جستاری روایی و قرآنی در ادله‌ی آزادی قرادادهای تجاری الکترونیکی
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
امیر احمدی
1
(
استادیار، عضو هیأت علمی دانشکده‌ی الهیات و علوم اسلامی، گروه حقوق، دانشگاه پیام نور تهران، ایران
)
الکلمات المفتاحية: فقه, روایات, آزادی قراردادها, تجارت الکترونیکی, قرآن, ادله‌ی مشروعیّت, قانون,
ملخص المقالة :
بر اساس اصل آزادی قراردادها هر قرارداد تجاری که مخالف شرع و قانون نباشد نافذ می‌باشد. هدف از این پژوهش، بررسی روایی و قرآنی ادله‌ی مشروعیّت قراردادهای تجاری الکترونیکی و رفع ابهام‌های موجود در این حوزه می‌باشد. در این پژوهش ابتدا ادله‌ی را بیان می‌نمایم. سپس ادله‌ی عامی قرآنی و وجه دلالت آیات وارده که در خصوص بیع، تجارت و کسب و کارهای حلال و حرام وجود دارد را مورد مداقعه قرار می‌دهیم و وجه تسمیه و تعمیم این آیات را بیان می‌نمایم. بررسی مقتضای اصول عملیه به عنوان دلیل سوم و بناء عقلاء به عنوان چهارمین دلیل مشروعیّت قراردادهای الکترونیکی از نظر دور نمانده است. از این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به اظهار دلایل فوق قراردادهای تجاری الکترونیکی مشروع می‌باشند و مورد پذیرش قانونگذار و جوامع بشری می‌باشد. همچنین سوق دادن قوانین الکترونیکی تجاری به سمت فقه پویا برای رفع شبهات بین طرفین قرارداد از دستاوردهای این مقاله است.
***قرآن کریم(ترجمه: الهی قمشه‌ای)
نهج‌البلاغه(ترجمه: عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم)
امیری قائم مقامی، عبد الحمید(1387ش)، حقوق تعهدات، نشر میزان، تهران.
امین، سید امیر مهدی(1387ش)، اصل لزوم قراردادها در فقه و قانون مدنی ایران ،مجله: عدالت آرا » دوره سال 1387 - شماره 9 و 10 [37 صفحه - از 174 تا 210].
احمدی طباطبایی، سید محمد رضا؛ آرام، محمد رضا(1393ش)؛ اصل وفای به تعهدات و قراردادها؛ مقایسه حقوق بین الملل اسلامی و حقوق بین الملل معاصر، اندیشه‌های حقوق عمومی » پاییز و زمستان 1393 - شماره 6 [16صفحه - از 83 تا 98].
أصفهانی، راغب(أبی القاسم الحسین بن محمّد)(1375ش)المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، ذوی القربی، قم(1416ق=1996م) .
ابوالحسن مجاهد، اسامه(2000م)، خصوصیة التعاقد عبر الاینترنت، دارالنهضة ، القاهره.
أنصاری ،شیخ مرتضی بن محمّدامین(1414ق)، رسائل فقهیة، ناشر: مجمع الفکر الاسلامی، محقق/ مصحح: گروه پژوهش در کنگره، نوبت چاپ: پنجم، قم- ایران، [تعداد جلد: ۱].
امامی، سید حسن(1340ش)، حقوق مدنی، کتابفروشی اسلامیه، تهران،[ 2 جلدی].
برجی، یعقوبعلی(1386ش)، ترور و دفاع مشروع مشروع، زمزم هدایت.
بهرامی احمدی، حمید(1390ش)، حقوق تعهدات و قراردادها، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، تهران.
بنا نیاسری، ماشاالله(1384ش)، تشکیل قرارداد در فضای سایبری: مقدمه‌ای بر تجارت الکترونیک، مجله پژوهشهای مدیریت راهبردی،شماره 35. [صفحات 51-69].
بن یسار، محمّد بن إسحاق، سیرة ابن إسحاق(بی‌تا)، المجموعة: مصادر سیرة النبی والائمة، تحقیق: محمّد حمید الله الناشر: معهد الدراسات والأبحاث للتعریف.
بجنوردی، سید محمّد(1372ش)، قواعد فقهیه، نشر میعاد، چاپ دوم،تهران، [ 2 جلدی].
سنهوری، عبد الرزاق(1417ق)، مصادر الحق فی الفقه و الاسلامی،داراحیاء التراث العربی، الطبع الاول.
شهیدی، سید جعفر(1383ش) ، تاریخ تحلیلی اسلام، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ سی و ششم، تهران.
شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ سوم، انتشارات مجد، تهران، 1382ش.
صفایی، سید حسین (1384ش)، قواعد عمومی قراردادها، میزان، تهران، 1384ش.
صدری،سید محمّد (1388ش)، معاملات الکترونیک (مبانی، ماهیت، مشروعیّت)، اندیشه‌های حقوقی، چاپ اول، کاشان.
دیجانی، ناک، وباجاج، ک ک(1376ش)، از مبادله الکترونیکی اطلاعات تا تجارت الکترونیک، مترجم ایرج بهنام مجتهدی، چاپ اول، انتشارات موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، تهران.
رضایی، علی(1378ش)، حقوق تجارت الکترونیکی، نشر میزان، چاپ اول، تهران.
حلّی، علّامه الحسن بن یوسف بن علی المطهر(1410)، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، تحقیق السید مهدی الرجائی، مؤسسه إسماعیلیان، الطبعة الثانیه، قم- ایران ،[2 جلدی].
حلّی، علّامة الحسن بن یوسف بن علی المطهّر(1420ق)، تذکرة الفقهاء، مؤسسة آل البیت علیهم السلام الإحیاء التراث، الطبعة الاولی، قم، جلد 10و 11، [17جلدی].
حرّ عاملی، محمّد بن الحسن،(العلامة الشیخ حرّ العاملی)،(بی تا)، وسائل الشیعة ط-آل البیت، الموضوع: الحدیث وعلومه، المطبعة : ستاره، الناشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث ـ قم،جلد21و 17 و12[تعداد30 جلد].
حسینی‌فرد، عاطفه؛ نکویی‌مهر، نفیسه؛ عبداللهی، محمدجواد (1379)، نقش دولت با محوریت قرآن در پیشگیری از جعل هویت رایان محدود در فضای مجازی، فصلنامه مطالعات قرآنی، دوره و شماره: دوره 9 ، شماره 35 ، پاییز[صفحه 75-103].
جعفری لنگرودی، محمّد جعفر(1369ش)، دوره حقوق مدنی، جلد 1، انتشارات دانشگاه تهران.
طباطبائی، سید محمّد حسین(بی‌تا)، المیزان فی تفسیر القرآن، الموضوع : القرآن وعلومه، الناشر: منشورات مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، نسخة غیر مصححة [20 جلدی].
طباطبائی یزدی، سید محمّدکاظم(1423ق)، العروة الوثقى - جماعة المدرسین، المجموعة: فقه الشیعة من القرن الثامن، تحقیق ونشر مؤسسة النشر الإسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، الطبعة: الأولى [تعداد 6 جلدی].
طبرسی، امین الاسلام أبی علی الفضل بن الحسن(1339ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، داراحیاء التراث العربی، بیروت، جلد3.
قربطی اندلسی، أبو الولید محمّد بن أحمد بن محمّد بن أحمد بن رشد،( الشهیر بابن رشد الحفید) بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ناشر دارالکتب العلمیّة ،لبنان،بیروت. 1420ق.[4جلدی].
قربانی ، قدرت الله (1398) ، قرآن و سوال بنیادی انسانی ، فصلنامه مطالعات قرآنی ، دوره و شماره: مدت 10 ، شماره 40 ، زمستان [صفحه 163-189].
کاتوزیان، ناصر(1376ش)، اعمال حقوقی، قرارداد-ایقاع، شرکت سهامی انتشار، تهران.
کاتوزیان، ناصر(1379ش)، قواعد عمومی قراردادها، شرکت سهامی انتشار ، تهران،چاپ پنجم.
کلینی رازی، أبی جعفر محمّد بن یعقوب بن إسحاق(1388ق)، الأصول من الکافی، مع تعلیقات نافعة مأخوذة من عدة شروح صححه وعلق علیه علی أکبر الغفاری نهض بمشروعه الشیخ محمّد الآخوندی الجزء الأول، الطبعة الثالثة الناشر: دار الکتب الاسلامیة مرتضى آخوندی تهران - بازار سلطانی[8جلدی].
گرجی، ابوالقاسم(1372ش)، مجموعه مقالات حقوقی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، جلد 1.
زنجانی، عمید(1370ش)، حقوق تعهدات و قراردادهای بین المللی در فقه و حقوق اسلام،مجله حقوقی بین المللی شماره 14 و 15،[صفحات 6-29].
عاملی، سید جواد الحسینی(بی‌تا)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة (ط.القدیمه)، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، اول، بی تا.[11جلدی].
عاملی، محمّد بن مکی(الشهید الاول)( 1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمیة، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، قم-ایران[3جلدی].
غروی نائینی، میرزا محمّد حسین(1413ق)، کتاب المکاسب و بیع، تقریر الحاج الشیخ محمّد تقی الاملی، مؤسسه نشر الاسلامی التابعة لجامة المدرسین، بقم المشرفة.
مدرسی، سید محمّد تقی(1413ق)، التشریعه الاسلامی کناهجه و مقاصده،ناشر المدرسی [تعداد جلد 10].
یزدی محقق داماد، سید مصطفی(1382ش)، قواعدفقه(بخش مدنی)،پاییز، مرکز نشر نشر علوم اسلامی،تهران.
مکارم شیرازى، ناصر(1374)، تفسر نمونه، ملاحظات: تهیه و تنظیم جمعى از فضلاء، نوبت چاپ: سى و دوم، ناشر: دار الکتب الاسلامیه، تهران، جلد 2، [تعداد جلد، 27].
نوری طبرسی، الشیخ حسین( المحدّث النوری)(بی‌تا)، مستدرک الوسائل ، الموضوع : الحدیث وعلومه، المطبعة : مهر و سعید، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث ـ قم [18جلدی].
نووی، ابوزکریا محیی الدین یحیی بن شرف(بی تا)، المجموعه شرح المهذب(مع تکملة السبکی و المطیعی)، دارالفکر، [20جلدی].
نادعلی، فاطمه(1391ش)،تشویق به کار و تلاش از منظر قرآن و روایات،فصلنامه قرآنی کوثر،شماره 42،بهار و تابستان [صفحات95-104].
نجفی، شیخ محمّدحسن(1981م)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت- لبنان.
وصالی ناصح، مرتضی(1385ش)، قرارداد الکترونیک و مبنانی اعتبار آن،نشریه کانون،دی ماه، شماره66(41).
قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1307.
_||_
Whiteley, David (2000) E-Commerce, Strategy, technologies and applications, Mc Graw-Hill publishing Company, p6.
Rosas, Roberto (2004), Comparative study of the formation of Electronic contracts in American Law with References to International and Mexican law, Houstn Journal of International Law, 26, (2)p65.
Pointon leo, D. (2004), Developments in Electronic contract Law: A Malaysian perspective, computer Law security Report. Volume 20, Issue2, March-April, p119.
Official Journal of the European community’s 17/07/2000.
** The Holy Quran (Translation of Ghomsheai)
Abu al-Hassan Mujahid, Osama (2000), Private Seeker of the Internet, Dar al-Nahda, Al-Qahra.
Ahmadi Tabatabai, Seyed Mohammad Reza; Aram, Mohammad Reza (2014); The Principle of Fulfillment of Commitments and Contracts; Comparison of Islamic International Law and Contemporary International Law, Thoughts of Public Law »Fall and Winter 2014 - No. 6 [16 pages - from 83 to 98].
Ameli, Mohammad Ibn Maki (Al-Shuhaid Al-Awal) (1996), Al-Droos Al-Shari'a in Islamic Jurisprudence, Islamic Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom, second edition, Qom-Iran, [3 volumes].
Ameli, Seyyed Javad Al-Husseini (No date), Muftah Al-Karama Fi Sharh Qawaed Al-Alamah .
Amin, Seyyed Amir Mehdi (2008), The Principle of the Necessity of Contracts in Iranian Jurisprudence and Civil Law, Journal: Justice Votes, 2008 - No. 9 and 10 [37 pages - from 174 to 210].
Amiri Ghaem Maghami, Abdolhamid (2008), Commitment Rights, Mizan Publishing, Tehran.
Ansari, Sheikh Morteza Ibn Mohammad Amin (1993), treatises on jurisprudence, publisher: Majma 'al-Fikr al-Islami, researcher / editor: Research Group in Congress, print run: Fifth, Qom-Iran, [Volume: 17].
Asefani, Ragheb (Abi Al-Qasim Al-Hussein Ibn Muhammad) (1996) Al-Mufradat Fi Gharib Al-Quran, research by Safwan Adnan Davoodi, Dhu al-Qarbi, Qom.
Bahrami Ahmadi, Hamid (2011), Law of Obligations and Contracts, Imam Sadegh University Press, Tehran.
Bana Niasari, Mashallah (2005), Forming a contract in cyberspace: Introduction to e-commerce, Journal of Strategic Management Research, No. 35. [Pages 51-69].
Bojnourdi, Seyyed Mohammad (1993), Rules of Jurisprudence, Miad Publishing, Second Edition, Tehran, [2 volumes].
Borji, Yaghoub Ali (2007), Assassination and legitimate self-defense, Zamzam Hedayat.
Dijani, Nak, Vajaj, KK (1997), From Electronic Information Exchange to Electronic Commerce, Translator Iraj Behnam Mojtahedi, First Edition, Tehran Institute of Business Studies and Research Publications, Tehran.
Emami, Seyed Hassan (1961), Civil Law, Islamic Bookstore, Tehran, [2 volumes].
Gharavi Naeini, Mirza Muhammad Hussein (1992), Kitab al-Makasib wa Bay'a, Taqrir al-Hajj al-Sheikh Muhammad Taqi al-Ameli, Institute for the Publication of Islamic Publications in the Book of Al-Mudarsin, Baqam al-Musharraf.
Ghorbani, Qudratullah (2020), Quran and Basic Human Questions, Quarterly Journal of Quranic Studies, Volume and Number: Volume 10, Number 40, Winter [pp. 163-189.
Gorji, Abolghasem (1993), Collection of Legal Articles, Second Edition, University of Tehran Press, Volume 1.
Hali, Al-Imam Al-Hassan Ibn Yusuf Ibn Ali Al-Muttahir (1999), Tazkerat al-Faqha ', Al-Bayt Foundation against the Revival of Heritage, first edition, Qom, volumes 10 and 11, [17 volumes], And 12 [30 volumes].
Hali, Allama Al-Hassan Ibn Yusuf Ibn Ali Al-Muttahir (1989), The End of Judgments in the Knowledge of Judgments, Al-Sayyid Mahdi Al-Raja'i's Research, Ismailian Institute, Second Edition, Qom-Iran, [2 volumes].
Hosseini Fard, Atefeh;Nekohi meahr; nafise; Abdullahi, Mohammad Javad (2000), The Role of the Government with the Quran in Focusing on Preventing the Forgery of Limited Ryan Identity in Cyberspace, Quarterly Journal of Quranic Studies, Volume and Number: Volume 9, Number 35, Fall [pp. 75-103].
Ibn Yasar, Muhammad ibn Ishaq, The biography of Ibn Ishaq (No date), General: The sources of the biography of the Prophet and the scholars, Research: Muhammad Hamid Allah Al-Nashar: The Treaty of Classes and Discussion.
Jafari Langroudi (1990), Mohammad Jafar, Civil Law Course, Volume 1, Tehran University Press.
Katozian, Nasser (1997), Legal Applications, Contract-Iqaa, Anteshar Co., Tehran.
Katozian, Nasser (2000), General Rules of Contracts, Anteshar Co., Tehran, Fifth Edition.
Klini Razi, Abi Ja'far Muhammad ibn Ya'qub ibn Ishaq (1967), Al-Usul Min Al-Kafi Tehran - Soltani Bazaar. [8 volumes].
Makarem Shirazi, Nasser (1995), Exemplary Interpretation, Considerations: Preparation and Collection of Collections of Fazla, Printing Time: Thirty-Second, Publisher: Dar Al-Kitab Al-Islamiyah, Tehran, Volume 2, [Number of Volumes, 27].
Modarressi, Sayyid Muhammad Taqi (1992), Islamic Legislation, Conversations and Purposes, Publisher, [10 volumes].
Nahj al-Balaghah (translated by Aghighi Bakhshaishi, Abdul Rahim).
Nouri Tabarsi, Sheikh Hussein (Al-Muhaddith Al-Nuri) (No date), Mustadrak Al-Wasa'il, Subject: Hadith and Sciences, Press: Mehr and Saeed, Al-Bayt Foundation (peace be upon them) in the World of Heritage - Qom, [18 volumes].
Novi, Abu Zakaria Mohi-ud-Din Yahya Ibn Sharaf (No date), Collection.
Official Journal of the European community’s 17/07/2000.
Pointon leo, D. (2004), Developments in Electronic contract Law: A Malaysian perspective, computer Law security Report. Volume 20, Issue2, March-April, p119.
Qarbati Andalusian, Abu al-Waleed Muhammad ibn Muhammad ibn Muhammad ibn Ahmad ibn Rushd (1999), (Al-Shuhair Baban Rushd al-Hafid).
Rezaei, Ali (2008), E-Commerce Law, Mizan Publishing, First Edition, Tehran.
Rosas, Roberto (2004), Comparative study of the formation of Electronic contracts in American Law with References to International and Mexican law, Houstn Journal of International Law, 26, (2)p65.
Sadri, Seyed Mohammad (2009), Electronic Transactions (Principles, Nature, Legitimacy), Legal Thoughts, First Edition, Kashan.
Safaei, Seyed Hossein (2005), General Rules of Contracts, Mizan, Tehran.
Sanhouri, Abd al-Razzaq (1996), sources of truth in jurisprudence and Islam, Darahiyah al-Tarath al-Arabi, first edition.
Shahidi, Mehdi (2003), Formation of Contracts and Commitments, Third Edition, Majd Publications, Tehran.
Shahidi, Seyed Jafar (2004), Analytical History of Islam, University Publishing Center, 36th Edition, Tehran.
Tabarsi, Amin al-Islam Abi Ali al-Fadl ibn al-Hassan (1918), Majma 'al-Bayan fi Tafsir al-Quran, Dar al-Haya al-Tarath al-Arabi, Beirut, Volume 3.
Tabatabai Yazdi (2002), Sayyid Muhammad Qazim, Al-Urwa Al-Wathqi, Jama'at al-Madrasin, Majma ': Fiqh al-Shi'a from the Qur'an of the two generations, research and publication of the Islamic Publishing House, number 6.
Tabatabai, Sayyid Muhammad Hussein (No date), Al-Mizan in the Interpretation of the Qur'an, Subject: The Qur'an and the Science, Publisher: Publications of the Scientific Institute for Publications, Unpublished edition, [20 volumes].
Whiteley, David (2000) E-Commerce, Strategy, technologies and applications, Mc Graw-Hill publishing Company, p6.
Yazdi Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa (2003), Rules of Jurisprudence (Civil Section), Fall, Islamic Sciences Publishing Center, Tehran.
Zanjani, Amid (1991), International Law of Obligations and Contracts in Islamic Jurisprudence and Law, International Law Journal No. 14 and 15, [pp. 6-29].
