درآمدی بر تحقق کمال انسان از منظر قرآن و روایات

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

سید محمد جواد نبوی ¹ ( دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )
سیده فاطمه حسینی میرصفی ² ( استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )

تاريخ الإرسال : 12 الخميس , شعبان, 1442 تاريخ التأكيد : 12 الخميس , شعبان, 1442 تاريخ الإصدار : 08 الأحد , شعبان, 1442

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

باور همه شیعیان اثنی‌عشری آن است که نه‌تنها پیامبر اسلام و ائمه اطهار(علیهم السلام) انسان‌های کاملی بوده‌اند بلکه دیگران را به رسیدن به این مرتبه دعوت کرده و راه‌های نیل به کمال را در سیره و سنّت خویش بیان کرده‌اند. به این ترتیب اصطلاح الانسان الکامل و اصطلاحات مشابهی مانند الانسان الحقیقی و کمال الانسان، به فرهنگ و علوم اسلامی راه یافته و در علوم مختلف اسلامی مانند عرفان، حکمت، کلام، تفسیر و حدیث درباره آن سخن رفته است. اکنون سؤال این است که آیا کمال انسان امری است که در این دنیا و پیش از مرگ قابل حصول است و انسان می‌تواند قبل از قطع تعلق روح از بدن به آن دست یابد؟ یا اینکه دنیای مادی محدودتر از آن است که بتواند ظرف چنین کمالی برای نفس باشد و بنابراین دستیابی به این کمال منوط به مرگ است و فقط در جهان دیگر و نشئه دیگر قابل دسترسی است؟ همچنین در صورتی که کمال پس از مرگ حاصل می‌شود، آیا مراد از این مرگ، موت ارادی و کشتن نفس به سبب ریاضت‌های شرعی است یا مراد مرگ طبیعی است و یا آنکه متون دینی در این باره صراحت ندارند و پاسخ روشنی در قبال این پرسش ارائه نکرده‌اند؟

المصادر:

کتابنامه:

قرآن کریم.

ابن فارس، احمد. ۱۴۰۴ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.

ابن فناری، محمد بن حمزه. ۱۳۷۴ش، مصباح الانس، چاپ محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. ۱۳۶۲ش، الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. ۱۴۰۶ق، فقه الرضا، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

ابن‌عربی، محمد بن علی. بی تا، الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر.

امام صادق، جعفر بن محمد(علیه السلام). ۱۴۰۰ق، مصباح الشریعة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن. ۱۴۰۳ق، الذریعة، بیروت: دار الأضواء.

آلوسی، محمود افندی. ۱۴۱۵ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

بحر العلوم، محمدمهدی بن مرتضی. ۱۴۱۷ق، رساله‌ سیر و سلوک منسوب به بحر العلوم، چاپ سیّد محمدحسین حسینی طهرانی، مشهد: انتشارات علامه‌ طباطبایی.

برسی، رجب بن محمد. ۱۴۱۹ق، مشارق أنوار الیقین، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

بغدادی، اسماعیل پاشا. ۱۹۵۱م، هدیة العارفین، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

پارسا، خواجه محمد. ۱۳۶۶ش، شرح فصوص الحکم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

جوهری، اسماعیل بن حماد. ۱۴۰۷ق، تاج اللغة وصحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.

حرّ العاملی، محمد بن حسن. ۱۴۱۴ق، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

حسن‌زاده آملی، حسن. ۱۳۷۸ش، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

خمینی، مصطفی. ۱۳۷۶ش، تفسیر القرآن الکریم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

خویی، ابوالقاسم. ۱۳۷۷ش، مصباح الفقاهة، قم: مکتبة الداوری.

زرکلی، خیرالدین. ۱۹۸۰م، الأعلام، بیروت: دار العلم للملایین.

سبزواری، هادی بن مهدی. بی تا، شرح الأسماء الحسنی، قم: مکتبة بصیرتی.

شعرانی، عبدالوهاب. ۱۳۹۳ق، العهود المحمدیة، قاهره: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفی البابی الحلبی وأولاده بمصر.

صفار، محمد بن حسن. ۱۳۶۲ش، بصائر الدرجات، تهران: مؤسسة الأعلمی.

طباطبایی بروجردی، سیّد حسین. ۱۳۹۹ق، جامع أحادیث الشیعة، قم: المطبعة العلمیة.

طباطبائی، سیّد محمدحسین. بی تا، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

عاملی، ابراهیم. ۱۳۶۰ش، تفسیر عاملی، تهران: کتابخانه‌ صدوق.

فخر رازی، محمد بن عمر. ۱۴۲۰ق، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فراهیدی، خلیل بن احمد. ۱۴۰۹ق، کتاب العین، قم: مؤسسة دار الهجره.

قاضی سعید، محمدسعید بن محمد. ۱۳۷۴ش، التعلیقة علی الفوائد الرضویة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

کاشانی، عبدالرزاق. ۲۰۰۱م، تفسیر ابن‌عربی(تأویلات القرآن)، بیروت: دار الکتب العلمیة.

کلینی، محمد بن یعقوب. ۱۳۸۸ق، الأصول من الکافی، چاپ علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

گیلانی، عبدالرزاق. ۱۳۷۷ش، ترجمه مصباح الشریعة، تهران: پیام حق.

لیثی واسطی، علی بن محمد. ۱۳۷۶ش، عیون الحکم والمواعظ، قم: دار الحدیث.

مازندرانی، محمدصالح. ۱۴۲۱ق، شرح اصول الکافی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. ۱۴۰۳ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

ملاّ صدرا، محمد بن ابراهیم. ۱۹۸۱م، الحکمة المتعالیة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

نمازی شاهرودی، علی. ۱۴۰۵ق، مستدرک سفینة البحار، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

References:

Holy Quran

Ibn Faris, Ahmad 1404 AH, Dictionary of Comparative Language, Qom: Islamic Media School.

Ibn Fanari, Muhammad ibn Hamza. 1995, Mesbah Alans, published by Mohammad Khajavi, Tehran: Molly Publications.

Ibn Babawiyyah, Muhammad ibn Ali. 1983, Al-Khasal, published by Ali Akbar Ghaffari, Qom: Publications of the Association of Teachers in the Scientific Field.

Ibn Babawiyyah, Muhammad ibn Ali. 1406 AH, Fiqh al-Reza, Qom: Al-Bayt Foundation for the Revival of Heritage.

Ibn Arabi, Muhammad ibn Ali. Bi Ta, Al-Futuhat Al-Makkiya, Beirut: Dar Sader.

Imam Sadegh, Ja'far ibn Muhammad (peace be upon him). 1400 AH, Mesbah al-Sharia, Beirut: Scientific Foundation for Publications.

Grandfather Tehrani, Mohammad Mohsen. 1403 AH, Al-Dari'a, Beirut: Dar Al-Azwa.

Alusi, Mahmoud Effendi 1415 AH, The Spirit of Meanings in the Interpretation of the Great Qur'an, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Almiyeh.

Bahr al-Ulum, Mohammad Mahdi bin Morteza 1417 AH, treatise on the journey and conduct attributed to the sea of ​​sciences, published by Seyyed Mohammad Hossein Hosseini Tehrani, Mashhad: Allameh Tabatabai Publications.

Barsi, Rajab bin Muhammad. 1419 AH, Mashreq Anwar Al-Yaqeen, Beirut: Scientific Foundation for Publications.

Baghdadi, Ismail Pasha. 1951, Hedayat al-Arifin, Beirut: House for the Revival of Arab Heritage.

Parsa, Khaja Mohammad 1987, Sharh Fusus al-Hakam, Tehran: University Publishing Center.

Johari, Ismail bin Hamad. 1407 AH, the crown of the language and the correctness of the Arabs, Beirut: Dar al-Alam for the Malays.

Shiite means, Qom: Al-Bayt Foundation for the Revival of Heritage.

Hassanzadeh Amoli, Hassan. 1999, Mammad Al-Hamm in Sharh Fusus Al-Hakam, Tehran: Printing and Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Khomeini, Mustafa 1997, Tafsir al-Quran al-Karim, Tehran: Imam Khomeini Publishing House.

Mesbah al-Fiqh, Qom: Maktaba al-Dawari.

Al-A'lam, Beirut: Dar Al-Alam for the Malays.

Sabzevari, Hadi Ibn Mahdi. Bi Ta, Sharh Al-Asma Al-Hassani, Qom: Insightful Library.

Poets, Abdul Wahab 1393 AH, Al-Ahd Al-Muhammadiyah, Cairo: Mustafa Al-Babi Al-Halabi School and Printing Company and Children of Egypt.

Saffar, Muhammad ibn Hassan 1983, Basair Al-Darjat, Tehran: Scientific Foundation.

Tabatabai Boroujerdi, Seyed Hossein. 1399 AH, a collection of Shiite hadiths, Qom: Scientific Press.

Tabatabai, Sayyid Muhammad Hussein Bi Ta, Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Qom: Publications of the group of teachers in the scientific field.

Ameli, Ibrahim. 1981, Tafsir Ameli, Tehran: Sadough Library.

Fakhr Razi, Muhammad ibn Umar. 1420 AH, Al-Tafsir Al-Kabir, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Farahidi, Khalil bin Ahmad 1409 AH, Kitab al-Ain, Qom: Dar al-Hijra Foundation.

Judge Saeed, Muhammad Saeed bin Muhammad. 1995, Commentary on the Benefits of Radiation, Qom: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini.

Kashani, Abdul Razzaq 2001, Tafsir Ibn Arabi (Interpretations of the Qur'an), Beirut: Dar Al-Kitab Al-Alamiya.

Klini, Muhammad ibn Ya'qub 1388 AH, the principles of sufficient, published by Ali Akbar Ghaffari, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.

Gilani, Abdul Razzaq 1998, translated by Mesbah al-Sharia, Tehran: Payam-e-Haq.

Laithi Wasiti, Ali ibn Muhammad. 1997, Ayoun al-Hakam wa al-Mawa'iz, Qom: Dar al-Hadith.

Mazandarani, Mohammad Saleh 1421 AH, Explanation of the Sufficient Principles, Beirut: House of the Revival of Arab Heritage.

Majlisi, Mohammad Baqir bin Mohammad Taqi 1403 AH, Sea of ​​Lights, Beirut: Al-Wafa Foundation.

Mullah Sadra, Muhammad ibn Ibrahim. 1981, The Transcendent Wisdom, Beirut: House for the Revival of Arab Heritage.

Namazi Shahroudi, Ali. 1405 AH, Mustadrak Safin al-Bahar, Qom: Publications of the Jamaat al-Madrassin in the scientific field