حقوق و وظائف همسری و مادری زنان از دیدگاه قرآن

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

رضا دهقان نژاد ¹ ( استادیار دانشکده الهیات، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان )
حسین بستان(نجفی) ² ( استادیار گروه علوم اجتماعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه )

تاريخ الإرسال : 01 الأحد , رجب, 1439 تاريخ التأكيد : 01 الأحد , رجب, 1439 تاريخ الإصدار : 04 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1439

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

این مقاله با رویکرد تفسیر موضوعی و تحلیل مضامین آیات قرآن با استفاده از آراء مفسران به ویژه مفسران شیعه، به بررسی آن دسته از حقوق و تکالیف خانوادگی که به نقش‌های همسری و مادری زن مرتبط می‌شوند و متضمن ثبوت وظیفه‌ای بر عهده طرف مقابل(شوهر و فرزندان) هستند، می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که قرآن کریم حقوق عاطفی، حق جنسی و حقوق مالی که شامل حق مهریه، حق نفقه و حق متعه(نحله) طلاق است را از مهم‌ترین حقوق زن به عنوان همسر به شمار آورده و در مقابل، حمایت عاطفی، تمکین، امانتداری و نگهداشتن عدّه را از تکالیف اختصاصی وی در قبال شوهر محسوب کرده است. همچنین حق اطاعت، حق حمایت، حق احترام و حق حضانت و شیردهی از جمله حقوق زن به عنوان مادر و وظیفه حفظ و مراقبت، تعلیم و تربیت، حمایت و نظارت از مهم‌ترین وظائف مادر در قبال فرزند از دیدگاه قرآن کریم هستند.

المصادر:

قرآن کریم.

 

کتب فارسی

امام خمینی، سید روح‌الله. 1422ق، استفتاءات‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.

امام خمینی، سید روح‌الله. 1424ق، توضیح المسائل(محشّی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ هشتم‌.

امامی، سیدحسن. بی‌تا، حقوق مدنی(6 جلد)، تهران: انتشارات اسلامیه.

بستان(نجفی)، حسین. 1388ش، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر امور بانوان وزارت کشور، چاپ اول.

تبریزی، میرزا جواد. 1378ش، استفتائات جدید، قم: انتشارات سرور، چاپ اول.

خامنه‌ای، سیدعلی. 1388ش، رسالة اجوبة الاستفتائات، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی، چاپ پانزدهم.

سگالن، مارتین. 1388ش، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، ترجمه حمید الیاسی، تهران: نشر مرکز، چاپ پنجم. 

شبیری زنجانی، سید موسی. بی‌تا، تقریرات درس نکاح، قم: مؤسسه تبیان.

صفایی، سیدحسین و امامی، اسدالله. 1392ش، مختصر حقوق خانواده، تهران: نشر میزان، چاپ سی‌وششم.

کاتوزیان، ناصر. 1393ش، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ نودوشش.

گلپایگانی، سید محمد رضا‌. 1409ق، مجمع المسائل(5جلد)، تحقیق علی کریمی جهرمی و علی ثابتی همدانی و علی نیری همدانی‌، قم: دار القرآن الکریم، چاپ دوم‌.

مطهری، مرتضی. 1385ش، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا، چاپ چهل و سوم.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. 1374‏ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

 

کتب عربی

اصفهانی(فاضل هندی)، محمد بن حسن‌. 1416ق، کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.  

امام خمینی، سید روح‌الله. بی‌تا، تحریر الوسیلة‌، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم‌.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت: دار الکتب العلمیه‏.                       

بیضاوی، عبدالله بن عمر. 1418ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، وسایل الشیعه، قم: مؤسسۀ آل البیت.

حکیم، سید محسن. 1410ق، منهاج الصالحین(2 جلد)، تعلیق السید محمدباقر الصدر، بیروت: دار التعارف.

حلّی(علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. 1420ق، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم: نشر مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول.

خوانساری، سید احمد‌. 1405ق، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع‌‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.

خویی، سید ابوالقاسم. 1410ق،‌ منهاج الصالحین(2 جلد)، قم: مدینة العلم، چاپ اول‌.

خویی، سید ابوالقاسم‌. 1416ق، صراط النجاة، قم: مکتب نشر المنتخب، چاپ اول.

راغب اصفهانی، حسین. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن‏، دمشق و بیروت: دار العلم و الدار الشامیة، چاپ اول‌‏.

زحیلی، وهبة. 1418ق، ‏التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج‏، بیروت و دمشق: دار الفکر المعاصر.

زمخشری، محمود. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دار الکتاب العربی.

سیستانی، سیدعلی. 1416ق، منهاج الصالحین(3 جلد)، قم: مکتب آیة الله العظمی السیستانی.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1410ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة(المحشّی- کلانتر)، قم: کتابفروشی داوری.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1413ق، ‌مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول‌.

طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم. 1419ق‌، العروة الوثقی(المحشی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.

طباطبایی، سید محمدحسین‏.1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.

طبرسی، فضل بن حسن‏.1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.

طریحی، فخر الدین. 1375ش، مجمع البحرین‏، تهران: کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.

طنطاوی، سید محمد. بی‌تا، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، بی‌جا، بی‌نا.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فخرالدین رازی، محمد. 1420ق، مفاتیح الغیب‏‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فضل‌الله، السید محمدحسین. 1418ق، دنیا المرأة، بیروت: دار الملاک.

کلینی، محمدبن یعقوب. 1365ش، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمدباقر. 1404ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

مراغی، احمد بن مصطفی. بی‌تا، تفسیر المراغی‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مغنیه، محمد جواد. 1424ق‏، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

مکارم شیرازی، ناصر. 1421ق، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل(20جلد)، قم: مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب(ع).

نجفی، محمد حسن‌. 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم‌.

نوری، میرزا حسین. 1408ق، مستدرک الوسایل، قم: مؤسسة آل البیت.

 

مقالات

اکبری راد، طیبه و ملک زاده، فهیمه. 1388ش، «معناشناسی معروف در قرآن و رابطه آن با حقوق زن در خانواده»، دو فصلنامه فقه و حقوق خانواده( ندای صادق)، سال چهارم، شماره 51، صص 70-85.

بهره مند، مهدی و عسکری بدوی، محبوبه. 1394ش، «نفقه از دیدگاه قرآن و روایات»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال ششم، شماره 23، صص 119-131.

دهخدا، زهره. 1383ش، «حقوق زن از منظر قرآن و قانون مدنی ایران»، فصلنامه بانوان شیعه، سال اول، شماره 2، صص 147-164.

رضایی، جمال و نراقی، علی اصغر. 1389ش، «بررسی الگوی خانواده سالم در سیره تربیتی پیامبر اسلام(ص)»، فصلنامه فدک سبزواران، سال اول، شماره 4، صص 93-124.

 

Bibliography

Akbari Rad Taiebe, Malek Zade Fahime: Marouf Semantics in Quran and its relationship with women’s right in family, two quarterlies and family law (Nedaie Sadeg), 51: 70-85, 2009.

Imam Khomeini Seied Rohollah Al-Mousavi: Esteftaat, Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, 5^th edition, 2001.

Imam Khomeini Seied Rohollah Al-Mousavi: Tozih Al- massael (Moheshi), Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, 8^th edition, 2003.

Imami Seied Hassan: Civil Law (6 volumes), Bita, Tehran: Islameie press.

Bahremand Mehdi, Asghary Badavi Mahboobe: Alimony from Quran and narration’s perspective, Quarterly of Quran studies, sixth year, 23: 119-131, 2015.

Bostan (Najafi) Hossein: Islam and sexuality differences, Qom: study house of seminary and university and women affairs office of Ministry of Interior.

Tabrizi Mirza Javad: Esteftaat-e-jadid, Qom: Sarvar press, first edition, 1999.

KHamanei Seied Ali: Resal-eie Ajvie Al-esteftaat, Tehran: international press of Al-hoda, 15^th edition, 2009.

Dehkhoda Zohre:  Women’s rights from Quran and Iran’s civil law point of view, Quarterly of Shiite women, first year, 2: 147- 164, 2004.

Rezaie Jamal, Naraghi Ali Asghar: The study of safe family type in educational way of Prophet, Quarterly of Fadak-e-Sabzevaran, first year, 4: 93-124, 2010.

Segalen Martin: Historical sociology of family, Tehran: center press, 5^th edition, 2009.

Shobiery Zanjani Seied Mose: Tagrirate darse nekah, Bita, Qom: Tebian institute.

Safaie Seied Hassan and Imami Asadollah: Summery of family law, Tehran: Mizan press, 36^th editions, 2013.

Katozian Nasser: Introduction to law science and study of law system of Iran, Tehran: Enteshar Co, 96^th edition, 2014.

Motahari Morteza: Women’s right in Islam, Tehran: Sadra, 43^th edition, 2006.

Makarem Shirazi Nasser et al: Tafsir-e-nemoone, Tehran: Dar Al- Ketab-e-Islamie, 1995.

Arabic References

Holly Quran (translated by Makarem Shirazi and Mousavi Zanjani)

Alousi Seied Mahmood: Roohol Maani Fe Tafsire Al- quran Al- Azim, Beirut: Dar Al- Ketabe Al- Elmie, 1994.

Esfahani (Fazel Hendi), Mohammad IbnAl- Hassan: Kash Al- Lesam and Al- ebham Al- Qavaed Al- Ahkam, first edition, Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, 1995.

Imam Khomeini Seied Rohollah: Tahrir Al- Vasile, Bita, and Qom: press institute of

Beizavi abdollAl-l Ibn Omar: Anvar Al- Tanzil and Asra-e-Al- Tavil, Birut: Dara Al- Ahia Al-taras Al- Arabi, 1997. 

Allame Helli, Hassan Ibn Yousef Ibn Motahar Asadi: Tahrir Al- Ahkam Al- Shariat Ala Mazhab Al- Imamiet (T- Al-hadis), Qom: Imam Saqdeg press, first edition, 1999.

Hor Ameli Mohammad Ibn Hassan: Vassael Al- Shiet, Qom: Al-bait press, 1998.

Hakim Seied Mohssen: Menhaj Al- salehin (2 volumes), Beirut: encyclopedia, 1989.

Khansari Seied Ahmad: Jame Al- Madarek Fi Sharh Al- Manafe. Qom: Ismaillian institute, second edition, 1984.

KHoiy Seied Ab Al-gasem: Sarat Al- Nejat, Qom: Make Al- Nashre AL-montakhab, first edition, 1997.

KHoiy Seied Ab Al-gasem: Menhaj Al- salehin (2 volumes), Qom: Madinat Al- Elm, first edition.

Ragheb Isfahani Hossein, Al-mofradat Fi Al-gharib Al-Quran, Beirut, Dameshg: Dar Al-elm Al-dar Al-shamiet, first edition, 1991.

Zahili Vahbet: Al-tafsir Al-monir Fi Al-aghidat and Al-Shariat and Al-monhaj, Birut, Dameshg, Dar Al-elm Al-dar Al-shamiet, first edition, 1991.

Zamkhashri Mahmoud, Al-keshaf An haghaegh Al-tanzil, 1986.

Sistani Seied Ali: Menhaj Al-salehin (3 volumes), Qom: school of Ayatollah Al-ozma Al-sistani. 1989.

Shahid-e-Sani, Zain Al-din Ibn Ali: Al-rozat Al-bahiet Fi Sharh Al-elmat Al-dameshgheat (Al-mahshi-Kalantar), Qom, Davary book store, 1989.

Shahid-e-Sani, Zain Al-din Ibn Ali: Msalek Alafham Ela Tanghih Sharae Al-eslam, Qom: institte of Al-mararef Al-eslamet, first edition, 1992.

Tabatabaiy Seied Mohammad Hossein: Al-mizan Fi Tafsil Al-Quarn, Qom: of Islamic presses office of lectures’ society of Qom Seminary, 1996.

Tabatabiey Yazdi seied Mohammad Kazem: Al-orvat Al-vosgha (Al-mahshi), Qom: Islamic press office related to lectures’ society of Qom Seminary, first edition, 1998.

Tarihi Fakhredin: Majma Al-bahrein, Tehran: Mortazavi book store, third edition, 1996.

Tantavi Seied Mohammad: Al-tafsiro Al-vasit Lel-Quran Alkarim, Bita, Bija, Bina.

Toosi Mohammad IBn Hassan: Al-tebian Fi Tafsir Al-Quran, Bita, birut: Dar Ahia Al-Tras Al-arabi.

Fazl Allah Al-seied Mohammad Hossein: Donia Al-marat, Beirut: Dar Al-malak, 1997..

Koleiny Mohammad Ibn Yaghoub: Al-kafi, Tehran: Dar Al-ketab Al-islamiet, 1986.

Majlesi Mohammad Bagher: Bohar Al-Anvar, Beirut, Al-vafa institute, 1983.

Maraghi Ahmad Ibn Mostafa: Tafsi Al-maraghi, Beirut, Dar Ahia Al-Tras Al-arabi.

Moghine Mohammad Javad, Tafsir Al-kashef, Tehran: Dar Al-kotob Al-eslamiet, 2003.

Makarem Shirazi, Naser: Al-amsal Fi Tafsir Ketab-e- Allah Al-manzel (20 volumes), Qom: Ali Ibn Abi Taleb school, 2000.

Najafi Mohammad Hassan: Javaher Al-kalam Fi Sharh Shrae Al-islam, Beirut, Dar Ahia Al-Tras Al-arabi, 7^th edition, 1983.

Nouri Mirza Hassan: Mostadrak Al-vasael, Qom: Al Al-bait institute, 1983.