واکاوی وجوه معنایی واژه لعن در قرآن
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
غلامرضا شهرکی فلاح
1
(عضو هیأت علمی گروه معارف، دانشگاه زابل، زابل، ایران(مربی))
الهام زرین کلاه
2
(دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
واژه لعن و مشتقات آن در مجموع 41 بار در قرآن به کار رفته است. این مقاله با بکارگیری روش کتابخانه‌ای و تحلیل داده‌ها، با مبنا قرار دادن دیدگاه مفسران و با استناد به کتب لغت در صدد تبیین دقیق این مسأله است که این واژه به چه معانی به کار رفته، ارتباط معنایی آن با واژگان مشابه چگونه بوده و وجوه معنایی آن در قرآن چیست. طبق بررسی صورت گرفته واژه لعن که پیشینه آن طبق بیان قرآن به زمان امت‌های پیشین می‌رسد، در اصل لغت به معنای دوری از رحمت است و با واژگانی مانند سبّ، قتل، بهل و بعد ارتباط معنایی داشته و در قرآن به شش وجه معناییِ دوری از رحمت، عذاب، مسخ کردن، غضب الهی، جاری شدن حد و نفرین کردن به کار رفته است.
قرآن کریم.
ابن ابی الحدید. 1378ش، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار احیاء الکتب العربیه.
ابن ابی عاصم، عمرو. 1413ق، کتاب السنة، تحقیق محمد ناصر الدین الابانی، بیروت: المکتب الاسلامی.
ابن اثیر. 1364ش، النهایة فی غریب الحدیث، تحقیق طاهر احمد الزاوی، قم: مؤسسه اسماعیلیان للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن حنبل، احمد. بی‌تا، مسند احمد، بیروت: دار صادر.
ابن شهرآشوب، محمد بن علی. 1376ش، مناقب آل ابی طالب، نجف: المطبعة الحیدریه.
ابن عاشور، محمد بن طاهر. بی‌تا، التحریر والتنویر، بی‌جا: بی‌نا.
ابن عساکر، ابی القاسم علی بن حسن. 1415، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دار الفکر.
ابن فارس، ابی الحسن احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمد حسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن مزاحم المنقری، نصر. 1382ش، واقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، مؤسسه العربیه الحدیثه.
ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف.1420ق، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
بخاری، محمد بن اسماعیل. بی تا، التاریخ الکبیر، دیار بکر: المکتبة الاسلامیه.
بحرانی، سید هاشم. 1416ق، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بغوی، حسین بن مسعود. 1416ق، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بلاغی نجفی، محمد جواد. 1420ق، آلاء الرحمن فی التفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.
بلخی، مقاتل بن سلیمان. 1423ق، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم. 1422ق، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جرجانی، عبدالقاهر. 1411ق، التعریفات، قاهره: دار الکتاب المصری.
جوهری، اسماعیل بن حماد. 1417ق، الصحاح، تحقیق احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للعالمین.
حسینی شیرازی، محمد. 1423ق، تبیین القرآن، بیروت: دار العلوم.
حموی، یاقوت بن عبدالله. 1399ق، معجم البلدان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق: دار العلم.
زبیدی، محمد مرتضی.1410ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: منشورات مکتبة الحیاة.
زمخشری، محمود. 1417ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد. بی‌تا، بحر العلوم، بی جا: بی نا.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن. 1416ق، الاتقان فی علوم القرآن، لبنان: دار الفکر.
شریف لاهیجی، محمد بن علی. 1373ش، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق میرجلال الدین حسینی، تهران: بی نا.
شوکانی، محمد بن علی. 1414ش، فتح القدیر، بیروت: دار ابن کثیر.
صادقی تهرانی، محمد. 1419ق، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: بی نا.
صدوق، محمد بن بابویه. 1368ش، ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، قم: منشورات الرضی.
طباطبایی، محمد حسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدجواد بلاغی، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فی تأویل آی القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر. 1403ق، تاریخ الأمم والملوک، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
طریحی، فخر الدین. 1375ش، مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، عبدالحسین. 1378ش، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.
عسکری، حسن بن عبدالله.1410ق، الفروق اللغویة، قم: مکتبة بصیری.
غزالی، محمد بن محمد. 1415ق، احیاء علوم الدین، بی جا: دار البیضاء.
فخر رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر.1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد.1410ق، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.
فضل الله، محمد حسن. 1419ق، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة والنشر.
فیض کاشانی، ملا حسن. 1418ق، الأصفی فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدحسین درایتی و محمدرضا نعمتی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
فیومی، احمد بن محمد. بی تا، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بی جا: بی نا.
قرشی، علی اکبر. 1317ش، تفسیر أحسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا. 1368ش، تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
کاشانی، ملا فتح الله. 1366ش، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.
کبیسی، عمر شاکر. بی‌تا، نصوص اللعن فی القرآن وأثرها فی الأحکام الشرعیة، بی جا: بی نا.
گنابادی، سلطان محمد. 1408ق، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
متقی هندی، علاء الدین علی. 1409ق، کنز العمال فی سنن الذقوال والأفعال، بیروت: مؤسسه الرساله.
مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
مصطفوی، حسن. 1380ش، تفسیر روشن، تهران: مرکز نشر کتاب.
مغنیه، محمد جواد. 1424ق، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مفید، محمد بن نعمان. بی‌تا، الجمل، قم: مکتبة الداوری.
واحدی، علی بن محمد. 1411ق، أسباب نزول القرآن، تحقیق کمال بسیونی زغلول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
_||_
References
Mashhadi, Mohammad bin Mohammad Reza, Tafsir Kanz al-daghaegh va Bahr al-Gharayeb, Tehran, Islamic Republic of Iran publishing and publishing organization, 1989.
Abu al-Fotouh Razi, Hussein ibn Ali, Rawz al-Jananan va Rouh al-Jannan fei tafsir al-Quran, Research: Mohammad Jafar Yahaghi, Mohammad Mehdi Naseh, Mashhad, Astan Quds, 1408
Alusi, Mahmood, Rooh Al-Ma'ani fei altafsir Al-Quran al-Azim, Beirut, dar alkotob alelmei, First Edition, 1415.
Andalusi, Mohammed bin Youssef, Al- bahr al-mohit fei tafsir, Beirut, Dar alfekr,1420
Askari, Hassan ibn Abdullah, al-Furugh al-lughavi, Qom, maktabat basari, 1410.
Baghavi, Hussein ibn Mas'ud, Ma'lem al-Tanzil fei al-Tafsir al-Quran, Beirut, Dar'ahiya al-torath al-Arabi, 1416
Bahrani, hashem, Al- borhan fei tafsir al-Quran, Tehran, Be'stat, , First Edition, 1416.
Balaghi Najafi, Mohammad Javad, Ala-Rahman fei al-Tafsir al-Quran, Qom, Be'sat Foundation, 1420
Balkhi, Moghatel ibn Soleiman,Tafsir Moghatel ibn Soleiman, Research: Abdullah Mahmoud Shahate, Beirut, Dar'ahiya al-torath al-Arabi, 1423.
Bokhari, Mohammed bin Isma'il, Al-Tarikh al-Kaybir, Diyarbakir, Al-Maktbat al-Islamiyya, No date.
Fakhr Razi, Mohammad bin omar, Mafati al-Ghaib, Beirut, Dar Ehya al-toras al-Arabi, third edition, 1420.
Farahidi, Khalil ibn Ahmad, Ketab Al eyn, Qom, Hijrat Publishing, 1410.
Fayoumi, Ahmad ibn Muhammad, Al-Mesbah al-Munir Fie Gharib al-Shar'eh al-Kabir, No date.
Fazlullah, Mohammad Hassan, Tafsir men vahy al-Quran, Beirut, Dar al-Malak Llatba'at and Al-Nashir, Second Edition, 1419.
Feyz Kashani, Mullah Hassan, Al-Asifi fei Tafsir Al-Quran, Research: Mohammad Hossein Drayati and Mohammad Reza Nemati, Qom, Islamic Republic Office of Press Publishing Center, 1418.
Ghazzali, Mohammad ibn Muhammad, al-ehya Al- omam al-din, Dar al-Beiza, 1415.
Ghorashi, Ali Akbar, Ahsan al-Hadith, Tehran, Be'sat Foundation, 1317.
Gonabadi, Sultan Muhammad, Tafsir bayan al-Sa'adat Fei maghamat al-ebad'ah, Beirut, , Moassese ala'lami lelmatboua't, 1408.
Hamawi, Yagut bin Abdullah, Mu'jam al-Buldan, Beirut, Dar'ahiya al-torath al-Arabi, 1399.
Hosseini Shirazi, Mohammad, Tabyin Al-Quran, Beirut, Dar al-ulum, 1423.
Ibn Abi al-Hadid, sharhe Nahj al-balaghah, research fellow: Mohammad Abolfazl Ebrahim, Beirut , Dar ehia alkotob Al-Arabiya's, 1378.
Ibn al-'Asir, al-Nahiyah fei al-Gharib al-Hadith, Research: Taher Ahmad al-Zawi, Qom, Ismaili Institution, 1364.
Ibn Asaker, Ali ibn Hasan, Tarikh madinat Damascus, Beirut, Dar Al-Fakr, 1415
Ibn Hanbal, Ahmad, Mosnad ahmad, Beirut, Dar Alsadar, No date
Ibn Kasir Damashghi, Ismail Ben Amr, tafsir al-Quran al-Azim, Beirut, dar alkotob alelmei First Edition,1419.
Ibn -Manzour, Muhammad bin Mokrem, Lessan al-Arab, Beirut, Dar Alsader, 1414.
Ibn Mozahmen Al-Manghari, Nasr, Vahta Seffein, Research: Abdolsam, Abdul Salam Mohammad haron, The Al-Arabiya Al-Haditha Institute, 1382.
Ibn -Shahr Ashoub, Mohammed bin Ali, Mangheb Al-Abi Taleb, Najaf, Al-Matbaat al-Haidiriyah, 1376.
Ibn-'Abi Asim, Amr, ketab Al-Sunnah, Research: Mohammad Nasser al-Din al-Bani, Beirut, Al-Mekab al-Islami, 1413.
Ibn-e-AShoor, Muhammad bin Taher, Al Tahrir va Al-Tunvir, No date.
Ibn-e-Fars, Ahmad, Mo'jam Al maghayes al-Loghah, Islamic Propagation Office, 1404
Johari, Ismail ibn Hammad, Al-Ssehah, Research: Ahmed Abdul Ghafour attar, Beirut, Dar Alelm al-Alamin, 1417.
Jorjani, Abdul Qahir, Al-Ta'rifat, Cairo, Dar Al-Ketab al-Mesri, 1411.
Kabisi, Omar Shaker, Nosus al-la'n fie al-Qur'an va asaraha fie al- ahkam al –Sharia, no date.
Kashani, Mullah Fatollah, Tafsir Manhaj al-Sadiqin Fei elzam al- mokhalefin, Tehran, Mohammad Hassan Alami Bookstore, 1366.
Khosravani, Ali Reza, Research: Mohammad Bagher Behdi, Tehran, Islamiyah Publication, 2011.
Majlesi, Mohammad Bagher, Beharalanvar, Second Edition, Beirut, Al-Wafa Institute, 1403
Mofid, Muhammad ibn Na'man, Al-Jomal, Qom, Mektabat al-Duriri, no date.
Mostafavi, Hasan, Tafsir Roshan, Tehran, Book Publishing Center, 2001
Motaghi Hindi, Ali, Kanz, Al- A'mal fei Sonan al-Aqval al-Afa'l, Beirut, Al-Reslah Institute, 1409.
Mughniyeh, Mohammad Javad, Tafsir Al- kashef, Tehran, Dar al-Kotbub al-Islamiyya, 1424.
Raghib Isfahani, Mohammad Hussein, Almfrdat fei al-Gharib Al-Quran, Research: Safwan Adnan Davoudi, Damascus, Daral elm, 1412.
References
Sadeghi Tehrani, Mohammad, Al-Balagh-fei-Tafsir Al-Quran Be Al-Quran, Qom, 1419.
Saduq, Muhammad ibn Babevayh, Thavab Al-A'mal va eghb Al A'mal ,Qom,Al-manshourt Alrazi , 1368.
Samarghandi, Nasr ibn Muhammad ibn Ahmad, Bahr al-ulum, No date.
Sharif Lahiji, Mohammad bin Ali,Tafsir Sharif Lahiji, research: Mir-Jalal-Din Hosseini, Tehran, 1373.
Shokani, Mohammed ibn Ali, Fatah al-Qadir, Beirut, Dar ibn Kathir, 1414.
Siouti, Jalal al-Din Abdul Rahman, Al-Atqan fei al-ulum al-Quran, Lebanon, Dar Al-Fekr, 1416.
Tabari, Abu Ja'far Mohammed ibn Jarir, Jamea Al-Bayan fei Al-tafsir Al-Quran, Beirut, Dar al-Ma'arfat.
Tabari, Abu Ja'far Mohammed ibn Jarir, Tarikh Al- omam va Al-Muluk, Beirut, Moassese alaalami lelmatboua't, 1403.
Tabarsei, Fazl ibn Hassan, Majmama' Al-bayan fei Al-tafsir Al-Quran, Research: Mohammad Javad Balaghi, Tehran, Naser Khosrow Publication, 1993.
Tabataba'I, Mohammad Hussein, Al-Mizan fei al-tafsir al-Quran, Qom, Islamic Publications Offic, fifth edition, 1417.
Tayyeb, Abdolhossein, Atyab al-Bayan Fei Tafsir al-Quran, Tehran, Islamic publication, 1999.
Tha'labi Neyshaburi, Ahmad ibn ebraham, Al-kashf va Al-Bayan an-Tafsir al-Quran, Beirut, , Dar'ahiya al-torath al-Arabi, 1422.
Toreihi, Fakhroddin, Majmama' Al-bahrein, Research: Ahmad Hosseini, Tehran, Mortazavi Bookstore, 1996.
Tusi, Mohammad Bin-Hassan, Al-Tabayan Fei Tafsir al-Quran, Beirut, Dar Al-Reyat Al-Arabi, No date.
Wahedi, Ali Bin Mohammad, Asbab al-nozoul al-Quran, Beirut, Dar al-Kotol al-elmia, 1411.
Zamakhshari, Mahmoud, Al-kashaf, Dar al-Ketab Al-Arabi,, 1417.
Zubaidi, Mohammad Morteza, Taj Al Arus Min Jawahir Al Qamus, Menshurat al-maktabat al-Hayat, Beirut, 1410.
