اثبات عدم حجیت اقوال صحابه با استناد به صحیح بخاری
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
سید علی ربانی موسویان
1
(استادیار، عضو هیأت علمی، گروه فقه و حقوق، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران)
الکلمات المفتاحية: صحیح بخاری, عمر بن خطاب, شیخین, عدالت, عدم حجیت,
ملخص المقالة :
در میان اصولیون اهل تسنن عده‌ای قائل به دلیلیت آراء صحابه بوده و در مقابل عده‌ای دیگر این ادعا را با ادله عقلی و نقلی مردود دانسته‌اند. فارغ از ادله طرفین به نظر می‌رسد هر دو گروه از منابع اصیل روایی خود غفلت ورزیده‌اند. رجوع به معتبرترین کتب حدیثی نزد عامه، می‌تواند بهترین و منصفانه‌ترین میزان برای فصل الخطاب این نزاع اصولی بلکه فرا اصولی باشد. صحیح بخاری که نزد جمهور اهل تسنن بعد از قرآن کریم اصح و اهم کتبی می‌باشد که از بررسی سندی بی نیاز است مشتمل بر روایاتی است که می‌تواند پاسخ به این مسأله را تبیین نماید، وجود احادیث نبوی شکی باقی نمی‌گذارد که نمی‌توان تمامی صحابه حتی برخی از مشاهیر آن‌ها را در ایمان و عدالت یکسان دانست و تمامی سخنان و رفتار آنان را صواب پنداشت و به طریق اولی نمی‌توان اقوال آنان را حجت دانست و بر اساس آن فتوایی صادر نمود.
کتابنامه
قرآن کریم.
ابن ابی شیبه، عبدالله بن محمد. 1409ق، المصنّف، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.
ابن ابی عاصم، ابی بکر عمرو بن ابی عاصم ضحاک. 1413ق/1993م، السّنة، چاپ دوم، بیروت: المکتب الاسلامی.
ابن حبان، محد بن حبان البستی. 1408ق/1988م، الصحیح، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. 1410ق، فتح الباری فی الشرح البخاری، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد مکی. بی تا، الصواعق المحرقة، قاهره: مکتب القاهره.
ابن خزیمه، ابی بکر محمد بن اسحاق بن خزیمه السلمی. 1412ق/1992م، صحیح ابن خزیمه، چاپ دوم، بی جا: المکتب الاسلامی.
ابن راهویه، اسحاق بن ابراهیم. 1412ق، مسند ابن راهویه، المدینة المنورة: مکتبة الایمان.
ابن سعد زهری، محمد بن سعد. 1418ق، الطبقات الکبری، چاپ دوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن عبد ربّه، ابی عمر احمد بن محمد اندلسی. 1381ق/1962م، العقد الفرید، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن قتیبه دینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم. بی تا، الامامة والسیاسة، مؤسسة نشر حلبی والشرکاء.
ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید. 1418ق، سنن ابن ماجه، چاپ اول، بیروت: دار الجیل.
ابو حیان اندلسی، محمد بن یوسف. 1412ق، تفسیر البحر المحیط، تحقیق زهیر جعید، بیروت: دار الفکر.
ابو نعیم اصفهانی، احمد بن عبد الله. 1418ق، حلیة الاولیاء، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابویعلی، الموصلی. 1404ق، مسند ابی یعلی، دمشق: دار المأمون للتراث.
ابی عوانه، یعقوب بن اسحاق اسفرائینی. بی تا، مسند ابی عوانه، بیروت: دار المعرفة.
احمد بن حنبل، احمد الشیبانی. 1415ق، مسند احمد، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بخاری محمد بن اسماعیل جعفی. 1407ق، صحیح بخاری، بیروت: دار ابن کثیر.
بغوی، حسین بن مسعود. 1415ق، معالم التنزیل فی التفسیر والتأویل، چاپ4، بیروت: دار المعرفة.
بیهقی، احمد بن الحسین ابوبکر. 1424ق، السنن الکبری، چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
جوینی حموئی، ابراهیم بن محمد. 1398ق، فرائد السمطین، چاپ اول، بیروت: مؤسسه محمودی.
حاکم نیشابوری، ابو عبد الله محمد بن عبد الله. 1411ق، مستدرک الصحیحین، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ذهبی، ابو عبدالله محمد بن احمد. 1382ش، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، چاپ اول، بیروت: دار المعرفة و دار الکتب العلمیة.
ذهبی، ابوعبدالله محمد بن احمد. بی تا، تذکرة الحفّاظ، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
رضوانی، علی اصغر. 1387ش، نقدی بر نظریه عدالت و مرجعیت دینی صحابه، چاپ اول، قم: انتشارات دلیل ما.
سیوطی عبدالرحمن بن ابی بکر. 1414ق، الدرّ المنثور فی التفسیر المأثور، بیروت: دار الفکر.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر. 1420ق، تاریخ الخلفا، چاپ اول، مصر: دار الفجر للتراث.
شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبد الکریم. 1402ق، الملل والنحل، بیروت: دار المعرفه.
طبری، محبّ الدین احمد بن عبدالله. بی تا، الریاض النضرة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طبری، محمد بن جریر. 1408ق، جامع البیان فی تأویل آی القرآن، بیروت: دار الفکر.
طبری، محمد بن جریر. بی تا، تاریخ طبری، قم: منشورات کتابفروشی ارومیه.
عتوم، علی. بی تا، حرکة الرّدة، اردن: مکتبه الرسالة الحدیثة.
علیانسب، ضیاءالدین. 1385ش، صحابه در قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
عینی، بدر الدین. بی تا، عمدة القاری فی شرح البخاری، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر. 1415ق، مفاتیح الغیب معروف به التفسیر الکبیر، بیروت: دار الفکر.
قشیری، مسلم بن حجاج نیشابوری. بی تا، صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء التراث.
کرمانی، محمد بن یوسف. 1401ق، کواکب الدراری فی شرح صحیح البخاری، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مالک ابن انس، ابوعبدالله الاصبحی. 1406ق، الموطأ، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
متّقی هندی، علی بن حسام. 1419ق، کنز العمّال فی سنن الاقوال والافعال، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
نجمی، محمد صادق. 1389ش، سیری در صحیحین، چاپ چهارم، قم: بوستان کتاب.
واقدی، محمد بن عمر. بی تا، المغازی، تحقیق فارس جونس، قاهره: عالم الکتب.
هیثمی، علی بن ابی بکر. 1412ق، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، بیروت: دار الفکر.
مقالات
تقی پور، حسین. 1389ش، «حجیت قول صحابه»، علوم حدیث، دوره 15 شماره 2، تابستان، صص 207-225.
ربانی موسویان، سید علی و کاظم رحمان ستایش. 1391ش، «مقصود از قول صحابه»، پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی، سال پنجم، شماره 10، پاییز و زمستان، صص 73- 95.
سلیمی، هدی. 1393ش، «ولایت پذیری رسول خدا(ص) از منظر قرآن و روایات»، مطالعات قرآنی، شماره 18، صص 9-26.
صدقی، محمد. 1391ش، «عدالت صحابه و نقد ادله قرآنی آن»، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره 9، تابستان، صص 159-184.
قدردان قراملکی، محمد حسن. 1394ش، «قرآن و حجیت عمل صحابه»، پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره 17، بهار، صص77- 95.
_||_The Holy Quran.
Ibn Abi Shaybah, Abdullah bin Muhammad. 1409 AH, Al-Musnaf, first edition, Beirut: Dar al-Fikr.
Ibn Abi Asem, Abi Bakr Omar Ibn Abi Asim Zahak. 1413 AH /1993 AD, Sunnah, second edition, Beirut: Islamic School.
Ibn Habban, Muhad Ibn Habban Al-Basti. 1408 AH /1988 AD, Al-Sahih, first edition, Beirut: Al-Risalah Foundation.
Ibn Hajar Asqalani, Ahmad Ibn Ali. 1410 AH, Fath al-Bari fi al-Sharh al-Bukhari, first edition, Beirut: Dar al-Kotab al-Elmiya.
Ibn Hajar al-Hitami, Ahmad ibn Muhammad Makki. No date, Al-Sawa'iq Al-Muharraqa, Cairo: Cairo School.
Ibn Khazymah, Abi Bakr Muhammad ibn Ishaq ibn Khuzaymah al-Salami. 1412 AH /1992 AD, Sahih Ibn Khuzaymah, second edition, no place: Islamic School.
Ibn Rahwiyah, Ishaq Ibn Ibrahim. 1412 AH, Musnad Ibn Rahwiya, Al-Madinah Al-Munawara: Maktab Al-Iman.
Ibn Sa'd Zohri, Muhammad ibn Sa'd. 1418 AH, Al-Tabqat Al-Kubra, second edition, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Elamiya.
Ibn Abd Rabbah, Abi Umar Ahmad Ibn Muhammad Andalusia. 2002AH /1962 AD, Al-Aqd Al-Farid, second edition, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.
Ibn Qutaybah Dinuri, Abu Muhammad Abdullah bin Muslim. No date, Imamate and Politics, Halabi and Al-Shoraka Publishing Foundation.
Ibn Majah Qazvini, Muhammad ibn Yazid. 1418 AH, Sunan Ibn Majah, first edition, Beirut: Dar al-Jail. Abu Hayyan Andalasi, Muhammad ibn Yusef. 1412 AH, Tafsir al-Bahr al-Muhit, research by Zuhair Ja'id, Beirut: Dar al-Fikr.
Abu Naeem Isfahani, Ahmad Ibn Abdullah. 1418 AH, Haliya al-Awliya, first edition, Beirut: Dar al-Kitab al-Elmiya.
Abu Ali, Al-Musali 1404 AH, Musnad Abi Ya'li, Damascus: Dar al-Ma'mun Leltaras.
Abi Awaneh, Yaqub bin Ishaq Esfarayeni. No date, Musnad Abi Awaneh, Beirut: Dar Al-Ma'rifah. Ahmad ibn Hanbal, Ahmad al-Sheibani. 1415 AH, Musnad Ahmad, third edition, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Taras Al-Arabi.
Bokhari Muhammad ibn Ismail Ja'fi. 1407 AH, Sahih Bokhari, Beirut: Dar Ibn Kasir.
Baghawi, Hussein bin Massoud. 1415 AH, Ma'alim al-Tanzil fi al-Tafsir and al-Ta'wil, 4th edition, Beirut: Dar al-Ma'rifah.
Bayhaqi, Ahmad ibn al-Hussein Abu Bakr. 1424 AH, Al-Sunan Al-Kubra, third edition, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Elamiya.
Jouini Hamui, Ibrahim bin Muhammad. 2019, Faraed Al-Samtain, first edition, Beirut: Mahmoudi Institute.
Hakem Neyshaburi, Abu Abdullah Muhammad bin Abdullah. 1411 AH, Mustadrak al-Sahihin, first edition, Beirut: Dar al-Kitab al-Elmiya.
Zahabi, Abu Abdullah Muhammad bin Ahmad 2003, The level of moderation in the critique of men, first edition, Beirut: Dar al-Ma'rifah and Dar al-Kitab al-Elmiya.
Zahabi, Abu Abdullah Muhammad bin Ahmad, no date, Tazkerat Al-Hafaz, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.
Rezvani, Ali Asghar 2008, A Critique of the Theory of Justice and Religious Authority of the Companions, First Edition, Qom: Dalil Ma Publications.
Siouti Abdul Rahman bin Abi Bakr. 1414 AH, Al-Durr Al-Manthur Fi Al-Tafsir Al-Mathur, Beirut: Dar Al-Fikr.
Siouti, Abdul Rahman bin Abi Bakr 1420 AH, History of the Caliphs, first edition, Egypt: Dar al-Fajr Leltaras.
Shahrestani, Abu al-Fatah Muhammad ibn Abd al-Karim. 1402 AH, Al-Melal Al-Nahl, Beirut: Dar al-Ma'rifah.
Tabari, Mohebbuddin Ahmad bin Abdullah. No date, Al-Riyaz Al-Nazara, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Elmiya.
Tabari, Muhammad ibn Jarir 1408 AH, comprehensive statement in the interpretation of the Qur'an, Beirut: Dar al-Fikr.
Tabari, Muhammad ibn Jarir, no date, Tarikh Tabari, Qom: Urmia Bookstore Publications.
Atum, Ali, no date, Harakat al-Radda, Jordan: Maktab al-Risalah al-Hadith.
Alianasab, Zia al-Din. 2006, Companions in the Quran, Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute.
Eini, Badruddin. No date, Omda Al-Qari Fi Sharh Al-Bukhari, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Taras Al-Arabi. Fakhr Razi, Muhammad ibn Umar. 1415 AH, Mafatih al-Ghayb known as Tafsir al-Kabir, Beirut: Dar al-Fikr.
Qashiri, Muslim Ibn Hajjaj Neyshabouri. No date, Sahih Muslim, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath. Kermani, Muhammad ibn Yusuf 1401 AH, Kawakab al-Darari fi Sharh Sahih al-Bokhari, second edition, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.
Malik Ibn Anas, Abu Abdullah Al-Asbahi. 1406 AH, Al-Muta, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi. Mottaqi Hindi, Ali ibn Hessam. 1419 AH, Kenz Al-Ammal Fi Sonan Al-Aghval and Al-Afaal, First Edition, Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmiya.
Najmi, Mohammad Sadegh 2010, Siri Dar Sahihin, Fourth Edition, Qom: Bustan Ketab.
Waqidi, Muhammad ibn Omar. No date, Al-Maghazi, Research by Fars Jones, Cairo: The World of Books.
Heisamy, Ali ibn Abi Bakr. 1412 AH, Assembly of Extracts and the Source of Benefits, Beirut: Dar al-Fikr.
Articles
Taghipour, Hossein 2010, "The Authority of the Companions", Hadith Sciences, Volume 15, Number 2, Summer, pp. 207-225.
Rabbani Mousavian, Seyed Ali and Kazem Rahman Setayesh. 2012, "The meaning of the words of the Companions", Journal of Islamic Jurisprudence and Law, Fifth Year, No. 10, Fall and Winter, pp. 73-95.
Salimi, Hoda. 2014, "The guardianship of the Messenger of God (PBUH) from the perspective of the Qur'an and hadiths", Qur'anic Studies, No. 18, pp. 9-26.
Sedqi, Mohammad 2012, "Justice of the Companions and Critique of its Quranic Arguments", Journal of Quranic Knowledge, No. 9, Summer, pp. 159-184.
Ghadrdan Gharamaleki, Mohammad Hassan 2015, "The Qur'an and the Authority of the Companions' Action", Theological Doctrinal Research, No. 17, Spring, pp. 77-95.
