نمود باورهای اسلامی در نقیضه جریر در ردّ اخطل با تکیه بر قرآن کریم

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

حمید متولی زاده نائینی ¹ (دکترای زبان و ادبیات عرب دانشگاه یزد)

تاريخ الإرسال : 11 الخميس , رمضان, 1440 تاريخ التأكيد : 24 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1443 تاريخ الإصدار : 18 الأربعاء , جمادى الأولى, 1443

الکلمات المفتاحية: دین, قرآن کریم, اسلام, نقائض, جریر,

ملخص المقالة :

با ظهور دین اسلام، باورهای دینی در تمام جنبه‌های زندگی مسلمانان اعمّ از گفتار و رفتار نفوذ کرده و تأثیرات مهمی بر جای گذاشت. ادبیات نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های جامعه چه در حوزه شعر و چه در حوزه نثر از این تأثیر بی‌بهره نماند. از آنجا که جریر، مسلمان بود و اسلام در زمان حیات او، دین حکومت و خلیفه رسمی آن به شمار می‌آمد، بنابراین زمینه لازم برای این شاعر جهت مفاخره بر رقیبان غیر مسلمان فراهم شد به طوری که در مناقضه اخطل مسیحی، دین و باورهای آن را به مثابه ماده اساسی استدلالات خویش در غلبه بر وی به کار گرفته است و هر آنچه که یک مسلمان می‌تواند به آن ببالد را به تصویر کشیده است. در این مقاله، هدف، بررسی دین باوری یا دین گریزی جریر نبوده، بلکه واکاوی محورها و ابعاد اندیشه‌های دینی شاعر در نقائضش با اخطل مورد نظر بوده است. محور اندیشه‌های دینی جریر، اثبات یکتاپرستی و همچنین اثبات عزّت مسلمانان و ذلّت تغلبیِان است.

المصادر:

قرآن کریم.

نهج البلاغه. ترجمه محمد دشتی.

ابن خلکان. لا تا، وَفَیات الأعیان وأنباءُ أبناءِ الزَّمان، تحقیق إحسان عبّاس، بیروت: دار صادر.

ابن سینا، ابوعلی. 1348ش، مَخارج الحُروف، ترجمه و تصحیح پرویز خانلری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 

ابن هشام. لا تا، مُغنی اللَّبیب عن کُتُبِ الأعاریب، تحقیق محمد محی الدّین عبدالحمید، بیروت: دار الکتاب العربی.

ابوتمام، حببیب بن اوس. 1922م، نقائض جریر والأخطل، بیروت: دار المشرق.

الإصفهانی، ابوالفرج. لا تا، الأَغانی، بیروت: دار الکتب.

أنیس، إبراهیم و دیگران. 2004م، المُعجَم الوَسیط، مصر: مکتبة الشروق الدولیّة.

جریر، ابن عطیّه. لا تا، دیوان جریر بن عطیّة، شرح محمّد إسماعیل عبدالله الصاوی، مصر: مطبعة الصاوی.

جعفریان، رسول. 1384ش، آثار اسلامی مکّه و مدینه، تهران: نشر مشعر.

جوادی آملی، عبدالله. 1372ش، شریعت در آینه معرفت، چاپ اول، قم: مرکز نشر فرهنگی رجا.

جوادی آملی، عبدالله. 1386ش، سرچشمه اندیشه، تحقیق عباس رحیمیان، قم: انتشارات اسراء.

حسینی طهرانی، محمد حسین. 1391ش، معادشناسی، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی.

دهخدا، علی اکبر. 1341ش، لغتنامه، تهران: سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.

راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. لا تا، مفردات ألفاظ القرآن، ط1، بیروت: دار القلم.

رُمّانی، ابوالحسن علی بن عیسی. 1407ق، معانی الحروف، مکّة المکرّمة: مکتبة الطالب الجامعی.

سبحانی، جعفر. 1372ش، فروغ ابدیّت، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.

شجاعی، محمّد. 1386ش، معاد یا بازگشت به سوی خدا، تهران: شرکت سهامی انتشار.

شیخ طوسی، ابوجعفر محمّد بن الحسن. 1431ق، التبیان، تحقیق وتصحیح احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت: الأمیرۀ للطباعۀ والنشر والتوزیع.

صدرای شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1354ش، المبدأ والمعاد، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.

ضیف، شوقی. لا تا، تاریخ الأدب العربی(العصر الإسلامی)، ط7، مصر: دار المعارف.

طباطبائی، محمد حسین. 1363ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد باقر موسوی، قم: جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم.

طبرسی، حسن بن فضل. 1370ش، مکارم الأخلاق، قم: انتشارات شریف رضی.

عبّاس، حسن. 1998م، خصائص الحروف العربیة ومعانیها، دمشق: اتحاد الکتّاب العرب.

عَزام، محمّد. 2005م، شعریّه الخطاب السردی، دمشق: منشورات الکتّاب العرب.

الغرفی، حسن. 2001م، حرکیة الإیقاع فی الشعر العربی المعاصر، المغرب: إفریقیا الشرق.

مجلسی، محمّد باقر. 1404ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

مطهری، مرتضی. 1386ش، توحید، تهران: انتشارات صدرا.

میشل، توماس. 1377ش، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

هادوی مقدم، مهدی. 1377ش، مبانی کلامی اجتهاد، چاپ اول، قم: بی جا.

الهاشمی، احمد. 1383ش، جواهر البلاغة، اشراف صدقی محمّد جمیل، طهران: مؤسّسة الصادق للطباعة والنشر.

 

مقالات

احمدی، عبدالرضا. 1379ش، «امام علی(ع) و عدالت»، مجله پیام حوزه، ش 26، صص1-18.

انوار، امیرمحمود و دیگران. 1389ش، «مبانی زیبایی شناسی استعاره از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی»، پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، ش 8، صص1-20.

آذرشب، محمّد علی. 1396ش، «نشانه شناسی عنوان قصیده «حُفَرٌ علی یاقوت العرش» سروده محمّد علی شمس الدّین»، مجلّه زبان و ادبیات عربی(مجلّه ادبیات و علوم انسانی سابق)، ش16، صص1-26.

برکت، بهزاد و طیّبه افتخاری. 1389ش، «نشانه شناسی شعر: کاربست نظریه مایکل ریفاتر بر شعر «ای مرز پرگهر» فروغ فرخزاد»، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دوره اول، ش4، صص 109-130. 

پاک، جواد و دیگران. 1395ش، «بررسی تطبیقی مسأله قضاء و قدر و رابطه آن با جبر و اختیار در تفسیر کبیر و المیزان»، مطالعات تفسیری، سال هفتم، شماره 25، صص153-174.

ربّانی، محمد حسن. 1382ش، «گونه‌های تأکید در قرآن»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، دوره 9، ش35-36، صص296-321.

رشیدی فرد، سیّده زهرا. 1388ش، «بررسی تطبیقی فلسفه نبوّت در قرآن و عهدین»، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علّامه طباطبائی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی.

الزَّهرانی، عبدالله عَطیّة عبدُالله. 1427ق، «أثر الإسلام فی نقض جریر شعرَ الأخطل»، رسالة الماجستیر، المملکة العربیّة السعودیّة، جامعة أمُّ القری، کلیّة اللغة العربیّة.

شریف پور و ترابی. 1394ش، «وطن‌گرایی در شعر دفاع مقدس»، نشریه ادبیات پایداری، سال 7، ش13، صص159-183.

شریفی، عنایت اله و دیگران. 1394ش، «معاد جسمانی در قرآن و عهدین»، پژوهشنامه معارف قرآنی، سال 6، ش 21، صص8-40.

طاهری، حبیب الله و دیگران. 1388ش، «آموزه توحید در ادیان ابراهیمی(ع)»، مجله فلسفه دین، سال 6، ش2، صص5-27.

عزّتی، ابوالفضل. 1371ش، «مقایسه بین مفهوم شهادت در مسیحیّت و اسلام»، مجلّه حوزه، دوره9، ش52، صص179-163.

متولّی‌زاده، حمید. 1397ش، «بررسی محتوایی عناصر و درونمایه‌های مشترک در نقایض جریر و اخطل»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال دوازدهم، ش48، صص297-323.

مقدّسی، ابوالحسن امین. 1396ش، «دلالت‌های تکرار در شعر بدوی الجبل»، مجله ادب عربی، سال 9، ش1، صص53-73.

مؤمن، ماجده و رهبر، محمد تقی. 1381ش، «حج در آیین مسیحیت»، فصلنامه میقات حج، دوره11، ش41، صص39-45.

هارینگ، بی. 1393ش، «عدالت در اندیشه مسیحیان»، ترجمه بهروز جندقی، مجله انتظار موعود، ش14، صص1-35.

 

Holy Quran.

Nahj al-Balaghah. Translated by Mohammad Dashti.

Ibn Khalkan, Deaths of Notables and the News of the Children of Time, investigated by Ihsan Abbas, Beirut: Dar Sader.

Ibn Sina, Abu Ali. 1969 , Makharj al-Haroof, translated and corrected by Parviz Khanleri, Tehran: Baniyad Farhang, Iran.

Ibn Hisham, Mughni Al-Labib on the books of Al-A'arib, edited by Muhammad Mohi Al-Din Abdel Hamid, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Abu Tammam, Habib Ibn Aws. 1922 AD, Contradictions of Jarir and Al-Akhtal, Beirut: Dar Al-Mashriq.

Al-Isfahani, Abul-Faraj, Al-Aghani, Beirut: Dar Al-Kutub.

Anis, Ibrahim and Degran. 2004 AD, Al Mujam Al Waseet, Egypt: Al Shorouk International Library.

Jarir, Ibn Atiyah, Diwan Jarir bin Attia, Sharh Muhammad Ismail Abdullah Al-Sawy, Egypt: Al-Sawy Press.

Jafarian, Rasoul. 1384, Antiquities of Islam, Mecca and Medina, Tehran: Mash’ar Publishing.

Javadi Amoli, Abdullah 1993, Sharia in the Mirror of Knowledge, First Edition, Qom: Raja Cultural Publishing Center.

Javadi Amoli, Abdullah 2007, Sarcheshmeh Andisheh, research by Abbas Rahimian, Qom: Esraa Publications.

Hosseini Tehrani, Mohammad Hossein 2012, Resurrection Studies, Mashhad: Allameh Tabatabai Publications.

Dehkhoda, Ali Akbar. 1962, Dictionary, Tehran: Management and Planning Organization.

Shojaei, Mohammad 2007, Resurrection or Return to God, Tehran: Enteshar Co.

Michelle, Thomas. 1998, Christian Theology, translated by Hossein Tawfiqi, Qom: Center for the Study and Research of Religions and Beliefs.

Hadavi Moghadam, Mehdi. 1998, Theological Foundations of Ijtihad, First Edition, Qom:

Sheikh Tusi, Abu Ja`far Muhammad bin Al-Hassan. 1431 BC, Al-Tibyan, Edited and Corrected by Ahmad Habib Qasir Al-Amili, Beirut: Prince of Printing, Publishing and Distribution.

Sadari Shirazi, Muhammad bin Ibrahim. 1354, Principle and Resurrection, Edited by Seyyed Jalaluddin Ashtiani, Tehran: Engman Hikmat and Philosophy, Iran.

Guest, Shawqi, History of Arabic Literature (Islamic Era), 7th edition, Egypt: Dar Al Maaref.

Tabatabai, Muhammad Hussain. 1984, Al-Mizan fi Tafsir Al-Qur’an, translated by Muhammad Baqir Mousavi, Qom: Seminary Teachers’ University, Qom.

Tabarsi, Hassan bin Fadl. 1991, Makarim Al-Akhlaq, Qom: The publications of Sharif Rady.

Abbas, Hassan. 1998 AD, Characteristics and Meanings of Arabic Letters, Damascus: Union of Arab Writers.

Azzam, Muhammad. 2005 AD, The Poetics of Narrative Discourse, Damascus: Arab Writers Publications.

Ghorfi, Hassan. 2001 AD, The Movement of Rhythm in Contemporary Arabic Poetry, Morocco: East Africa.

Majlis, Muhammad Baqir. 1404 B.C., Bihar Al-Anwar Al-Jami’a, Al-Anwar Al-Jama’a, the news of the pure imams, Tehran: Dar Al-Kutub Al-Islamiyyah.

Al-Hashimi, Ahmed. 2004, Jawaher Al-Balaghah, supervised by Sedqi Muhammad Jamal, Tehran: Al-Sadiq Institution for Printing and Publishing.

 

Articles

Ahmadi, Abdul Reza 1379, "Imam Ali and Justice", Payam Hozeh Magazine, Vol. 26, pp. 1-18.

Anwar, Amir Mahmoud and others. 2010, "Fundamentals of the Aesthetics of Metaphor from the Perspective of Abdolgahir Jorjani", Journal of Persian Language and Literature, Year 2, Vol. 8, pp. 1-20.

Azarshab, Mohammad Ali 1396, "Semiotics of the title of the poem" Hafar Ali Yaqut al-Arsh "composed by Muhammad Ali Shams al-Din", Journal of Arabic Language and Literature (former Journal of Literature and Humanities), Vol. 16, pp. 1-26.

Barekat, Behzad and Tayebeh Eftekhari. 2010, "Poetry Semiotics: Application of Michael Rifater's Theory to Forough Farrokhzad's Poem" O Marz Pargehar ", Quarterly Journal of Comparative Language and Literature Research, Volume 1, Vol. 4, pp. 109-130.

Pak, Javad and others. 2016, "Comparative study of the issue of jurisprudence and predestination and its relationship with determinism and free will in Tafsir Kabir and Al-Mizan", Interpretive Studies, Year 7, No. 25, pp. 153-174.

Rabbani, Mohammad Hassan 2003, "Types of Emphasis in the Quran", Quarterly Journal of Quranic Research, Volume 9, Issue 35-36, pp. 296-321.

Rashidi Fard, Seyedeh Zahra. 2009, "Comparative study of the philosophy of prophecy in Holy Quran and the Testaments", Master Thesis, Tehran, Allameh Tabatabai University, Faculty of Literature and Foreign Languages.

Al-Zahrani, Abdullah Ati Abdullah. 1427 AH, "The effect of Islam in the violation of the poetry of falsehood", the treatise of the master, the Kingdom of Saudi Arabia, the community of the village nation, all the Arabic language.

Sharifpour and Torabi. 2015, "Patriotism in the Poetry of Sacred Defense", Journal of Sustainability Literature, Vol. 7, No. 13, pp. 159-183.

Sharifi, Inayatullah and others. 2015, "Physical Resurrection in Holy Quran and the Testaments", Journal of Quranic Knowledge, Volume 6, No. 21, pp. 8-40.

Taheri, Habibullah et al. 2009, "The doctrine of monotheism in the Abrahamic religions (AS)", Journal of Philosophy of Religion, Vol. 6, No. 2, pp. 5-27.

Ezzati, Abolfazl 1992, "Comparison between the concept of martyrdom in Christianity and Islam", Hozeh Magazine, Volume 9, Issue 52, pp. 179-163.

Motulizadeh, Hamid. 1397, "Content study of common elements and themes in Jarir and Akhtal contradictions", Quarterly Journal of Comparative Literature Studies, 12^th Year, Vol. 48, pp. 297-323.

Moqaddasi, Abul Hassan Amin. 1396, "Replications of repetition in the primitive poetry of Al-Jabal", Journal of Arabic Literature, Vol. 9, No. 1, pp. 53-73.

Momen, Majeda and Rahbar, Mohammad Taqi. 2002, "Hajj in Christianity", Miqat Hajj Quarterly, Volume 11, Issue 41, pp. 39-45.

Haring, b. 2014, "Justice in Christian Thought", translated by Behrouz Jandaghi, The Entezar e Mo’oud Magazine, Vol. 14, pp. 1-35.