مبانی تفسیری مفسران مدرسه تفسیری اصفهان
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
احترام السادات موسوی زاده
1
,
محسن خوش فر
2
,
علیرضا زکی‌زاده رنانی
3
1 - طلبه سطح4، تفسیرتطبیقی
مرکز پژوهشی مطالعات بین رشته ای علوم انسانی اسلامی فاطمه الزهراء
2 - استادیار گروه علوم حدیث جامعه المصطفی العالمیه قم
3 - استادیار دانشگاه مجلسی
الکلمات المفتاحية: مبانی تفسیری, مفسران, اصفهان, تفسیر قرآن کریم, مدرسه تفسیری,
ملخص المقالة :
اصفهان از دیرباز مهد عالمان، محدثان و مفسران فراوانی بوده است. تلاش و اندیشه‌ورزی این اندیشمندان، اصفهان را دارای مکتب و مدرسه‌ای تأثیرگذار در علوم اسلامی بر دیگر مکاتب کرده است. از این میان مکتب تفسیری اصفهان و مفسران به نام آن، درخور تحلیل و بررسی است. مفسران شاخص اصفهانی سه دوره متقدم، صفویه و معاصر و به دو قسم عقل‌گراها و اخباری‌ها تقسیم شده است. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای به تنقیح و تحلیل مبانی، تطبیق آن‌ها با یکدیگر و شفاف‌سازی زوایای پنهان آن پرداخته است. در بیان مبانی مدرسه تفسیری اصفهان؛ مبانی قرآنی، روایی، ادبی، اصولی، کلامی، فلسفی، عقلی و اخلاقی، عرفانی، انفرادی و گروهی آنان بیان شد. مبانی قرآنی مفسران اصفهانی مشترک بوده و در مبانی روایی، برخی بشدت اثبات‌گرا بوده‌اند و شدت و ضعف کاربرد روایات در تفاسیرشان موجب تفاوت مبانی روایی آنان شده است. برخی مفسران عقل گرا و اخباری، صبغه شهودی داشته و تفسیر آیات را براساس شهود باطنی و نگاه عرفانی بیان کرده‌اند و برعکس برخی نگاه عرفانی نداشته و این مبانی را رد می‌نمایند
قرآن کریم ترجمه انصاریان
ابن منظور، محمد بن مکرم(1414)، لسان‌العرب، محقق و مصحح: میر‌دامادى، جمال‌الدین، چاپ سوم، بیروت: نشر دار‌الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر.
احمدنژاد، امیر(1394)، بررسی تطبیقی اصول و مبانی تفسیری ملامحسن فیض کاشانی و علاّمه طباطبائی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
استرآبادی، علی(1409)، تأویل الایات الظاهره فی فضائل العتره الباهره، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
اسعدی، محمد و همکاران(1390)، آسیب شناسی جریان‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
اقوام کرباسی، اکبر(1391)، مدرسه کلامی کوفه، فصلنامه علمی پژوهشی فلسفه و الهیات نقد و نظر، سال هفدهم، ش 1.
امین، سیده‌نصرت(1361)، مخزن العرفان در تفسیر القرآن، تهران: نشر نهضت زنان مسلمان.
ایازی، سیدمحمدعلی(1414)، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران: نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
..........،........................(1386)، فیض کاشانی و مبانی و روش‌های تفسیری او، مجله رهنمون، ش20.
بابایی، علی اکبر(1391)، مکاتب تفسیری، قم: نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم.
جبرئیلی، محمد صفر، «مدارس کلامی شیعه امامی»، کلام اسلامی، سال 20.
جناب، میر سید علی(1371)، نصر، عباس، چاپ دوم، اصفهان: نشر گلها.
حاجی اسماعیلی، محمدرضا(1392)، روش شناسی تفسیر اطیب البیان، دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، سال اول، ش 1.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
ذهبی، محمد حسین(1396)، التفسیر و المفسرون، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد بن مفضل(1405)، مقدّمه جامع التفاسیر، تحقیق و مقدّمه احمد حسین فرحان، کویت: دارالدعوه.
.....................، ..............................................(502)، مفردات ألفاظ القرآن، محقق و مصحح: داوودى، صفوان عدنان.
رجبی پور، روح الله(1390)، دیدگاه های علوم قرآنی فیض کاشانی در تفسیر الصافی،
رضایی اصفهانی، محمد علی و جمعی از پژوهشگران قرآن(1388)، تفسیر مهر، قم: نشر دارالعلم.
.........................، ................................................................(1382)، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن-منطق تفسیر قرآن، قم: نشر مرکز جهانی علوم اسلامی.
زرکشی، بدرالدین محمد بن بهادر(1410)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: نشر دارالمعرفه.
سبحانی تبریزی، جعفر(1382)، معجم طبقات المتکلمین، قم: موسسه الامام الصادق علیه السلام.
سید نژاد، میر صادق(1380)، زندگینامه بانوی مجتهده نصرت امین، بی جا.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابىبکر(1404)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: نشر کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
شیرازی(صدرالمتألّهین)، صدرالدین(1415)، تفسیرالقرآن الکریم، الطبعه الثانیه، قم، نشر بیدار.
شوشتری، سید محمد تقی، سیر تکاملی تفسیر نگاری(2) مدارس تفسیری صحابه، مجله حوزه اندیشه، شماره2، 1374.
صفوی، سیدمحمّدرضا(1391)، بازخوانی مبانی تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
طیبی، ناهید(1383)، زندگانی بانو‌امین، اصفهان: نشر گلبهار.
طیب، سید عبد الحسین(1378)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران: نشر اسلام.
عابدیان، اعظم(1382)، بررسی روش تفسیری و مباحث علوم قرآنی مخزن العرفان، پایان‌نامه در مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم.
عهد قدیم، عهد جدید،(ترجمه قدیم)، نشر، ایلام، 2002م.
غروی‌نائینی، نهله(1378)، تفسیر مخزن العرفان و مفسر آن، مجله قرآن پژوهان، سال6، ش۲۱.
فرزین، مهدی و جمعی از محققین موسسه فرهنگی پژوهشی امام امیرالمومنین(علیه السلام)(1389)، فریده عصر، بررسی سیره علمی و عملی عالمه عارفه بانو مجتهده امین، دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، تهران: نشر هستی‌نما.
فهیمی تبار، حمیدرضا(1385)، روش شناسی تفسیر منهج الصّادقین، مجله پژوهش های قرآنی، ش12.
فیض کاشانى، ملا محسن(1415)، تفسیر الصافى، تحقیق: حسین اعلمى، چاپ دوم، تهران: نشر الصدر.
قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا(1368)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
کریمی، علی اصغر(1378)، پایان نامه کارشناسی ارشد، اهم اندیشه‌های کلامی ملاّ فتح الله کاشانی در تفسیر منهج الصادقین، دانشکده علوم انسانی دانشگاه قم.
کاشانى، محمد بن مرتضى(1410)، تفسیر المعین، تحقیق حسین درگاهى، قم: نشر کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
کاشانى، ملا فتح الله(1336 ش)، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، تهران: نشر کتابفروشى محمد حسن علمى، چاپ سوم.
کاشانى، ملا فتح الله(1423)، زبدة التفاسیر، قم: نشر بنیاد معارف اسلامى.
مصلایی‌پور یزدی، عباس، هادیان، مهدی(1393)، شناسایی و قواعد تفسیری در تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، دانشنامه علوم قرآن و حدیث، سال 1، ش 2.
معرفت، محمدهادی(1381)، تفسیر و مفسران، ترجمه علی خیاط، قم: نشر تمهید.
مودب، سید رضا(1386)، مبانی تفسیر قرآن، قم: نشر دانشگاه قم.
موسوی‌زاده، احترام السادات، خوش‌فر، محسن، زکی‌زاده، علیرضا(1400)، نقش بانو امین در توسعه علمی اصفهان و تحکیم باورهای دینی، کنگره اصفهان.
نجارزادگان، فتح الله(1387)، نقل‌گرایی عقل‌گرایی و باطن‌گرایی، قم: انتشارات دانشکده اصول دین.
نصر، سید حسین(1388)، تاریخ فلسفه اسلامی، محقق و معلق لیمن الیور، تهران: نشر حکمت.
نقیبی، ابوالقاسم، نقیبی، فاطمه(1395)، بررسی تطبیقی اصول و مبانی تفسیری ملامحسن فیض کاشانی و علاّمه طباطبائی، مجله پژوهشنامه قرآن و حدیث، ش19.
نیلفروشان، محمدرضا(1384)، معرفی تخت فولاد اصفهان، اصفهان: نشر گلدسته.
هنرفر، لطف الله(1373)، آشنایی با شهر تاریخی اصفهان، چاپ سوم، نشر گلها.
_||_
Holy Quran translated by Ansarians
Ibn Manzoor, Muhammad Ibn Makram (1414), Arabic language, researcher and editor: Mir Damadi, Jamal al-Din, third edition, Beirut: Dar al-Fikr Publishing for printing, publishing and distribution, Dar Sader.
Ahmadnejad, Amir (2015), A Comparative Study of the Interpretive Principles and Foundations of Mullah Mohsen Feyz Kashani and Allameh Tabatabai, Qom: Research Center and University.
Astarabadi, Ali (1409), Interpretation of the apparent verses in the virtues of Atrah al-Bahra, Qom: Islamic Publishing Institute.
Asadi, Mohammad et al. (2011), Pathology of Interpretive Currents, Qom: Seminary and University Research Institute.
Karbasi relatives, Akbar (2012), Kufa Theological School, Quarterly Journal of Philosophy and Theology of Criticism and Opinion, Year 17, Vol.
Amin, Seyed Nusrat (1361), The Reservoir of Mysticism in the Interpretation of the Qur'an, Tehran: Publication of the Muslim Women's Movement.
Ayazi, Seyed Mohammad Ali (1414), Interpreters of their lives and methods, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
.........., ........................ (2007), Feyz Kashani and his principles and interpretive methods, Rahnemoon Magazine, Vol. 20.
Jibraili, Mohammad Safar, "Shiite Imami Theological Schools", Islamic Theology, year 20.
Mr. Mir Seyed Ali (1371), Nasr, Abbas, second edition, Isfahan: Golha Publishing.
Haji Esmaili, Mohammad Reza (2013), Methodology of Tafsir Atib Al-Bayan, Two Quarterly Scientific Research Quarterly Journal of Quranic Interpretation and Language, First Year, Vol.
Dehkhoda, Ali Akbar, Dehkhoda Dictionary, Tehran: University of Tehran.
Ragheb Isfahani, Hussein Ibn Mohammad Ibn Mufaddal (1405), Comprehensive Introduction to Interpretations, Research and Introduction by Ahmad Hussein Farhan, Kuwait: Dar al-Dawa.
......................, ......................... ..................... (502), Vocabulary of the words of the Qur'an, researcher and corrector: Davoodi, Safwan Adnan.
Rajabipour, Ruhollah (2011), Perspectives of Quranic Sciences by Feyz Kashani in Tafsir Al-Safi,
Rezaei Esfahani, Mohammad Ali and a group of Quran researchers (2009), Tafsir Mehr, Qom: Dar Al-Alam Publishing.
........................., ...................... .......................................... (2003), Interpretive methods and tendencies Quran-Logic of Quran Interpretation, Qom: Published by the World Center of Islamic Sciences.
Zarkashi, Badruddin Mohammad Ibn Bahador (1410), Al-Burhan Fi Uloom Al-Quran, Beirut: Dar Al-Ma'rifah Publishing.
Sobhani Tabrizi, Jafar (2003), Dictionary of Classes of Theologians, Qom: Imam Al-Sadiq Institute.
Seyed Nejad, Mir Sadegh (2001), Biography of Mujtahid Nosrat Amin, Bija.
Suyuti, Abdul Rahman Ibn Abi Bakr (1404), Al-Dar Al-Manthur Fi Tafsir Al-Mathur, Qom: Publication of Ayatollah Marashi Najafi Library.
Shirazi (Sadr al-Muta'allahin), Sadr al-Din (1415), Tafsir al-Quran al-Karim, second edition, Qom, Bidar publication.
Safavi, Seyed Mohammad Reza (2012), Rereading the Basics of Quran Interpretation, Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture.
Taybi, Nahid (2004), Life of Banu Amin, Isfahan: Golbahar Publishing.
Tayyib, Sayyid Abd al-Hussein (1378), Atib al-Bayyan fi Tafsir al-Quran, second edition, Tehran: Nashr-e Islam.
Abedian, Azam (2003), A Study of the Interpretive Method and Topics of Quranic Sciences in the Repository of Mysticism, Master Thesis, Faculty of Theology and Islamic Studies, Qom University.
Old Testament, New Testament, (Old Translation), Publishing, Ilam, 2002.
Gharavina Naini, Nahla (1378), Tafsir Makhzan al-Erfan and its commentator, Journal of Quranic Scholars, Vol. 6, No. 21.
Farzin, Mehdi and a group of researchers of Imam Amir Al-Momenin (PBUH) Cultural Research Institute (2010), Farideh Asr, A Study of the Scientific and Practical Life of Allameh Arefeh Bano Mojtahed Amin, Isfahan Islamic Propaganda Office, Tehran: Hastinama Publishing.
Fahimi Tabar, Hamid Reza (2006), Methodology of Interpretation of the Methodology of the Righteous, Journal of Quranic Studies, Vol.
Faiz Kashani, Mullah Mohsen (1415), Tafsir Al-Safi, research: Hussein Alami, second edition, Tehran: Al-Sadr Publishing.
Qomi Mashhadi, Mohammad Ibn Mohammad Reza (1368), Tafsir Kanz Al-Daqaiq wa Bahr Al-Gharaib, Research: Hossein Dargahi, Tehran: Printing and Publishing Organization of the Ministry of Islamic Guidance.
Karimi, Ali Asghar (1999), Master Thesis, The Most Important Theological Thoughts of Mullah Fathullah Kashani in the Interpretation of Manhaj Al-Sadiqin, Faculty of Humanities, Qom University.
Kashani, Mohammad Ibn Morteza (1410), Tafsir Al-Mo'in, research of Hussein Dargahi, Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library Publishing.
Kashani, Mullah Fathullah (1336 AH), Tafsir Manhaj Al-Sadiqin Fi Al-Zam Al-Makhlafin, Tehran: Mohammad Hassan Alami Bookstore Publishing, Third Edition.
Kashani, Mullah Fathullah (1423), Zabdeh al-Tafasir, Qom: Publication of the Islamic Knowledge Foundation.
Maslaiehpour Yazdi, Abbas, Hadian, Mehdi (2014), Identification and interpretive rules in the interpretation of the Keys of the Minutes and the Sea of Strangers, Encyclopedia of Quranic and Hadith Sciences, Volume 1, Issue 2.
Maaref, Mohammad Hadi (2002), Tafsir and Mofsaran, translated by Ali Khayyat, Qom: Tahmid Publishing.
Modab, Seyed Reza (2007), Basics of Quran Interpretation, Qom: Qom University Press.
Mousavizadeh, Ehteram Sadat, Khoshfar, Mohsen, Zakizadeh, Alireza (1400), The role of Lady Amin in the scientific development of Isfahan and the consolidation of religious beliefs, Isfahan Congress.
Najarzadegan, Fathollah (2008), Narrativeism, Rationalism and Innerism, Qom: Publications of the Faculty of Principles of Religion.
Nasr, Seyyed Hossein (2009), History of Islamic Philosophy, researcher and suspended Lyman Oliver, Tehran: Hekmat Publishing.
Naqibi, Abolghasem, Naqibi, Fatemeh (2015), A Comparative Study of the Interpretive Principles and Foundations of Mullah Mohsen Feyz Kashani and Allameh Tabatabai, Journal of Quran and Hadith Research, Vol.
Nilforoshan, Mohammad Reza (2005), Introduction of Isfahan Steel Bed, Isfahan: Goldasteh Publishing.
Honarfar, Lotfollah (1373), Introduction to the historical city of Isfahan, third edition, Golha Publishing.
