ویژگی‌های «السابقون» در آیات و روایات از منظر فریقین

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

هاشم اندیشه ¹ (دانشجوی دکتری باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
ولی الله نقی‌پورفر ² (دانشیار دانشگاه قم)
فاطمه دانش پژوه ³ (کارشناسی ارشد فلسفه دین، دانشگاه علامه طباطبایی)

تاريخ الإرسال : 16 السبت , شوال, 1439 تاريخ التأكيد : 16 السبت , شوال, 1439 تاريخ الإصدار : 07 الثلاثاء , رمضان, 1439

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

آیه دهم سوره واقعه را بدان جهت آیه سابقون نامیده‌اند که کلمه سابقون در آن به کار رفته است. سابقون کسانی هستند که نه‌تنها در ایمان پیشگام‌اند، که در اعمال خیر و صفات و اخلاق انسانی نیز پیشقدم‌اند، آن‌هااسوه و قدوه مردم، و امام و پیشوای خلق می‌باشند، و به همین دلیل مقربان درگاه خداوند بزرگ هستند. بنابراین اگر بعضی از مفسران پیشگام بودن آن‌ها را تنها به سبقت در اطاعت خدا یا نمازهای پنج‌گانه، یا جهاد، یا هجرت، یا توبه، و امثال آن تفسیر کرده‌ اند، هر کدام گوشه ای از این مفهوم وسیع را مورد توجه قرار داده‌ اند، وگرنه این کلمه این‌ها و غیر این‌ها از خیرات و برکات را شامل می شود، و نیز اگر در روایات اسلامی گاه سابقون به امیر مؤمنان علی(ع) که نخستین مسلمان از مردان بود تفسیر شده، در حقیقت بیان مصداق‌های روشن آن است، ما در این کوتاه نخست به شأن نزول آیه ده سوره واقعه می‌پردازیم و در ادامه پیشینه السابقون را بیان می‌کنیم و در انتها ویژگی‌های السابقون را در آیات و احادیث فریقین مطرح می‌کنیم.

المصادر:

قرآن کریم.

کتب فارسی

ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله بن محمد. 1404ق، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.

ابن عربی، محمد بن علی(عبدالرزاق کاشانی). 1393ق، تأویلات قرآن حکیم مشهور به تفسیر ابن عربی، مترجم: سیدجواد هاشمی علیا، تهران: مولی.

شاه‌ عبدالعظیمی، حسین. ١٣۶٣ش، تفسیر اثنی عشری، تهران: میقات.

طیب، عبدالحسین. ۱۳۸۶ش، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه سبطین.

عروسی حویزی. ١۴١۵ق، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. 1418ق، الأصفی فی تفسیر القرآن، محقق: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

فیض کاشانی ملا محسن. 1415ق، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: انتشارات الصدر.

کتب عربی

إبراهیم بن إسماعیل الأبیاری. 1405ق، الموسوعة القرآنیة، بی جا: مؤسسة سجل العرب.

ابن ابی حاتم، عبدالرحمان بن ابی حاتم محمد بن ادریس حنظلی رازی. الجرح والتعدیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی(افست از حیدرآباد دکن، چاپ اول، 1371ق).

ابن ابی شیبه، ابوبکر عبدالله بن محمد بن ابراهیم بن عثمان عبسی کوفی. 1409ق، المصنف، تحقیق سعید محمد لحام، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.

ابن ابی عاصم، ابوبکر احمد بن عمرو بن ضحاک بن مخلد شیبانی. 1411ق، الآحاد والمثانی، تحقیق فیصل احمد جوابره، چاپ اول، ریاض: دار الدرایه.

ابن ابی عاصم، ابوبکر احمد بن عمرو بن ضحاک بن مخلد شیبانی. 1413ق، کتاب السنة، تحقیق محمد ناصرالدین البانی، چاپ سوم، بیروت: المکتب الاسلامی.

إبن أبی حاتم الرازی، عبد الرحمن بن محمد بن إدریس. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق أسعد محمد الطیب، صیدا: المکتبة العصریة.

ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم شیبانی. 1417ق، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، تحقیق عادل أحمد الرفاعی، الطبعة الأولی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

ابن الجوزی، جمال الدین ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد. 1404ق، زاد المسیر فی علم التفسیر، الطبعة الثالثة، بیروت: المکتب الإسلامی.

ابن تیمیه الحرانی، أحمد عبد الحلیم ابوالعباس. 1406ق، منهاج السنة النبویة، تحقیق د. محمد رشاد سالم، الطبعة الأولی، لا مک: مؤسسة قرطبة.

ابن حنبل، احمد بن محمد بن حنبل. لا تا، المسند، بیروت: دار صادر.

ابی جعفر الصدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه. 1404ق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تحقیق وتصحیح وتعلیق وتقدیم الشیخ حسین الأعلمی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

أحمد بن علی الأعقم الآنسی. 1990م، تفسیر الأعقم الآنسی، لا مک: لا نا.

أحمد عبید الدعاس والآخرون. 1425ق، إعراب القرآن الکریم، الطبعة الأولی، دمشق: دار المنیر ودار الفارابی.

الأزدی البلخی، أبو الحسن مقاتل بن سلیمان بن بشیر. 1424ق، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق أحمد فرید، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیة.

الأندلسی، احمد بن محمد بن عبد ربه. العقد الفرید، الطبعة الثالثة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

الأنصاری القرطبی، ابوعبد الله محمد بن أحمد. لا تا، الجامع لأحکام القرآن، القاهرة: دار الشعب.

الآلوسی البغدادی، العلامة أبی الفضل شهاب الدین السید محمود. لا تا، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

البیضاوی، ناصر الدین أبو الخیر عبدالله بن عمر بن محمد. لا تا، أنوار التنزیل وأسرار التأویل(تفسیر البیضاوی)، بیروت: دار الفکر.

البیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسی ابوبکر. 1414ق، سنن البیهقی الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، مکة المکرمة: مکتبة دار الباز.

ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی بن سوره. 1403ق، السنن، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، الطبعة الثانیة، بیروت: دار الفکر.

تستری، أبو محمد سهل بن عبدالله بن یونس بن رفیع التُستری. لا تا، تفسیر التستری، محقق: محمد باسل عیون سود، بیروت: دار الکتب العلمیه.

الثعالبی، عبد الرحمن بن محمد بن مخلوف. لا تا، الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

الثعلبی النیسابوری، ابوإسحاق أحمد بن محمد بن إبراهیم. 1422ق، الکشف والبیان، تحقیق الإمام أبی محمد بن عاشور، مراجعة وتدقیق الأستاذ نظیر الساعدی، الطبعة الأولی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

جلال الدین محمد بن أحمد المحلی وجلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر السیوطی. لا تا، تفسیر الجلالین، القاهرة: دار الحدیث.

الرازی الشافعی، فخر الدین محمد بن عمر التمیمی. 1421ق، التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیة.

السمرقندی، نصر بن محمد بن أحمد ابواللیث. لا تا، تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، تحقیق د. محمود مطرجی، بیروت: دار الفکر.

السیوطی، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر. 1993م، الدر المنثور، بیروت: دار الفکر.

الصدوق ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی. 2009م، امالی الصدوق، الطبعة الاولی، لا مک: منشورات مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین. 1395ق، کمال الدین وتمام النعمة، الطبعة الثانیة‏، تهران‏:‌ اسلامیة.

الطبری، أبو جعفر محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب. 1405ق، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دار الفکر.

الطوسی، الشیخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن علی بن الحسن. 1409ق، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق وتصحیح أحمد حبیب قصیر العاملی، الطبعة الأولی، لا مک: مکتب الإعلام الإسلامی.

طیب عبدالحسین. ۱۳۸۶ش، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه سبطین.

العیاشی، محمد بن مسعود بن عیاش السلمی. 1380ش، تفسیر العیاشی، تهران: المکتبة العلمیة.

القرشی الدمشقی، إسماعیل بن عمر بن کثیر أبو الفداء. 1401ق، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الفکر.

 

Holy Quran.

EbEbnEsmail (m. 1414 AD), Al-Mousu'at al-Qur'anyah, Bai'ad, the Institute of Sajl Al-Arab, 1405 AH.

Abi Hatim al-Razi, Ibn Abd al-Rahman ibn Muhammad ibn Idris (d. AH 0.327.), The interpretation of al-Azim, research: Asaad Mohammed Tayeb, Sidon, Almktbh Alsryh, 1419 BC.

Ibn Abi al-Hadid, Abdulhamid ibn Hubetallah ibn Muhammad (m. 656 AD), Explanation of Nahj al-Balaghah, Research, Mohammad Abolfazl Ibrahim, Qom, Ayatollah Marashi Najafi library publication, 1404 AD.

Ibn Abi Hatim Abdul Rahman Ibn Abi Hatim Muhammad ibn Idris gall Razi (d. AH 0.327.), Aljrh and Altdyl, Beirut, Darahya’ Altras Arabi (offset from Hyderabad Deccan, first edition, 1371 AH.).

Ibn Abi Shayba, Abu Bakr Abdullah ibn Muhammad ibn Ibrahim ibn Usman Abbasi Kofi (M. 235 AD), Al-Mustaf, Research by Saeed Mohammad Laham, First edition, Beirut, Dar al-Fakr, 1409 AD.

Ibn Abi Asem, Abu Bakr Ahmad ibn Amr ibn Zahak Bin Akidd Shibani (May 287th), Al-AHad and Al-Mathani, Research by Faisal Ahmad Ansar, First Printing, Riyadh, Dar Al-Dareh, 1411 AD.

Ibn Abi Asim, Abu Bakr Ahmad ibn 'Amr ibn Zahak bin Akhlid Shi'bani (May 287 AD), Alsaneh book, research by Mohammad Nasr al-Din al-Bani, third edition, Beirut, al-Mekab al-Islami, 1413 BC.

Ibn al-Athir, Hasan Izz al-Din Ali ibn Abi Alkrm Shaibani (d. AH 0.630.), Assad Alghabh advertisement Alshabh knowledge, research Adel Ahmad al-Rifai, Beirut, Emergency care of Altras Arabi, house of starters, 1417 AH. Ibn Jowzi, Jamal al-Din Faraj Abdul Rahman bin Ali bin Muhammad (d. 597 AH.), Fi science studying certain provisions Altfsyr, Beirut, desktop al-house Alsalsh, 1404 AH.

Ibn Taymiyyah al-Harani, Ahmed Abdul-Hayim Abul Abbas (May 728 AD), Manhaj al-Sunnah al-Nabiyah, research de. Mohammad Rashad Salem, Wonderful, The Qur'atbat, Al-Tawba al-Awlı, 1406 AH.

Ibn Hanbal, Ahmad ibn Muhammad ibn Hanbal (m. 241 BC), al-Masand, Beirut, Dasadar, and so on.

Ibn Arabi, Mohammad bin Ali (Abdul Razzak Kashani), (d. 638 AD), The interpretations of the Qur'an, known as Ibn Arabi, translator Seyed Javad Hashemi Oliya, Tehran, Molai, 1393 AH.

Abi Ja'far Alsdvq, Mohammed bin Ali bin Al-Hussein Bin Babawayh (d. AH 0.381.), Reticulated News Reza (PBUH), R: Correction Vtlyq submission of Sheikh Hussein Alalmy, Beirut, Institute Alalmy Llmtbvat, 1404 AH

Ahmad bin Ali al-Aqm al-Anzi (May 9th century AD), commentary on al-Aqqm al-Anzi, unfettered, unpublished, 1990.

Ahmad Obaid al-Dawas and the other (contemporary), Aq, Damascus, Dar al-Manir and Ward al-Furābi, al-Tawba al-Awlī, 1425 AD.

Alazdy Alblkhy, Muqatil Bin Sulaiman Abu al-Hasan bin Bashir (d. 150 AH.), Interpretation Muqatil Bin Sulaiman, Ahmad Farid research, Beirut, Dar Icons, house of starters, 1424 BC.

al-Alousy al-Fadl Shihab al-Din El-Sayed Mahmoud Abi brand (d. AH 0.1270.), The Great Spirit Almany fi tafsir al Valsb Almsany, Beirut, Emergency care of Altras Arabi, not up.

Al-Indelsi, Ahmed ibn Muhammad ibn Abd Rabb (MA 328 AD), Al-Ahad al-Farid, Beirut, Dari Ehia AH.

Al-Anzari al-Qur'tabi, Abu'b Allah Muhammad ibn 'Ahmad (m .671 AD), Al-Juma' Lahaqam al-Quran ', Al-Qaharah, Dar al-Sha'b, Bey.

Al-Bidzawi, Nasir al-Din al-Khair, Abdullah bin Omar ibn Muhammad (m .685 BC), Anvar (commentary of al-Baydawiyah), Beirut, Dar al-Fiqr, bi-ta.

Albyhqy, Ahmed bin Hussein ibn Ali ibn Musa Abu Bakr (d. 458 AH.), Sunan Al-Kubra Albyhqy research: Abdul Qader Mohammed Atta, school Mecca, Al-Baz Find your guard, in 1414 BC. Tarmati, Abu'īsi, Muhammad b. Isa ibn Sura (May 279 BC), Al-Sunnah, Research, Abdul Wahhab Abdul Latif, Second edition, Beirut, Dar al-Fakr, 1403 AD.
Testiriya, Abu Muhammad Sahl ibn Abdullah ibn Yunus ibn Rafi al-Testari (M., 283 AD). Interpretation of Al-Testery. Researcher: Ayoun Professor, Mohammad Basel, Beirut, Dar al-Kabb al-Almayyah. Al-Tha'ali, Abdulrahman ibn Muhammad ibn Muqlouf (MA, 875 AD), Al-Jawahir al-Hassan in the commentary of Al-Qur'an, Beirut, the Institute of Literature on the press, without a doubt.

 Al-Tha'bali Al-Nisaabouri Abu Ishaq Ahmad ibn Muhammad ibn 'Ibrahim (May 427 AD), Al-Kashf Walebian, the research of al-Imam'Abī Muhammad ibn Ashur, the reference and the establishment of the Alāṣṭāṣ al-Sa'aydi, Beirut, Dar Ehia.1422 AH.

Jalal al-Din Muhammad bin Ahmad al-Mahli (d. 864 AD) and Jalal al-Din 'Abd al-Rahman bin'Abbikar al-Siyōti (d. 911 AD), commentary on al-Jalalin, al-Qaharah, Dar al-Hadith, b.

al-Razi Al Shafei, Fakhr al-Din Muhammad ibn Umar al-Tamimi (d. AH 0.604.), Altfsyr Miftah al-Kabeer cardboard Alghyb, Beirut, Dar Icons, house of starters, 1421 BC.

Al-Sarmaghandi, Nasr ibn Muhammad bin Ahmad Abol-Ithis (May 367 AD), Al-Sharqandi's interpretation of al-Masami Bahr al-ulum, research: d. Mahmoud mahraji, Beirut, Dar Al-Fakr, Beyed.

El Sayyoti, Jalal al-Din Abdurrahman bin Abybeker (m .911 AD), Al-Dard al-Mansour, Beirut, Dar al-Watrick, 1993.

Shahabdul Azimi, Hossein (M., 1356 AD), Translated by Teshnee Eshari, Tehran, Meybat, 1363.

Al-Sadouq Abi Ja'far Muhammad ibn Ali ibn al-Hussein ibn Babawi al-Qummi (d. 381 AD), Amali al-Saduq, in vain, in the laws of the Ministry of Education and Science of the Republic of Iran, al-Abu al-Awlī, 2009 m.

Al-Sadouk, Abu Ja'far Muhammad ibn Ali ibn al-Hussein (m. 381 AD), Kamal al-Din and all al-Naimat, Tehran, Islamic Republic of Iran, al-Thawa, 1395 BC.

Al-'Tbari,'Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir ibn Yazid ibn Kathir ibn Ghalib (m .310 AH), Jame al-Bialan al-Tayvul al-Quran, Beirut, Dar al-Watrick, 1405 AD.

al-Tusi, Sheikh Abu Ja'far Muhammad ibn al-Hasan ibn Ali ibn al-Hasan (d. AH 0.460.), Altbyan fi tafsir al, this correction Ahmed Habib al-Amel, short sleeve, unwarranted, ALALAM-Islam school, house of starters, main 1409.

Tayyeb Abdolhossein (May 1370 AD) Ateb al-Bayan al-Taqsir al-Quran, Qom, Sabetine Institute, 2007.

Hawaiian wedding, commentary on Noor al-taqlain (d. 1112 AD), bride of al-Hawizi, Abd al-i-i-uncle, Qom, Ismailis, 1415 AD.

Al-Ayashi, Muhammad ibn Mas'ud ibn Ayyash al-Selmesi (m., 320 cc.), Ta'sir al-Ayashi, Al-Mektab al-A'lamiyya, Tehran, 1380.

Faiz Kashani Mullah Mohsen, Taksir al-Safi, Tehran, Al-Sadr Publication, Second Edition, 1415 AH.

Feyz Kashani, Mohammad ibn Shah Morteza (MA, 1091 AD), Al-Asfi Fi Taqsir al-Quran, Researcher of the Islamic Center of Science and Culture, Qom, Islamic Propagation Office, 1418 AH.

Al-Qarshi al-Dashqi, Isma'il bin 'Omar ibn Kathir' Abu al-Fada'a (m. 774 AD), Tafsir al-Qur'an al-Zim, Beirut, Dar al-Shikr, 1401 AD.