جایگاه آموزه قرآنی ولایت در تفاسیر مفسران مدرسه تفسیری فارس
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
1 - دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث قم
2 - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
بدیهی است که آموزه قرآنی ولایت، یکی از عوامل نجاتبخش و هدایت‌آفرین در طول تاریخ بوده است. با کاوش در بستر تاریخی به پهنای 15 قرن، موفق به شناسایی بیش از 110 مفسر، و281 اثر تفسیری ریز و درشت از مدرسه تفسیری فارس شدیم. از بین این آثار، 82 اثر متعلق به تفاسیر موضوعی است و از بین این موضوعات، 11 مورد، اختصاص به آموزه قرآنی "ولایت" دارد، که در قالب عناوین مختلف چشم نوازی می‌نماید. رهیافت پژوهش آن است که مفسران مدرسه تفسیری فارس، از دیرباز به آموزه قرآنی ناب ولایت، اهتمام ویژه ای داشته اند، و خلق آثار تفسیری در این موضوع، مبین این مطلب است. پیدایش اولین اثر در حوزه تفسیر موضوعی و انتخاب موضوع ناب "ولایت" به عنوان نخستین موضوع انتخابی، دو اتفاق مبارک و هم‌زمان در مدرسه تفسیری فارس در قرن چهارم می‌باشد. بیش‌ترین آثار با عنوان ما نزل من القرآن فی شأن امیر المؤمنین علی نشان از پیوند و حب عمیق قلبی مفسران این خطه با امام علی(ع) است. مفسران این مدرسه از قرون اولیه تا کنون به خوبی دریافته اند که تبیین آموزه ناب ولایت، بدون نام مولا علی(ع) ممکن نیست.
قرآن کریم.
ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی. 1379ق، مناقب آل أبی طالب، چهار جلدی، قم: ناشر علامه.
ایازی، سید محمدعلی. 1381ش، سیر تطور تفاسیر شیعه، چاپ سوم، رشت: کتاب مبین.
ثامنی، عبدالمجید. 1391ش، بررسی گوشه‌هایی از زندگانی مرحوم آیت الله العظمی آقا شیخ محمدرضا ثامنی شیرازی، چاپ اول، شیراز: انتشارات نوید.
الحسکانی، الحاکم. 1411ق، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، به کوشش محمدباقر محمودی، تهران: موسسة الطبع والنشر.
الحسینی المیلانی، السید علی. بی تا، نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار، جلد 8، نسخه غیر مصححة، بی جا.
حسینی فسائی، میرزا حسن. 1367ش، فارسنامه ناصری، تصحیح و تحشیه از منصور رستگار فسائی، دو جلد، تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ذهبی شیرازی، آقا محمد هاشم. 1382ش، مناهل التحقیق، تصحیح و شرح: دکتر محمد یوسف نیری، چاپ اول، شیراز: انتشارات دریای نور.
شهیدی صالحی، عبدالحسین. 1381ش، تفسیر و تفاسیر شیعه، قزوین: حدیث امروز.
الصدر، السید حسن. 1406ق، تکملة أمل الآمل، تحقیق: السید احمد الحسینی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم. 1376- 1371ش، طبقات مفسران شیعه، تک جلدی، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
کاکایی، قاسم. 1374ش، خدا محوری، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت.
کحاله، عمر رضا. بی تا. معجم المؤلفین، 13 جلدی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
معرفت، محمد هادی. 1379ش، تفسیر و مفسران، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.
مفید شیرازی، شیخ محمد. بی تا، الأربعین فی إثبات إمامة أمیر المؤمنین، تحقیق محمد برکت، بی جا: کتابخانه فقاهت.
موسوی بجنوردی، محمدکاظم. 1393ش، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 15، چاپ اول، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
میر، محمدتقی. 1368ش، بزرگان نامی پارس، چاپ اول، دو جلدی، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
نجابت شیرازی، حسن علی. 1357ش، بصائر یا قرآن و اهل بیت علیهم السلام، ترجمه شواهد التنزیل (عبیدالله بن عبدالله حسکانی)، شیراز: سید فخر الدین کسا‌ئی.
نصیری، محمدرضا. 1384ش، اثر آفرینان، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
النقوی، السید حامد. 1405ق، خلاصة عبقات الأنوار، ج 8، بی جا: بی نا.
النمازی الشاهرودی، علی. بی تا، مستدرک سفینة البحار، الجزء العاشر، تحقیق وتصحیح: حسن بن علی النمازی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
سایت‌های اینترنتی
جزایری شیرازی، محمدمؤمن. نسخه خطی «مشرق السعدین و شرح حدیث من عرف نفسه»، مصحح علی صدرایی خویی، 1392. پایگاه خبری نسخ خطی
سایت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
مقالات
انصاری قمی، حسن. 1381ش، «تحقیقی درباره تفسیری روایی از مؤلفی کرامی»، نشر دانش، ش 104، صص25-27.
بوترابی، خدیجه. 1382ش، «تاریخ عالمان و فقیهان فارس(دوره‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه)»، وقف میراث جاویدان، شماره 41 و 42، صص 65-79.
رحیمی، مرتضی. بهار و تابستان 1388ش، «مفسران خطه فارس 1»، مجله کوثر، ش 31، صص 49-60.
محمدی، محسن. بهار 1394ش، «جریان شناسی علمی و دینی در هند؛ علما و اندیشمندان شیعه در منطقه»، پژوهشهای منطقه‌ای، شماره 7، صص 105-158.
وثوقی، محمد باقر. پاییز و زمستان 1370ش، «قیام آیت‌الله سید عبدالحسین لاری»، مجله گنجینه اسناد، شماره 3 و 4، صص 148 -154.
_||_The Holy Quran.
Ibn Shahr Ashob Mazandarani, Mohammad Ibn Ali. 2000, Manaqib Al Abi Talib, four volumes, Qom: Allama Publisher.
Ayazi, Seyed Mohammad Ali 2002, The Evolution of Shiite Interpretations, Third Edition, Rasht: Mobin Book.
Sameni, Abdul Majid 2012, A study of aspects of the life of Ayatollah Agha Sheikh Mohammad Reza Sameni Shirazi, first edition, Shiraz: Navid Publications.
Al-Haskani, Al-Hakem. 1411 AH, Evidence of the reduction of the rules of differentiation, by the efforts of Mohammad Baqir Mahmoudi, Tehran: Printing and Publishing Institute.
Al-Husseini Al-Milani, Al-Sayyed Ali, no date, Nafhat Al-Azhar Fi Khalasa Abqat Al-Anwar, Volume 8, Unedited Version, no place.
Hosseini Fasaei, Mirza Hassan 1988, Farsnameh Naseri, correction and annotation by Mansour Rastegar Fasaei, two volumes, Tehran: Amirkabir.
Dehkhoda, Ali Akbar. 1998, Dehkhoda Dictionary, Second Edition, Tehran: University of Tehran Publishing and Printing Institute.
Zahabi Shirazi, Mr. Mohammad Hashem. 2003, Manahel al-Tahqiq, correction and description: Dr. Mohammad Yousef Nayeri, first edition, Shiraz: Darya Noor Publications.
Shahidi Salehi, Abdul Hussein 2002, Tafsir and Tafsir Shia, Qazvin: Hadith Emruz.
Al-Sadr, Sayyed Hassan 1406 AH, Takmala Amal Al-Amal, research: Sayyed Ahmad Al-Husseini, Qom: School of Ayatollah Al-Marashi.
Aghighi Bakhshayeshi, Abdul Rahim. 1997- 1992, Classes of Shiite commentators, single volume, Qom: Navid Islam Publishing Office.
Kakai, Qasim 1995, God-centered, first edition, Tehran: Hekmat Publications.
Kahala, Omar Reza, no date, Majam Al-Moalefin, 13 volumes, Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Taras Al-Arabi.
Marefat, Mohammad Hadi 2000, Interpretation and commentators, Qom: Al-Tamhid Cultural Institute.
Mofid Shirazi, Sheikh Mohammad. No date, Al-Arbaein Fi Esbat Emama Amir Al-Momenin, research by Muhammad Barakat, no place: Library of Feghahat
Mousavi Bojnordi, Mohammad Kazem. 2014, The Great Islamic Encyclopedia, Volume 15, First Edition, Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center.
Mir, Mohammad Taqi 1989, Famous Elders of Pars, first edition, two volumes, Shiraz: Shiraz University Press.
Najabat Shirazi, Hassan Ali. 1978, Basaer or Quran and Ahl al-Bayt (peace be upon them), translation of the evidences of revelation (Obaidullah bin Abdullah Haskani), Shiraz: Sayyid Fakhr al-Din al-Kasa'i.
Nasiri, Mohammad Reza 2005, Creators, Second Edition, Tehran: Association of Cultural Works and Honors.
Al-Naghavi Al-Seyed Hamed, 1405, Kholasat Obaghat Al-Anvar, Vol. 8, no place: Bina.
Al-Namazi Al-Shahroudi, Ali. No date, Mustadrak Safinat al-Bahar, Al-Jazr Al-Asher, research and correction: Hassan Ibn Ali Al-Namazi. Qom: Islamic Publishing Foundation , subsidiary of teachers.
Website
Jazayeri Shirazi, Mohammad Mo'men. Manuscript "Mashreq Al-Saadin and Sharh Hadith Men Araf Nafsa", edited by Ali Sadraei Khoei, 2013. Manuscript news site
http://manuscripts.ir/fa/%D9%
Website of Ayatollah Makarem Shirazi
www.makarem.ir
Articles
Ansari Qomi, Hassan 2002, "Research on a Narrative Interpretation by an Author", Danesh Publishing, Vol. 104, pp. 25-27.
Butrabi, Khadijeh. 2003, "History of Persian scholars and jurists (Safavid, Afshari and Qajar periods)", Endowment, Immortal Heritage, No. 41 and 42, pp. 65-79.
Rahimi, Morteza Spring and Summer 2009, "Interpreters of the Fars Region 1", Kowsar Magazine, Vol. 31, pp. 49-60.
Mohammadi, Mohsen Spring 2015, "Scientific and religious trends in India; Shiite scholars and thinkers in the region ", Regional Research, No. 7, pp. 105-158.
Vosoughi, Mohammad Baqir Fall and Winter 1991, "The Uprising of Ayatollah Seyyed Abdul Hussein Lari", Ganjineh Asnad Magazine, Nos. 3 and 4, pp. 148-154.
