توسعه معنایی آیه دوم سوره «انسان» مستند به قرائن درون‌متنی و بینامتنی و فرامتنی
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
مرضیه علوی
1
,
احسان ابراهیمی
2
,
سعید داودی لیمونی
3
1 - استادیار رشته تفسیر تطبیقی، حوزه علمیه خواهران، مؤسسه آموزش عالی معصومیه (س)
2 - دانشیار جامعه المصطفی العالمیه، رشته تقسیر تطبیقی، ایران، قم، مجتمع آموزش عالی امام خمینی، مدرسه عالی تفسیر و علوم قرآن.
3 - دانشیار گروه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: آیه دوم سوره انسان, تطوّرات معنوی انسان, روایات تفسیری, نطفه امشاج, خلقت انسان,
ملخص المقالة :
خلقت انسان و مراحل و ابعاد آن، از شگفتی‌های قرآن کریم است که با تعابیر مختلفی مطرح شده است. خدای سبحان، در آیه دوم سوره انسان، به خلقت آدمی و ابتلای او در دنیا اشاره می‌کند. مفسران در تفسیر این آیه، بیش‌تر بر خلقت مُلکی و تطوّرات مادّی انسان نظر داده‌اند؛ امّا بررسی دقیق‌تر قرائن، معنای افزون‌تری را می‌نمایانند که بر اساس آن‌ها، آیه پیش‌گفته بر آفرینش ملکوتی و تطوّرات معنوی انسان نیز دلالت دارد. مسئله اصلی در این پژوهش، اثبات توسعه معنایی در آیه دوم سوره انسان مستند به قرائن درون متنی، بینامتنی و فرامتنی است. روش گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و پردازش آن‌ها نیز توصیفی-تحلیلی است. بر اساس یافته‌های تحقیق، این توسعه معنایی با قرائن درون متنی و پیوسته تثبیت می‌شود که عبارتند از: یادکرد قبلی از تطوّرات مادّی در آیه یکم، غلبه کاربست واژه انسان در تطوّرات معنوی او، هماهنگی صیغه جمع امشاج با بُعد ملکوتی انسان، تناسب ابتلای انسان بر بُعد ملکوتی او، ارتباط سمیع و بصیر با بُعد ملکوتی انسان و تناسب هدایتمندی و اختیار انسان با تطوّرات معنوی. همچنین مخاطب‌شناسی قرآن و بیان تدریجی و حکیمانه آفرینش انسان، ارتباط مقام خلافت الاهی انسان با جنبه ملکوتی او و نیز برخی روایات تفسیری، از قرائن بینامتنی دالّ بر توسعه معنایی است، همچنان‌که هماهنگی فضا و جوّ و اسباب نزول سوره انسان با تطوّرات معنوی از قرائن فرامتنی است که توسعه معنایی در آیه را تثبیت می‌کند
_||_
