بررسی تأثیر قصص قرآنی انبیای اولوالعزم بر نخستین آثار فارسی عرفانی- تعلیمی

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

سمانه جعفری ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 16 الخميس , ذو الحجة, 1441 تاريخ التأكيد : 01 الأحد , ربيع الأول, 1442 تاريخ الإصدار : 18 الأربعاء , جمادى الأولى, 1443

الکلمات المفتاحية: ارتباط بینامتنی, قرآن, متون عرفانی, قصص انبیا,

ملخص المقالة :

در بخش قابل توجهی از تألیفات عرفانی که به منظور تعلیم مبانی عرفان نوشته شده، نویسندگان، برای تبیین دیدگاه‎های خود از قصص قرآنی استفاده کرده اند. این پژوهش با نظر به این مهم، به روش کتابخانه ای به بررسی کارکرد داستان های قرآنی پیامبران اولوالعزم، در پنج اثر مهم عرفانی فارسی پرداخته و نشان می دهد که داستان میقات حضرت موسی(ع) بالاترین بسامد را در شرح دیدگاه ها و اصطلاحات عرفانی دارد و در اکثر موارد نیز در تقابل با معراج حضرت محمد(ص) مطرح شده است. این قصه به سبب تبیین اهمیت پیر و اطاعت بی چون و چرا از وی کاربرد فراوان داشته است. پس از آن، داستان حضرت ابراهیم به منظور تشریح اصطلاحات تسلیم، جمع، مشاهده، طلب، شوق و... در هر پنج اثر نمود یافته. داستان معراج حضرت محمد(ص) در دو کتاب رساله قشیریه و عبهر العاشقین مورد توجه قرار گرفته و داستان حضرت عیسی تنها در عبهر العاشقین به منظور تبیین مسأله لقاء الله مطرح شده که مقاله حاضر به تفصیل به هر یک از آن‌ها می‌پردازد.

المصادر:

قرآن کریم.

ابوالحسن علی بن عثمان. 1375ش، کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، تهران: طهوری.

بقلی شیرازی، روزبهان. 1366ش، عبهر العاشقین، به اهتمام هنری کربن و محمد معین، تهران: منوچهری.

بویس، مری. 1376ش، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی‏زاده، تهران: توس.

داد، سیما. 1378ش، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

رزمجو، حسین. 1374ش، انواع ادبی، تهران: آستان قدس رضوی.

سجادی، جعفر. 1383ش، فرهنگ اصطلاحات عرفانی، چاپ هفتم، تهران: طهوری.

عین‌القضات همدانی. 1341ش، تمهیدات، عفیف عسیران، تهران: کتابخانه منوچهری.

غزالی، امام محمد. 1383ش، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

قشیری، ابوالقاسم. 1396ش، رساله قشیریه، تصحیح سیده مریم روضاتیان و سید علی اصغر میرباقری فرد، تهران: سخن.

الیاده، میرچا. 1387ش، شمنیسم، ترجمه محمدکاظم مهاجری، قم: ادیان.

 

مقالات

اجیه، تقی و نفیسه آقاخانی. 1396ش، «تحلیل بازتاب آیه تجلی در متون عرفانی فارسی تا پایان قرن 7»، پژوهش‎های ادب عرفانی، سال 11، شماره 4، صص112-89.

اسفندیار، محمود رضا و طاهره بیطرفان. 1389ش، «نگاهی به ابعاد عرفانی داستان موسی و خضر در قرآن»، نامه الهیات، شماره 11، صص20-7.

آقاحسینی، حسین و سمانه زراعتی. 1389ش، «بررسی تطبیقی داستان حضرت ابراهیم در متون تفسیری و عرفانی(تا قرن 7 هجری)»، الهیات تطبیقی، سال 1، شماره 2، صص64-41.

باقرزاده، هاشم و سیدمهدی نوریان و محمود براتی خوانساری. 1396ش، «بررسی مراتب تجلی در میقات حضرت موسی(ع) و معراج حضرت محمد(ص) از دیدگاه عرفا تا قرن هشتم»، کاوشنامه، سال 18، شماره 34، صص186-159.

سجادی، سیدعلی محمد و مجتبی دماوندی و معصومه جمعه. 1395ش، «مقامات حضرت ابراهیم در متون عرفانی منثور فارسی(تا قرن 6) با تکیه بر کشف الأسرار»، عرفان اسلامی، سال 13، شماره 49، صص38-13.

سندز، کریستین زهرا و مائده سادات حسینی زاده. 1393ش، «نگرش عارفانه به قرآن: داستان خضر و موسی(ع)»، هفت آسمان، سال 16، شماره 63، صص126-95.

طیبی، سید محمد و هوشمند اسفندیارپور. 1392ش، «بررسی شخصیت‏های قرآنی در منطق الطیر»، مطالعات قرآنی، سال 4، شماره 13، صص47-23.

عباسی، محمود و اسفندیار سبیکه. 1396ش، «تحلیل رمزهای سه‏گانه در مصیبت‏نامه عطار»، پژوهشنامه عرفان، شماره 16، صص77-55.

 

 

 

Abul-Hassan Ali bin Othman. 1996, Kashf al-Mahjoub, Edited by Zhukovski, Tehran: Tohouri.

Baghli Shirazi, Rouzbahan. 1987, Abhar Al-Asheqin, Attepmpt of Henry Corbin and Muhammad Moin, Tehran: Manouchehri.

Qureyshi, Abul-Qasem. 2017, The Treatise of Qashiriyya, Edited by Seyyedeh Maryam Rozatian and Seyyed Ali Asghar Mirbagheri Fard, Tehran: Sokhan Press

Eliade, Mircea. 2008, Shamanism, translated by Mohammad Kazem Muhajeri, Qom: Adyan Press

Boyce, Mary. 1997, A History of Zoroastrianism, translated by Homayoun Sanatizadeh, Tehran: Toos.

Dad, Sima. 1999, Dictionary of Literary Terms, Tehran: Morvarid.

Razmjoo, Hossein 1995, Literary Types, Tehran: Astan Quds Razavi.

Sajjadi, Jafar 2004, Dictionary of Mystical Terms, 7^th Edition, Tehran: Tahoori.

Ghazali, Imam Muhammad 2004, Alchemy of Happiness, by Hossein Khadiv Jam, Tehran: Elmi va Farhangi Publications.

Eyn al-Qozat Hamadani. 1962, Tamhidat, Afif Oussairan, Tehran: Manouchehri Library

 

Articles

Ajiyeh, Taghi and Nafiseh Aga Khani. 2017, "Analysis of the reflection of the verse of manifestation in Persian mystical texts until the end of the 7^th century", Research in Mystical Literature, Volume 11, No. 4, pp. 89-112.

Esfandiar, Mahmoud Reza and Tahereh Bitarfan. 2010, "A Look at the Mystical Dimensions of the Story of Moses and Khedr in Qur'an", Theology Letter, No. 11, pp. 7-20.

Aghahosseini, Hossein and Samaneh Zeraati. 2010, "Comparative study of the story of Abraham in interpretive and mystical texts (up to the 7^th century)", Comparative Theology, Volume 1, No. 2, pp. 41-64.

Bagherzadeh, Hashem and Seyed Mehdi Nourian and Mahmoud Barati Khansari. 2017, "Study of the levels of manifestation in the miqat of Prophet Moses and the ascension of Prophet Muhammad from the mystics point of view until the eighth century", Kavoshanameh, 18, No. 34, pp. 159-186.

Sajjadi, Seyed Ali Mohammad and Mojtaba Damavandi and Masoumeh Jomeh. 2016, "The authorities of Prophet Ibrahim in mystical texts of Persian prose (up to the 6^th century) based on the discovery of mysteries", Islamic mysticism, 13, No. 49, pp. 13- 38.

Sands, Kristin, Zahra and Maedeh Sadat Hosseinizadeh. 2014, "Mystical Attitude Towards Qur'an: The Story of Khedr and Moses ", Haft Aseman, Volume 16, No. 63, pp. 95-126.

Taybi, Seyed Mohammad and Hooshmand Esfandiarpour. 2013, "A Study of Quranic Characters in the Logic of Birds", Quranic Studies, Volume 4, No. 13, pp. 23-47.

Abbasi, Mahmoud and Esfandiar Sabikeh. 1396, "Analysis of the three codes in Attar's tragedy", Erfan Research Journal, No. 16, pp. 55-77.