بررسی اصل جبران خسارت از منظر قرآن، فقه امامیه و حقوق ایران
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنیفاطمه نگهداری 1 , نصیر مشایخ گندس کلایی 2
1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق ثبت اسناد و املاک، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب
2 - استادیار گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
در حقوق ایران بحث از خسارات قابل جبران جزو موضوعات اختلاف برانگیز حقوق مسئولیت مدنی بوده و نظرات مختلفی در این باره ارائه شده است. این مباحث و اختلاف نظرها به خصوص با پیروزی انقلاب اسلامی و رویکرد فقهی به حقوق ابعاد جدیدی یافته است. در حقوق ما، دو روش و دیدگاه کلی درباره خسارات قابل جبران وجود دارد: از طرفی اکثر فقهای امامیه بدون آنکه بحث مستقلی را به این مقوله اختصاص دهند و قاعده‌ای کلی در این باره بنا نهند به مناسبت در بحث‌های فقهی مختلفی متعرض مسأله خسارات قابل جبران شده و در هر مقام مباحثی را مطرح نموده‌اند؛ در مقابل، بسیاری از حقوقدانان جدید ایرانی که علی‌رغم استفاده و توجه به مبانی فقهی و مباحث فقها، از روش نوینی در بحث‌های حقوقی استفاده می‌کنند، به شیوه حقوقدانان فرانسوی، به بحث کلی خسارات قابل جبران در حقوق مسئولیت مدنی پرداخته و ذیل فصل ارکان مسئولیت به مبحث ضرر و بیان مسائل پیرامون آن اشتغال ورزیده‌اند.
امامی، حسن. ۱۳۹۳ش، حقوق مدنی، ج ۱، بی جا: انتشارات اسلامیه.
بادینی، حسن. 1384ش، فلسفه مسئولیت مدنی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
جبعی العاملی، زین الدین. 1435ق، الروضة البهیة، ج ۳، تهران: انتشارات ارغوان دانش.
حسینی سیستانی، علی. بی تا، قاعده لا ضرر، ترجمه اکبر نایب زاده، بی جا: انتشارات خرسندی.
حسینی مراغی، عبدالفتّاح. 1417ق، العناوین، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
خوانساری، احمد. 1405ق، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج ۵، بی جا: انتشارات مؤسسه اسماعیلیه.
ره پیک، حسن. ۱۳۹۰ش، حقوق مسئولیت مدنی و جبران‌ها، چاپ 17، بی جا: انتشارات خرسندی.
الزهیلی، وهبه. بی تا، الفقه الاسلامی وأدلته، ج ۵، بی جا: انتشارات دار الفکر.
السکانی، علاء الدین ابی بکر بن مسعود. بی تا، بدائع الصنایع، ج ۷، بیروت: انتشارات دار الفکر.
سلیمان احمد، محمد. بی تا، ضمان المتلفات فی فقه الاسلامی، بی جا: انتشارات مطبعة السعادة.
السیوطی الشافعی. بی تا، الأشباه والنظائر، بی جا: انتشارات مصطفی محمد.
صفایی، سید حسین. 1383ش، دوره مقدماتی حقوق مدنی، چاپ 2، ج2، تهران: نشر میزان.
العراقی، ضیاء الدین. 1418ق، رساله قاعده لا ضرر، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
عمید زنجانی، عباسعلی. 1382ش، موجبات ضمان، تهران: نشر میزان.
غمامی،مجید. 1376ش، مسئولیت مدنی دولت نسبت بـه اعمال کارکنان خود، تهران: نشر دادگستر.
قنواتی، جلیل و حسن وحدتی شبیری و ابراهیم عبدی پور. ۱۳۷۹ش، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ج ۱، تهران: انتشارات سمت.
کرکی، حسین. 1411ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج 6، بیروت: انتشارات آل البیت لإحیاء التراث.
کاتوزیان، ناصر. 1374ش، مسئولیت مدنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محقق داماد، مصطفی. ۱۳۸۵ش، قواعد فقه، ج ۱، بی جا: انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق داماد، مصطفی. ۱۳۸۷ش، مباحثی از اصول فقه، دفتر دوم، ج15، بی جا: انتشارات نشر علوم اسلامی.
محمدی، ابوالحسن. ۱۳۸۵ش، قواعد فقه، ج9، تهران: انتشارات میزان.
محمدی، ابوالحسن. ۱۳۸۶ش، مبانی استنباط حقوق اسلامی، چاپ22، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مراغه‌ای، عبد الفتاح. ۱4۲۵ق، العناوین، ج ۱و2، بی تا: انتشارات مؤسسه نشر اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر. ۱۳۸۲ق، القواعد الفقهیة، ج ۱، بی جا: انتشارات دار العلم.
مکی العاملی، محمد بن جمال الدین. 1415ق، غایة المرام، بی جا: انتشارات مرکز الأبحاث والدراسات الاسلامیة.
نجفی، محمد حسن. 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، جلد22، چاپ6، بی جا: انتشارات مکتبة الإسلامیة.
Symeon c. Symeonides, The American Choice - Of - Law Revolution, martinus nishoff publishers, 2007.
Michael Faure, Faure; Michael, Tort Law and Economics, Vol. 1, 2009, Second Edition.
مقالات
بابایی، ایرج. ۱۳۸۶ش، «نقد اصل جبران کلیه خسارات در حقوق مسئولیت مدنی ایران»، مجله پژوهش حقوق و سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی.
بابایی، ایرج. ۱۳۸۱ش، «بررسی عنصر خطا در حقوق مسئولیت مدنی»، مجله پژوهش حقوق و سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، ش ۸.
بادینی، حسن. ۱۳۸۶ش، «هدف مسئولیت مدنی»، مجله حقوقی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش ۷۰.
بیگ زاده، صفر و علی رضا باریکلو. 1390ش، «اختیار تقلیل ثمن مطالعه تطبیقی در کنوانسیون بیع بین المللی، فقه امامیه و حقوق ایران»، مجله پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 15، شماره 3.
غمامی، مجید. ۱۳۸۶ش، «ضرر جبران پذیر از دیدگاه رویه قضایی»، مجله حقوقی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش ۷۰.
مرادخانی، فردین و حسین اسفندیاری. پاییز و زمستان 1388ش، «مبانی مسئولیت مدنی دولت در پرتو قوانین ایران»، فصلنامه گفتمان حقوقی، شماره‌های 15 و 16.
_||_Emami, Hassan 2014, Civil Law, Vol. 1, no place: Islamic Publications.
Badini, Hassan. 2005, Philosophy of Civil Liability, Tehran: Anteshar Co.
Jabai Al-Ameli, Zaynuddin. 1435 AH, Al-Rowza Al-Bahiya, vol. 3, Tehran: Arghavan Danesh Publications.
Hosseini Sistani, Ali, no date, the rule of no harm, translated by Akbar Nayebzadeh, no place: Khorsandi Publications.
Hosseini Maraghi, Abdul Fattah 1417 AH, Al-Anawin, Qom: Islamic Publishing Institute.
Khansari, Ahmad 1405 AH, comprehensive evidence in the brief description of benefits, vol. 5, no place: Ismaili Institute Publications.
Rah Pik, Hasan, Civil Liability Law and Compensation, 17th edition, no place: Khorsandi Publications.
Al-Zahili, Wahba. No date, Islamic jurisprudence and its evidence, vol. 5, no place: Dar Al-Fikr Publications.
Al-Sakani, Alaa al-Din Abi Bakr bin Massoud. No date, Bada'i al-Sana'i, vol. 7, Beirut: Dar al-Fikr Publications.
Suleiman Ahmad, Muhammad, no date, Guarantee of Differences in Islamic Jurisprudence, no place: Al-Saadah Press Publications.
Al-Sivati Al-Shafi'i. no date, Al-Ashbah Wal-Nazair, no place: Mustafa Mohammad Publications.
Safaei, Seyed Hossein 2004, Introductory Course in Civil Law, 2nd Edition, Volume 2, Tehran: Mizan Publishing.
Al-Iraqi, Zia al-Din. 1418 AH, Treatise of the no harm rule, Qom: Publications of the Office of Islamic Propaganda of the seminary of Qom.
Amid Zanjani, Abbas Ali. 2003, Causes of Guarantee, Tehran: Mizan Publishing.
Ghamami, Majid. 1997, Civil liability of the government for the actions of its employees, Tehran: Publication of Justice.
Qanavati, Jalil and Hassan Vahdati Shabiri and Ebrahim Abdipour. 2000, Contract Law in Imami Jurisprudence, Vol. 1, Tehran: Samt Publications.
Karaki, Hussein 1411 AH, comprehensive of intentions in explaining the rules, vol. 6, Beirut: Publications of Al Al-Bayt Leahya Al-Taras.
Katozian, Nasser 1995, Civil Liability, Tehran: University of Tehran Press.
Mohaghegh Damad, Mustafa. 2006, Rules of Jurisprudence, Vol. 1, no place: Islamic Sciences Publishing Center Publications.
Mohaghegh Damad, Mustafa. 2008, Discussions of the Principles of Jurisprudence, Book 2, Vol. 15, no place: Islamic Sciences Publishing.
Mohammadi, Abolhassan 2006, Rules of Jurisprudence, Vol. 9, Tehran: Mizan Publications.
Mohammadi, Abolhassan 2007, Principles of Inference of Islamic Law, 22nd Edition, Tehran: University of Tehran Press.
Maragheh, Abdul Fattah. 1425 AH, Al-Anawin, vols. 1 and 2, no date: Islamic Publishing Institute Publications.
Makarem Shirazi, Nasser. 2003, Rules of Jurisprudence, vol. 1, no place: Dar Al-Alam Publications.
Maki Al-Ameli, Muhammad bin Jamal al-Din. 1415 AH, Ghayat Al-Maram, no place: Publications of the Center for Research and Islamic Studies.
Najafi, Mohammad Hassan 1404 AH, Jawahar al-Kalam fi Sharh Sharia al-Islam, Volume 22, Edition 6, no place: Islamic Library Publications.
Symeon c. Symeonides, The American Choice - Of - Law Revolution, martinus nishoff publishers, 2007.
Michael Faure, Faure; Michael, Tort Law and Economics, Vol. 1, 2009, Second Edition.
Articles
Babaei, Iraj. 2007, "Critique of the principle of compensation for all damages in Iranian civil liability law", Journal of Law and Policy Research, Faculty of Law and Political Science, Allameh Tabatabaei University.
Babaei, Iraj. 2002, "Investigation of the element of error in civil liability law", Journal of Law and Policy Research, Faculty of Law and Political Science, Allameh Tabatabaei University, Vol.
Badini, Hassan 2007, "The Purpose of Civil Liability", Law Journal of the Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Vol. 70.
Beigzadeh, Safar and Ali Reza Barikloo. 2011, "The power to reduce the price of comparative study in the Convention on International Sale, Imami Jurisprudence and Iranian Law", Journal of Comparative Law Research, Volume 15, Number 3.
Ghamami, Majid. 2007, "Compensable loss from the perspective of judicial procedure", Law Journal of the Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Vol. 70.
Moradkhani, Fardin and Hossein Esfandiari. Fall and Winter 2009, "Fundamentals of Government Civil Liability in the Light of Iranian Law", Legal Discourse Quarterly, Nos. 15 and 16.
