تفسیر آیات قرآن بر اساس قاعده اصولی اراده معنای خاص از واژه عام
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنیطاهره محسنی 1 , خدیجه احمدی بیغش 2
1 - دکترای تفسیر تطبیقی، استادیار دانشگاه امام صادق علیه السلام- پردیس خواهران
2 - دانشجوی دکتری مجتمع علوم اسلامی کوثر
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
آشنایی با برخی علوم برای تفسیر قرآن کریم امری ضروری است. این علوم توان فکری مفسر را در تبیین آیات قرآن افزایش داده و قواعد و ضوابط تفسیر قرآن کریم را بیان می‌دارد. یکی از این علوم، دانش اصول فقه است که به دلیل برخورداری از روش استدلال، اندیشه را پرورش داده و بر نیروی تعقل می‌افزاید. بسیاری از قواعد اصول فقه، موجب دستیابی به مراد خدای متعال از الفاظ و جمله‌های قرآنی شده، و مفسر را با شیوه دقیق و صحیح تفسیر قرآن آشنا می‌سازد. این پژوهش با روش توصیف و تحلیل متن و به شیوه کتابخانه‌ای، در صدد واکاوی و تبین قاعده اصولی تخصیص عام به وسیله خاص، در تفسیر واژگان قرآن است. بر معنای عام دلالت دارند که با قرینه روشن می‌شود، مراد از واژه، معنای خاص بوده است. یعنی خارج کردن بعضی از افراد از شمول حکم عام، بعد از آنکه لفظ به خودی خود، شامل همه افراد گشته است. از جمله راه‌های کشف اراده معنای خاص از واژه عام در تفسیر قرآن می‌توان استناد به آیات، روایات، بازگشت ضمیر به برخی از افراد عام، افراد متعدد پس از استثناء و عدم جواز حمل بر عام پیش از فحص از مخصص را برشمرد.
کتابنامه
قرآن کریم. ترجمه محمدکاظم معزی.
کتب فارسی
بابایی، علی اکبر و دیگران. 1379ش، روش شناسی تفسیر قرآن، چاپ اول، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
دهخدا، علی اکبر. بی تا، لغتنامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فاضل لنکرانی، محمد.1380ش، سیری کامل در اصول فقه، چاپ اول، قم: انتشارات فیضیه.
کتب عربی
ابن زین الدین، حسن. بی تا، معالم الدین وملاذ المجتهدین، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن عاشور، محمد بن طاهر.1420ق، التحریر والتنویر، الطبعة الاولی، قم: مؤسسه التاریخ.
ابن ماجه، محمد بن یزید. بی تا، سنن ابن ماجه، بیروت: دار الفکرللطباعة والنشر والتوزیع.
ابن منظور، محمد بن مکرم. 1405ق، لسان العرب، بی جا: نشر ادب الحوزه.
اصفهانی، محمدحسین. 1404ق، الفصول الغرویة، بیروت: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
آخوند خراسانی، محمد کاظم. 1412ق، کفایة الاصول، الطبعة الثانیة، بیروت: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
بروجردی، سید حسین. 1412ق، الحاشیة علی الکفایة، قم: انتشارات انصاریان.
بروجردی، محمدتقی. 1405ق، نهایة الأفکار(تقریرات درس مرحوم آقا ضیاء عراقی)، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
جوهری، اسماعیل بن حماد. 1407ق، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، الطبعة الرابعة، بیروت: دار العلم للملایین.
حائری، عبدالکریم. 1408ق، درر الفوائد، الطبعة الخامسة، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حر عاملی، محمد بن الحسن. 1403ق، معارج الأصول، الطبعة الاولی، بی جا: مؤسسة آل البیت(ع) للطباعة والنشر.
حر عاملی، محمد بن الحسن. 1404ق، مبادی الوصول الی علم الأصول، الطبعة الثانیة، تهران: المطبعة العلمیة.
حر عاملی، محمد بن الحسن. 1414ق، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، الطبعة الثانیة، قم: مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
خمینی، سید روح الله. 1414ق، مناهج الوصول إلی علم الأصول، الطبعة الاولی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
دارمی، عبدالله بن الرحمن. 1349ق، سنن الدارمی، دمشق: مطبعة الاعتدال.
راغب اصفهانی، حسین. 1404ق، المفردات فی غریب القرآن، الطبعة الثانیة، بی جا: دفـتر نشـرکتاب.
زبیدی، سید محمدمرتضی. 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
سبحانی، جعفر. 1405ق، تهذیب الأصول(تقریرات درس حضرت امام خمینی(ره))، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
شوکانی، محمد بن علی. 1414ق، فتح القدیر، الطبعة الاولی، دمشق: دار ابن کثیر.
شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1416ق، تمهید القواعد الاصولیةوالعربیة لتفریع قواعد الاحکام الشرعیة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
علم الهدی، سـید مرتـضی. 1348ش، الذریـعة الی اصـول الشـریعة، تهران: انتـشارات دانشگاه تهران.
فراهیدی، خلیل بن احمد. 1409ق، کتاب العین، الطبعة الثانیة، بی جا: مؤسسة دار الهجره.
فیّاض، محمد اسحاق. 1410ق، محاضرات فی اصول الفقه(تقریرات درس مرحوم خوئی)، الطبعة الثالثة، قم: دار الهادی للمطبوعات.
قاضی نعمان مغربی، بن محمد تمیمی. 1383ق، دعائم الاسلام، قاهره: دار المعارف.
قطب راوندی، سعید بن هبة الله. 1405ق، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
قمی، میرزا ابوالقاسم. 1378ش، قوانین الاصول، قم: المکتبة العلمیة الاسلامیة.
کاظمی، جواد بن سعید. 1365ش، مسالک الأفهام الی آیات الاحکام، الطبعة الثانیة، تهران: کتاب فروشی مرتضوی.
کاظمی، محمد علی. 1409ق، فوائد الاصول(تقریرات درس مرحوم حسین نائینی)، الطبعة الاولی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب. ۱۴۲۹ق، اصول کافی، چاپ اول، قم: دار الحدیث.
لجنة تألیف القواعد الفقهیة والأصولیة التابعة لمجمع فقه اهل البیت(ع). 1423ق، قواعد اصول الفقه علی مذهب الامامیة، الطبعة الاولی، قم: مرکز الطباعة والنشر للمجمع العالمی لأهل البیت(ع).
مجاهد، سید محمد. بی تا، مفاتیح الأصول، قم: مؤسسة آل البیت(ع).
مظفر، محمدرضا. 1415ق، اصول الفقه، الطبعة الثانیة، قم: مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی.
_||_
Bibliography
Persian resources
Holy Qur'an: Translation by Mohammad Kazem Mo'azi.
Babaei, Ali Akbar and Dejgar, 2000, Methodology of Qur'anic Interpretation, First Printing, Institute of Constituency and University, Qom.
Dehkhoda, Ali Akbar, Biyat, Dictionary, Tehran University Press, Tehran.
Fazel Lankarani, Mohammad, 2001, Full Siri in the Principles of Law, First Edition, Faizia Publishing House, Qom.
Arabic sources
Ibn Zayn al-Din, Hasan, Bey, Ma'al al-Din and Mullah al-Majtahedin, Nasr al-Islami Institute, Qom.
Ibn Ashour, Mohammad bin Taher, 1420, al-Tahrir and al-Tunvir, al-ta'ba'a al-Awli, al-day history.
Ibne Majeh, Mohammed ibn Yazid, Bey, the traditions of this paradise, the royal estate, and the royalties, are displaced.
Ibn Muhammad, Muhammad ibn Makram, 1405 AH, Lassan al-Arab, Ezb al-Hussein publishing, Bajdah.
Esfahani, Mohammad Hussein, 1404 AH, Al-Fushul al-Gharwiyah, Darya Ahijah Al-ulum al-Islam, Layman.
Akhund Khorasani, Mohammad Kazem, 1412 AH, Khafa Al-Awesh, Al-Tiba al-Sa'ayniy, Al-Al-Bait (AS) Alhraya Al-Terat, Beirut.
Boroujerdi, Seyyed Hossein, 1412 AH, al-Hashishi Ali al-Fakheh, Ansariyan Publications, Qom.
Boroujerdi, Mohammad Taghi, 1405 AH, Nahi Olaqak (the text of the lesson of the late Iraqi aggressor), Al-Nasir al-Islam, Qom.
Juhari, Ismail ibn Hamad, 1407, al-Saqah, Taj al-Lahga and Saha'a al-Arabiya, al-Taba al-Raba'ta, Dar al-'Alm Lelmabin, Beirut.
Haeri, Abdul Kareem, 1408 AH, Dar al-Fawahid, Ma'taba al-Khamseh, Al-Nasir al-Islam, Qom.
Haramali, Mohammed ibn al-Hassan, 1414 AH, Wales Al-Shi'a al-Aqliq Issa al-Sharia, al-tabaa al-Sa'ayniyah, al-al-Bait institute (al-Ala'a al-terah), Qom.
Haramali, Mohammed ibn al-Hassan, 1403 AH, Almighty Allah, Al-Aba'ali, Al-Al-Bait (AS) Al-Baba and Al-Nashr, Bajdah.
Haramali, Mohammed ibn al-Hassan, 1404 AH, The Origin of Al-Wali'l Al-Alam Al-Asal, Al-Ta'ba Al-Tasaniya, Al-Mutla Al-Almaya, Tehran.
Khomeini, Seyyedrullah, 1414 AH, Manahed al-Walzul Al-ul-e-Al-Asl, al-taba'a al-Awli, Imam Khomeini Institute for Regulation and Publishing, Tehran.
Darmi, Abdullah bin Rahman, 1349 AH, Sanin al-Darmi, Mabat al-Addal, Damascus.
Ragheb Isfahani, Hussein, 1404, Al-Fardat al-Fahrabi al-Quran, Al-Tbayat al-Thaaniyah, Office of the Nursing, Impossible.
Zubaidi, Seyyed Mohammad Razi,1414 AH, Taj al-Ursu, Jahar Al-Qamus, Dar al-Fakr al-Pabbah and Al-Nashir and Al-Thouzieh, Beirut.
Sobhani, Ja'far, 1405 AH, Tekzib al-Basal (narrations of the lesson of Imam Khomeini (RA), Al-Nashr al-Islami Institute, Qom.
Shokani, Mohammad bin Ali, 1414 AH, Fatah al-Qadir, Damascus, Ma'taba'a al-Awli, Dar ibn Kathir, Dar al-Kalam al-Tayyib, Beirut.
Shahid Thani, Zayn al-Din al-Bin Ali, 1416 AD, Tahyid Al-Qawad Al-Al-Awliah and Al-Arabiya Lutfiri Al-Qawad Al-Ahwak Al-Shariah, Islamic Office of the Islamic Republic, Qom.
Alam al-Hoda, Seyyed Mortazi, 1348, Al-Zariyah al-Elis al-Sharia, Tehran University Press, Tehran.
Farahidi, Khalil ibn Ahmad, 1409, Book Al-Ain, Al-tabaa al-Thaisya, Dahlhajira Institute, Bajdah.
Fayyadh, Mohammad Ishaq, 1410 AH, The Prophets of the Faiths of Al-Fiqah (Transcripts of the Lessee's Lessons of Khoy), Al-Tiba Althala'tha, Darulahidi, Press, Qom.
Judge Noman Maghrebi, bin Mohammad Tamimi, 1383 AH, Dawa al-Islam, Dar al Emrah, Cairo.
Golb Ravandi, Sa'id ibn Hebh Allah, 1405, Quran al-Quran al-Fahr, Aqa al-Aqa'a verses, Ayatollah Marashi Najafi library, Qom
Ghomi, Mirza Abolqasem, 1999, Laws of Allah, Al-Mektah Al-Almayyah al-Islam, Lahti, Qom
Kazemi, Jawadbn Saeed, 1365, Masalak al-Alafam to the Ayatollah al-Aqam, al-tabaa al-daaniyah, Mortazavi Bookstore, Tehran.
Kazemi, Mohammad Ali,1409 AH, Benefits of Allah (Transcripts of the Lesson of Hussein Na'ini), Al-Taba Alawli, Al-Nasir Eslami Institute, Qom.
Kelini, Mohammad ibn Ya'qub,1429 AH, Principles of Kafi, Dar al-Hadith, Qom, First Edition.
Al-Baqiyah's Compilation of Al-Qawa'ad al-Fiqahiyah and Al-Baqiyah al-Ba'atha of the jurisprudence of Ahlul-Bait (AS), 1423, the rules of the principles of al-Fiqah al-al-Ammijah, al-ta'ba'a al-Awli.
Mujahid, Seyyed Muhammad, Bey, Mu'tayah Al-Aliz, Al-Al-Bait (AS), Qom.
Mozaffar, Mohammad Reza,1415 AH, Al-Fiqah's Principles, Al-Tbayat al-Sa'ayniyah, Al-Nashmarqat Al-A'lam al-Islami Center, Qom.
