ابتکار غزالی در استخراج قیاس‌های منطقی از قرآن کریم

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

اکبر فایدئی ¹ , صمد عبدالهی عابد ²

1 - عضو هیأت علمی گروه فلسفه اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان(مربی).
2 - عضو هیأت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان(دانشیار).

تاريخ الإرسال : 28 الأربعاء , جمادى الثانية, 1437 تاريخ التأكيد : 28 الأربعاء , جمادى الثانية, 1437 تاريخ الإصدار : 19 الثلاثاء , صفر, 1437

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

امام محمد غزالی با اینکه سرسختانه به مخالفت با فلاسفه برخاست؛ اما نه‌تنها مخالف منطق نبود؛ بلکه فراگیری آن را برای اهل علم به‌ویژه متکلمان و اصولیون ضروری می‌دانست. نقش او در تبیین جایگاه رفیع علم منطق، و ارتقای میزان مقبولیت آن در میان متشرعین قرن پنجم، قابل انکار نیست. غزالی ابتکارات و آرای متعددی در علم منطق دارد که مهم‌ترین آن‌ها، استخراج قیاس‌های منطقی از قرآن کریم و درآمیختن قواعد منطقی با اصطلاحات ابتکاری جدید و مثال‌های اصولی و اسلامی، جهت خارج ساختن علم منطق از مهجوریت، و دفع بدبینی برخی از علمای تندرو نسبت به منطق فلاسفه است که ما در این نوشتار به ذکر و بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

المصادر:

قرآن کریم.

ابن تیمیه الحرانی، احمد بن عبدالحلیم. 1426ق، الرد علی المنطقیین، تحقیق عبدالصمد شرف‌الدین کتبی و مقدمه سلیمان النّدوی، بیروت: مؤسسه الریّان.

تنکابنی، محمد بن سلیمان. 1411ق، توشیح التفسیر فی قواعد التفسیر والتأویل، تحقیق جعفر سعیدی گیلانی، قم: کتاب سعدی.

حسن‌زاده آملی، حسن. 1374ش، قرآن و عرفان و برهان از هم جدایی ندارند، قم: انتشارات قیام.

حیدری، کمال. 1427ق، اصول التفسیر والتأویل، مقارنة منهجیة بین آراء الطباطبائی وابرز المفسرین، قم: دار فراقد للطباعة والنشر.

سبحانی، جعفر. 1375ش، مدخل مسائل جدید در علم کلام، قم: مؤسسه امام صادق(ع).

سبزواری، هادی بن مهدی. 1372الف، شرح الأسماء أو شرح دعاء الجوشن الکبیر، تحقیق نجقلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.

سبزواری، هادی بن مهدی. 1372ب، شرح دعاء الصباح، تحقیق نجقلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.

سبزواری، هادی بن مهدی. 1432ق، شرح ‌المنظومة، تعلیقات آیت‌الله حسن‌زاده آملی، مقدمه و تحقیق مسعود طالبی، بیروت: مؤسسه ‌التاریخ ‌العربی.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1389ش، اسرار الآیات وأنوار البینات، رسالة متشابهات القرآن، با مقدمه و زیر نظر محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1410ق، الحکمةالمتعالیة فی الأسفار العقلیةالأربعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1366ش، شرح اصول الکافی، تعلیقات مولی علی نوری، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1378ش، المظاهر الإلهیة فی اسرار العلوم الکمالیة، تصحیح و تحقیق محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1363ش، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

غزالی، محمد بن محمد. 1423ق، الإقتصاد فی الإعتقاد، شرح و تحقیق انصاف رمضان، بیروت: دار قتیبه.

غزالی، محمد بن محمد. 1392ق، تهافت الفلاسفة، تحقیق سلیمان دنیا، قاهره: دار المعارف.

غزالی، محمد بن محمد. 1409ق، جواهر القرآن ودرره، بیروت: دار الکتب العلمیه.

غزالی، محمد بن محمد. 1390ق، شفاء الغلیل فی بیان الشبه والمخیل ومسالک التعلیل، تحقیق حمد الکبیسی، بغداد: الإرشاد.

غزالی، محمد بن محمد. 1413ق، القسطاس المستقیم(الموازین الخمسة للمعرفة فی القرآن)، تحقیق محمود بیجو، دمشق: المطبعه العلمیه.

غزالی، محمد بن محمد. بی‌تا، محک النظر فی المنطق، پیوست کتاب التقریب لحد المنطق ابن حزم الأندلسی، تحقیق احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیه.

غزالی، محمد بن محمد. 1368ش، المستصفی من علم الاصول، قم: دار الذخائر.

غزالی، محمد بن محمد. 1927م، معیار‌ العلم فی فن المنطق، مصر: المطبعة العربیه.

غزالی، محمد بن محمد. 1961م، مقاصد ‌الفلاسفة، تحقیق سلیمان دنیا، قاهره: دار ‌المعارف بمصر.