نقد و بررسی طبقه‌بندی‌های موضوعی قرآن

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

سیدمهدی لطفی ¹ , فاطمه هادیان ²

1 - عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران(استادیار).
2 - کارشناس ارشد علوم قرآن حدیث از دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

تاريخ الإرسال : 22 الأربعاء , ربيع الأول, 1438 تاريخ التأكيد : 22 الأربعاء , ربيع الأول, 1438 تاريخ الإصدار : 02 الخميس , ربيع الأول, 1438

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

طبقه ‌بندی موضوعی قرآن پیشنه‌ای طولانی دارد اما در عصر حاضر تحول زیادی در این حوزه رخ داده و طبقه بندی‌های مختلفی شکل گرفته است. این طبقه بندی‌ها در دو شکل طبقه بندی مستقل و طبقه بندی تفاسیر موضوعی از موضوعات قرآن قابل دسته بندی است. بخش قابل توجهی از طبقه بندی‌های مستقل، استقصای کاملی از موضوعات قرآنی ندارند و روال منطقی در بررسی موضوعات آن‌ها وجود ندارد. هم‌چنین نوعی سلیقه نیز در تنظیم این دسته از معاجم وجود دارد. در طبقه بندی‌های صورت‌گرفته در تفاسیر موضوعی نیز آسیب‌های همچون فقدان ملاک مشخص در طبقه‌بندی‌ها، طبقه بندی بر اساس ذهنیت غالب مفسرین یا محققین، تداخل و هم‌پوشانی در طبقه بندی و کلی بودن و عدم شمول بر تمام موضوعات وجود دارد. این مقاله ضمن بررسی توصیفی- انتقادی انواع طبقه‌بندی‌های موضوعی صورت گرفته، به بیان آسیب‌شناسی آن‌ها می‌پردازد و در نهایت روشی پیشنهادی در بررسی موضوعات جهت رفع آسیب‌های مذکور ارائه می‌دهد.

المصادر:

ابن حزم، علی بن احمد. 1369ش، مراتب العلوم، ترجمه محمدعلی خاکساری، چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.

پاکتچی، احمد. 1387ش، تاریخ تفسیر قرآن کریم، چاپ اول، تهران: نشر دانشگاه امام صادق(ع).

پاکتچی، احمد.1386ش، مایه‌های فلسفی در میراث ایران باستان، چاپ اول، تهران: نشر دانشگاه امام صادق(ع).

پاکتچی، احمد.1391ش، روش تحقیق با تکیه بر علوم قرآن و حدیث، چاپ اول، تهران: نشر دانشگاه امام صادق(ع).

جوادی آملی، عبدالله. 1375-1384ش، تفسیر موضوعی، چاپ دوم، قم: إسراء.

حکیم، محمدباقر. 1378ش، علوم قرآنی، ترجمه محمد علی لسانی فشارکی، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان.

خاکساری، محمدعلی. 1369ش، مقدمه مراتب العلوم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

دی بیلی، کنت. 1392ش، نوع‌شناسی و گونه‌شناسی مقدمه‌ای بر فنون دسته‌بندی، سیدمحمد اعرابی، کاوه خلیلی دامغانی، چاپ اول، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

رشید، رضا و محمد عبده. بی‌تا، التفسیر القرآن الکریم الشهیر بتفسیر المنار، چاپ دوم، بیروت: دار المعرفه.

رشید، رضا. 1980م/1380ق، وحی المحمدی، چاپ ششم، مکتبة القاهره.

ریتا، مارسلا و آرتور مالت بای. 1386ش، آینده رده‌بندی، ترجمه زهرا اباذری، تهران: نشر چاپار.

سبحانی، جعفر. 1383ش، منشور جاوید، چاپ سوم، قم: انتشارات امام صادق(ع).

سبحانی، جعفر. 1393ش/1420ق، مفاهیم القرآن فی معام الحکومة الاسلامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.

طاش کبری زاده، احمد بن مصطفی. بی‌تا، مفتاح السیادة ومصباح السیادة فی موضوعات العلوم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

طاهری عراقی، احمد. 1358ش، رده بندی BP در اسلام، تهران: مرکز خدمات کتابداری.

طباطبایی، محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

لابوم، ژول. 1360ش، تفصیل آیات القرآن الکریم، ادوارد مونتیه، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، کتابفروشی اسلامیه.

مارگات، گان. 1351ش، اصول فهرست نویسی و طبقه بندی، ترجمه هوشنگ ابرامی، تهران: مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی آموزشی.

معرفت، محمد هادی، خیاط و نصیری. 1379ش، تفسیر و مفسران، جلد دوم، چاپ اوّل، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.

مکارم شیرازی ناصر و همکاران. 1370ش، پیام قرآن، چاپ سوم، قم: امیرالمؤمنین(ع).

 

مقالات

زمانی، محمد هاشم. 1384ش، «ارزیابی معجم‌های موضوعی قرآن»، بخش نخست، پژوهش‌های قرآنی، ش 44، صص 216-233.

زمانی، محمد هاشم. 1385، «ارزیابی معجم‌های موضوعی قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش 46 و 47، صص 367-397.

طباطبایی، سید مجید. 1389ش، «تأثیرات عمیق گوستاو فلوبل و ژول لابوم بر فهرست نگاری قرآنی»، آینه پژوهش، ش 121- صص 55-63.

کهندل جهرمی، مرضیه و خیریه عچرش. 1394ش، «رسم شبکه معنایی واژه فتنه و مترادفات آن در قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال ششم، شماره 24، صص29-52.