بررسی میزان دقت تفاسیر مجمع‌البیان و کشف‌الاسرار در دلالت های صرفی واژگان اسمی (نمونه موردی:مصدر میمی ومصدر مره)
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
محمد محمدزاده
1
(
دانشجوی دکتری علوم قران وحدیث د انشگاه ازاد اسلامی خوی
)
عسگر بابازاده اقدم
2
(
استادیار و معاونت آموزشی وپژوهشی دانشگاه علوم ومعرف قرآن
( نویسنده مسئول )askar.babazadeh@gmail.com
)
حسین خانی کلقای
3
(
استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
)
الکلمات المفتاحية: کشف‌الاسرار, مصدر مره, کلیدواژگان: تفسیر مجمع‌البیان, مصدر میمی,
ملخص المقالة :
چکیده:تفسیر قرآن کریم به سبب کشف پیچیدگی‌ها و لایه‌های پنهانی الفاظ و آیات قرآن به عنوان یکی از دانش‌های برجسته علوم اسلامی و پر مخاطب علوم انسانی محسوب می‌شود.، این دانش برای رشد و تعالی و جهت نزدیک‌ترشدن با حقیقت و مفهوم واقعی آیات قرآنی ناگزیر است از علوم مختلف بهره ببرد؛ یکی از این علوم دانش صرف است که قالب‌های ساختاری کلمات در زبان عربی را بررسی می‌نماید و این تغییرات ساختاری در اقسام مختلف کلمه معانی و دلالت‌های متعددی را نیز می‌تواند ابلاغ کند، گفتار حاضر به سبب دریافت اهمیت این دانش در تفسیر به روش توصیفی و تحلیلی بر آن شده است تا به این سؤال اساسی پاسخ دهد که آیا مفسران فارسی زبان در تفاسیر چه مقدار به نکات صرفی توجه داشتند و از علم صرف بهره برده‌اند؟ ازاین-رو دو تفسیر مجمع‌البیان و کشف‌الاسرار با تاکید بر دو ساختارصرفی مصدر میمی و مره، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصله نشان می‌دهد که غالباً این دو تفسیر به دلالت‌های صرفی این دو قسم از اسامی چندان توجهی مبذول ننموده‌اند.
قرآن‌کریم.
ابی سعود، محمد بن محمد العمادی،بی‌تا، تفسیر ابی سعود، بیروت: دار احیاء التراث العربی
ادنان، حمیده و وسیله لعبیدی،2018م، التحویل الصرفی فی القرآن الکریم، دلالة تطبیقیه؛ جمهوریه الجزائریه: جامعه الجیلایی بونعامة
ازهری، خالد بن عبدلله،2000م، شرح التصریح علی التوضیح، اول، بیروت: دارالکتب العلمیه
اندلسی، ابیحیان،2010م، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمدجمیل، بیروت: دارالفکر
الاصفهانی، الراغب،بی‌تا، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق ندیم مرعشلی، بیروت: دار الفکر
الدرویش، محی الدین،1412هـ، اعراب القرآن و بیانه، سوم، سوریه : دارالارشاد
السامرائی، فاضل صالح،2007م، معانی الابنیه فی العربیه، دوم، اردن: دار عمار
السامرائی، محمدفاضل2013م، الصرف العربی، احکام و معان، جامعه الشارفه: دار ابن کثیر
السمین الحبی، احمد بن یوسف،بی‌تا، الدرر المصون فی علوم الکتاب المکنون، تحقیق احمد محمد الخراط، المدینه المنوره، دارالقلم
الشمسان، ابو اوس ابراهیم،بی‌تا، حروف المجردة دلالاتها و علاقاتها، جامعه ملک سعود
العثیمین، محمد بن صالح، 1436هـ ،تفسیرالقرآن الکریم، اول، المملکه العربیه السعودیه: موسسه العثیمین
القیسی، عودة الله منیع،1996م، سر الاعجاز فی تنویع الصیغ المشتقه من اصل لغوی واحد، اول، بیروت: موسسه الرساله
المراغی، احمد مصطفی؛ تفسیر المراغی؛ اول، بیجا: دانشکده دار العلوم، 1946م
المنجد، محمد نورالدین،2010م، اتساع الدلالة فی القرآن الکریم، دمشق: دارالفکر
ابن عاشور، محمدالطاهر،بی‌تا، التحریر و التنویر، بیچا، تونس: الدار التونسیه للنشر
ابن عصفور، علی،1970م، الممتع فی التفصریف، تحقیق فخرالدین قباوة، بیروت: دارالفکر
ابن عقیل، قاضی القضاة عبدالله،1427، شرح ابن عقیل؛،قم: نشر لقاء
ابن فارس، ابی الحسین احمد،1979م، معجم مقاییس اللغه، تحقیق : عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارالفکر
ابن کثیر، ای الفداء اسماعیل،2000م، تفسیر القرآن العظیم، اول، بیروت: دار ابن حزم
ابن منظور، محمد بن مکرم،1988م، لسان العرب، بیروت
ابن هشام، عبدالله بن یوسف،1964، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، تحقیق مازن مبارک و محمدعلی حمدالله، دمشق: دارالفکر
ابن هشام، عبدالله بن یوسف،1389ش، ترجمه و شرح مغنی الأدیب، سیدعلی حسینی، قم: دارالعلم
تفتازانی، سعد الدین مسعود بن عمر،2011م، شرح تصریف العزی، اول، بیروت: دار المنهاج
تفسیر الجلالین، بی‌نا، بی‌تا، بیجا
سعد الزعبی، باسل فیصل، زمری عارفین،بی‌تا، «دراسة تطبیقیه لمصدری المرة و الهیئه فی القرآن الکریم»، مجله علوم و دراسات الانسانیه، مجله علمیه الاکترونیه محکمه
سیبویه، ابی بشر عمرو بن عثمان بن قنبر،1988م، الکتاب، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، اول، قاهره: مکتبه الخانجی
صافی، محمود،1990م، الجدول فی اعراب القرآن و بیانه، اول، بیروت: دارالرشید
طبرسى، فضل بن حسن، 1371، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، انتشارات ناصر خسرو
عثمان الحسن، مختار، 2019م،المصدر المیمی فی القرآن الکریم، جامعه الجزیرة، کلیه التربیه
فرزانه، بابک، نگاهی به تاریخچه دانش صرف و نقد و بررسی کتاب شافیه بن حاجب، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران
فوضیل، بشیر و خیرالدین لمونس،2018م، أثر تنویع الصیغ الصرفیه فی ایضاح المقاصد القرآنیه، جامعه محمد بوصیاف، کلیه الآداب و اللغات
قرطبی، ابی عبدالله محمد بن احمد بن ابی بکر،2006م، الجامع لاحکام قرآن؛ تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، بیجا: موسسه الرساله
رشیدالدین میبدى، احمد بن ابى سعد، 1371، کشف الأسرار و عدة الأبرار، پنجم، تهران، انتشارات امیر کبیر.
محمود سالم، حنان،2011م، اسم مصدر، المصطلح و الدلالة، جامعه الشرق الاوسط: کلیه الآداب
یوسف الهنداوی، عبدالحمید احمد،2002م، الاعجاز الصرفی فی القرآن الکریم، بیروت: المکتبه القصریه
مقالات
احمدی بیغش، خدیجه، تحلیل و بررسی برخی ترجمههای مصدر میمی سوره بقره، پژوهشنامه مطالعات میان رشتهای تفسیر و کلام، پاییز و زمستان 98، شماره 3.
The Holy Quran
Abi Saud, Muhammad ibn Muhammad al-Emadi; Tafsir Abi Saud; Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi, Bita
Adnan, Hamideh and Vasla Labidi; Exclusive delivery in the Holy Quran, a practical signifier; Republic of Algeria, Algerian Society of Bonama, 2018
Azhari, Khalid bin Abdullah; Explanation of explanation on explanation; First, Beirut: Dar al-Kitab al-Almiyeh, 2000
Andalusian, Abihian; The sea of environment in interpretation; Sadeghi Mohammad Jamil Research, Beirut: Dar al-Fikr, 2010
Al-Isfahani, Al-Ragheb; Dictionary of the words of the Qur'an; Research by Nadim Marashli, Beirut: Dar al-Fikr, Bita
Al-Darwish, Mohi-ud-Din; The Arabs of the Qur'an and the Statement; Third, Syria: Dar al-Arshad, 1412 AH
Al-Samarai, Fadhil Saleh; The meanings of the sons in the Arabs; Second, Jordan: Dar Ammar, 2007
Al-Samarai, Mohammad Fadhil; الصرف العربی ، احکام و معان; Al-Sharifa Society, Dar Ibn Kathir, 2013
Al-Samin Al-Habi, Ahmad Ibn Yusuf; الدرر المصون فی علم الکتاب المکنون; Investigation of Ahmad Mohammad Al-Kharat, Al-Madinah Al-Munawara, Dar Al-Qalam, Bita
Al-Shamsan, Abu Aws Ibrahim; Single letters of signals and interests; King Saud Society, Bita
Al-Uthaymeen, Muhammad bin Saleh; تفسیرالقرآن الکریم; First, the Saudi Arabian Queen, Al-Uthaymeen Institute, 1436 AH
Al-Qaisi, the return of God forbid; The head of miracle in the variety of derivatives from the original lexical principle, first, Beirut: Al-Risalah Institute, 1996
Al-Maraghi, Ahmad Mustafa; Tafsir al-Maraghi; First, Bija: Faculty of Sciences, 1946
Mohammad norodin, المنجد, Expand the evidence in the Holy Quran; Damascus: Dar al-Fikr, 2010
Ibn Ashour, Muhammad al-Tahir; Writing and lighting; Biocha, Tunisia: Aldar Al-Tunisia Publishing, Biota
Ibn Asfur, Ali; ممتع فی التفصریف; Research by Fakhreddin Qabawah, Beirut: Dar al-Fikr, 1970
Ibn Aqeel, Judge Abdullah; Sharh Ibn Aqeel; Qom: Meeting Publishing, 1427
Ibn Faris, Abi Al-Hussein Ahmad; Dictionary of Comparative Language; Research: Abdul Salam Mohammad Haroon, Beirut: Dar al-Fikr, 1979
Ibn Kathir, O Al-Fida Ismail; Interpretation of the Great Qur'an; First, Beirut: Dar Ibn Hazm, 2000
Ibn Manzoor, Muhammad ibn Makram; Arabic language; Beirut, 1988
Ibn Hisham, Abdullah bin Yusuf; Mughni al-Labib from the books of the Arabs; Research of Mazen Mubarak and Mohammad Ali Hamdollah, Damascus: Dar al-Fikr, 1964
Ibn Hisham, Abdullah bin Yusuf; Translation and explanation of Mughni Al-Adib; Seyyed Ali Hosseini, Qom: Dar al-Alam, 2010
Taftazani, Sa'd al-Din Mas'ud ibn Umar; Description of Al-Aziz First, Beirut: Dar Al-Minhaj, 2011
Tafsir al-Jalalin, Bija, Bina, Bita
Saad Al-Zaabi, Basel Faisal, Zamri Arefin; "A Comparative Study of the Modern Age and Divinity in the Holy Qur'an", Journal of Humanities and Studies, Electronic Journal of the Court, Bita
Siboyeh, Abi Bashar Amr Ibn Uthman Ibn Qanbar; الکتاب; Research by Abdul Salam Mohammad Haroon, I, Cairo: Al-Khanji School, 1988
Safi, Mahmoud; The table in the Arabs of the Qur'an and the statement; First, Beirut: Dar al-Rashid, 1990
Tabatabai, Seyed Mohammad Hossein; Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran; Fifth, Qom: Islamic Publications Office of Qom Seminary Teachers Association, 1417 AH
Osman Al-Hassan, Mukhtar; المصدر المیمی فی القرآن الکریم; Algerian Society, All Education, 2019
Farzaneh, Babak; A look at the history of mere knowledge and critique of the book of Shafi'i ibn Hajib; Journal of the Faculty of Literature, University of Tehran
Fawzil, Bashir and Khairuddin Lemons; The effect of diversifying the pure form in explaining the Quranic intentions, Mohammad Basyaf Society, all etiquettes and words, 2018
Qurtubi, Abi Abdullah Muhammad bin Ahmad bin Abi Bakr, Al-Jame 'al-Ahkam Quran; Investigation of Abdullah bin Abdul Mohsen Al-Turki, Bija: Al-Risalah Institute, 2006
Ghorashi, Seyed Ali Akbar; Interpretation of the best hadith; Third, Tehran: Besat Foundation, 1998
Mahmoud Salem, Hanan; Source name, term and evidence; Middle East Society, All Etiquette, 2011
Yousef Al-Hindawi, Abdul Hamid Ahmad; The only miracle in the Holy Quran; Beirut: Al-Muktabah Al-Qasriya, 2002
_||_قرآن‌کریم.
ابی سعود، محمد بن محمد العمادی،بی‌تا، تفسیر ابی سعود، بیروت: دار احیاء التراث العربی
ادنان، حمیده و وسیله لعبیدی،2018م، التحویل الصرفی فی القرآن الکریم، دلالة تطبیقیه؛ جمهوریه الجزائریه: جامعه الجیلایی بونعامة
ازهری، خالد بن عبدلله،2000م، شرح التصریح علی التوضیح، اول، بیروت: دارالکتب العلمیه
اندلسی، ابیحیان،2010م، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمدجمیل، بیروت: دارالفکر
الاصفهانی، الراغب،بی‌تا، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق ندیم مرعشلی، بیروت: دار الفکر
الدرویش، محی الدین،1412هـ، اعراب القرآن و بیانه، سوم، سوریه : دارالارشاد
السامرائی، فاضل صالح،2007م، معانی الابنیه فی العربیه، دوم، اردن: دار عمار
السامرائی، محمدفاضل2013م، الصرف العربی، احکام و معان، جامعه الشارفه: دار ابن کثیر
السمین الحبی، احمد بن یوسف،بی‌تا، الدرر المصون فی علوم الکتاب المکنون، تحقیق احمد محمد الخراط، المدینه المنوره، دارالقلم
الشمسان، ابو اوس ابراهیم،بی‌تا، حروف المجردة دلالاتها و علاقاتها، جامعه ملک سعود
العثیمین، محمد بن صالح، 1436هـ ،تفسیرالقرآن الکریم، اول، المملکه العربیه السعودیه: موسسه العثیمین
القیسی، عودة الله منیع،1996م، سر الاعجاز فی تنویع الصیغ المشتقه من اصل لغوی واحد، اول، بیروت: موسسه الرساله
المراغی، احمد مصطفی؛ تفسیر المراغی؛ اول، بیجا: دانشکده دار العلوم، 1946م
المنجد، محمد نورالدین،2010م، اتساع الدلالة فی القرآن الکریم، دمشق: دارالفکر
ابن عاشور، محمدالطاهر،بی‌تا، التحریر و التنویر، بیچا، تونس: الدار التونسیه للنشر
ابن عصفور، علی،1970م، الممتع فی التفصریف، تحقیق فخرالدین قباوة، بیروت: دارالفکر
ابن عقیل، قاضی القضاة عبدالله،1427، شرح ابن عقیل؛،قم: نشر لقاء
ابن فارس، ابی الحسین احمد،1979م، معجم مقاییس اللغه، تحقیق : عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارالفکر
ابن کثیر، ای الفداء اسماعیل،2000م، تفسیر القرآن العظیم، اول، بیروت: دار ابن حزم
ابن منظور، محمد بن مکرم،1988م، لسان العرب، بیروت
ابن هشام، عبدالله بن یوسف،1964، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، تحقیق مازن مبارک و محمدعلی حمدالله، دمشق: دارالفکر
ابن هشام، عبدالله بن یوسف،1389ش، ترجمه و شرح مغنی الأدیب، سیدعلی حسینی، قم: دارالعلم
تفتازانی، سعد الدین مسعود بن عمر،2011م، شرح تصریف العزی، اول، بیروت: دار المنهاج
تفسیر الجلالین، بی‌نا، بی‌تا، بیجا
سعد الزعبی، باسل فیصل، زمری عارفین،بی‌تا، «دراسة تطبیقیه لمصدری المرة و الهیئه فی القرآن الکریم»، مجله علوم و دراسات الانسانیه، مجله علمیه الاکترونیه محکمه
سیبویه، ابی بشر عمرو بن عثمان بن قنبر،1988م، الکتاب، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، اول، قاهره: مکتبه الخانجی
صافی، محمود،1990م، الجدول فی اعراب القرآن و بیانه، اول، بیروت: دارالرشید
طبرسى، فضل بن حسن، 1371، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، انتشارات ناصر خسرو
عثمان الحسن، مختار، 2019م،المصدر المیمی فی القرآن الکریم، جامعه الجزیرة، کلیه التربیه
فرزانه، بابک، نگاهی به تاریخچه دانش صرف و نقد و بررسی کتاب شافیه بن حاجب، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران
فوضیل، بشیر و خیرالدین لمونس،2018م، أثر تنویع الصیغ الصرفیه فی ایضاح المقاصد القرآنیه، جامعه محمد بوصیاف، کلیه الآداب و اللغات
قرطبی، ابی عبدالله محمد بن احمد بن ابی بکر،2006م، الجامع لاحکام قرآن؛ تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، بیجا: موسسه الرساله
رشیدالدین میبدى، احمد بن ابى سعد، 1371، کشف الأسرار و عدة الأبرار، پنجم، تهران، انتشارات امیر کبیر.
محمود سالم، حنان،2011م، اسم مصدر، المصطلح و الدلالة، جامعه الشرق الاوسط: کلیه الآداب
یوسف الهنداوی، عبدالحمید احمد،2002م، الاعجاز الصرفی فی القرآن الکریم، بیروت: المکتبه القصریه
مقالات
احمدی بیغش، خدیجه، تحلیل و بررسی برخی ترجمههای مصدر میمی سوره بقره، پژوهشنامه مطالعات میان رشتهای تفسیر و کلام، پاییز و زمستان 98، شماره 3.
The Holy Quran
Abi Saud, Muhammad ibn Muhammad al-Emadi; Tafsir Abi Saud; Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi, Bita
Adnan, Hamideh and Vasla Labidi; Exclusive delivery in the Holy Quran, a practical signifier; Republic of Algeria, Algerian Society of Bonama, 2018
Azhari, Khalid bin Abdullah; Explanation of explanation on explanation; First, Beirut: Dar al-Kitab al-Almiyeh, 2000
Andalusian, Abihian; The sea of environment in interpretation; Sadeghi Mohammad Jamil Research, Beirut: Dar al-Fikr, 2010
Al-Isfahani, Al-Ragheb; Dictionary of the words of the Qur'an; Research by Nadim Marashli, Beirut: Dar al-Fikr, Bita
Al-Darwish, Mohi-ud-Din; The Arabs of the Qur'an and the Statement; Third, Syria: Dar al-Arshad, 1412 AH
Al-Samarai, Fadhil Saleh; The meanings of the sons in the Arabs; Second, Jordan: Dar Ammar, 2007
Al-Samarai, Mohammad Fadhil; الصرف العربی ، احکام و معان; Al-Sharifa Society, Dar Ibn Kathir, 2013
Al-Samin Al-Habi, Ahmad Ibn Yusuf; الدرر المصون فی علم الکتاب المکنون; Investigation of Ahmad Mohammad Al-Kharat, Al-Madinah Al-Munawara, Dar Al-Qalam, Bita
Al-Shamsan, Abu Aws Ibrahim; Single letters of signals and interests; King Saud Society, Bita
Al-Uthaymeen, Muhammad bin Saleh; تفسیرالقرآن الکریم; First, the Saudi Arabian Queen, Al-Uthaymeen Institute, 1436 AH
Al-Qaisi, the return of God forbid; The head of miracle in the variety of derivatives from the original lexical principle, first, Beirut: Al-Risalah Institute, 1996
Al-Maraghi, Ahmad Mustafa; Tafsir al-Maraghi; First, Bija: Faculty of Sciences, 1946
Mohammad norodin, المنجد, Expand the evidence in the Holy Quran; Damascus: Dar al-Fikr, 2010
Ibn Ashour, Muhammad al-Tahir; Writing and lighting; Biocha, Tunisia: Aldar Al-Tunisia Publishing, Biota
Ibn Asfur, Ali; ممتع فی التفصریف; Research by Fakhreddin Qabawah, Beirut: Dar al-Fikr, 1970
Ibn Aqeel, Judge Abdullah; Sharh Ibn Aqeel; Qom: Meeting Publishing, 1427
Ibn Faris, Abi Al-Hussein Ahmad; Dictionary of Comparative Language; Research: Abdul Salam Mohammad Haroon, Beirut: Dar al-Fikr, 1979
Ibn Kathir, O Al-Fida Ismail; Interpretation of the Great Qur'an; First, Beirut: Dar Ibn Hazm, 2000
Ibn Manzoor, Muhammad ibn Makram; Arabic language; Beirut, 1988
Ibn Hisham, Abdullah bin Yusuf; Mughni al-Labib from the books of the Arabs; Research of Mazen Mubarak and Mohammad Ali Hamdollah, Damascus: Dar al-Fikr, 1964
Ibn Hisham, Abdullah bin Yusuf; Translation and explanation of Mughni Al-Adib; Seyyed Ali Hosseini, Qom: Dar al-Alam, 2010
Taftazani, Sa'd al-Din Mas'ud ibn Umar; Description of Al-Aziz First, Beirut: Dar Al-Minhaj, 2011
Tafsir al-Jalalin, Bija, Bina, Bita
Saad Al-Zaabi, Basel Faisal, Zamri Arefin; "A Comparative Study of the Modern Age and Divinity in the Holy Qur'an", Journal of Humanities and Studies, Electronic Journal of the Court, Bita
Siboyeh, Abi Bashar Amr Ibn Uthman Ibn Qanbar; الکتاب; Research by Abdul Salam Mohammad Haroon, I, Cairo: Al-Khanji School, 1988
Safi, Mahmoud; The table in the Arabs of the Qur'an and the statement; First, Beirut: Dar al-Rashid, 1990
Tabatabai, Seyed Mohammad Hossein; Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran; Fifth, Qom: Islamic Publications Office of Qom Seminary Teachers Association, 1417 AH
Osman Al-Hassan, Mukhtar; المصدر المیمی فی القرآن الکریم; Algerian Society, All Education, 2019
Farzaneh, Babak; A look at the history of mere knowledge and critique of the book of Shafi'i ibn Hajib; Journal of the Faculty of Literature, University of Tehran
Fawzil, Bashir and Khairuddin Lemons; The effect of diversifying the pure form in explaining the Quranic intentions, Mohammad Basyaf Society, all etiquettes and words, 2018
Qurtubi, Abi Abdullah Muhammad bin Ahmad bin Abi Bakr, Al-Jame 'al-Ahkam Quran; Investigation of Abdullah bin Abdul Mohsen Al-Turki, Bija: Al-Risalah Institute, 2006
Ghorashi, Seyed Ali Akbar; Interpretation of the best hadith; Third, Tehran: Besat Foundation, 1998
Mahmoud Salem, Hanan; Source name, term and evidence; Middle East Society, All Etiquette, 2011
Yousef Al-Hindawi, Abdul Hamid Ahmad; The only miracle in the Holy Quran; Beirut: Al-Muktabah Al-Qasriya, 2002
