, Sample Interpretation, Tehran: Islamic Bookstore.

Mehrizi, Mehdi 2013, Tafsir Booklet, Tehran: Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran.

Modab, Reza 2007, Basics of Quran Interpretation, Qom: Qom University.

Meybodi, Ahmad Ibn Abi Saad. 1371 AH, Discovering the Mysteries and the Pledge of Al-Abrar, Tehran: Amirkabir.

 

 

 

 

Articles and dissertations

 

Shakir, Mohammad Kazem 2002, "Terminology of Principles and Methods of Quran Interpretation", Journal of Articles and Studies (University of Tehran), Volume 72.

Tayeb Hosseini, Mahmoud "Interpretive Methods", Thematic Encyclopedia of the Holy Quran, Volume 8, Qom Center for Culture and Education

http://www.maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,13163

Ghorbanzadeh, Mohammad and Mohammad Hassan Rostami. Spring and Summer 2012, "The range of interpretive tendencies", Journal of Quranic Teachings, Razavi University of Sciences, Vol.

Mir Abdullah, Seyed Baqir. 2006, "Concepts: What is the interpretive method?", Hamshahri newspaper, 9/18/85.

http://www.hamshahrionline.ir/details/10479

Types of interpretive methods and tendencies, Tebyan Zanjan website.

http://tebyan-zn.ir/detailed-papers/soghrashokoohi/11272/l

Familiarity with interpretive methods and tendencies, the site of the Educational and Research Institute of Islamic Religions.

http://mazaheb.com E2% 80% 8F / 2134

Interpretive methods, Andisheh site.

 https://www.andisheqom.com/public/application/index/printData?c=162&t=qa