تحلیلی از مفهوم عام واژه «اسلام» در قرآن کریم؛ رهیافتی به سیمای انسان والا
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
مهرناز دنبلی
1
(
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران
)
خسرو باقری
2
(
استاد تمام، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
)
الکلمات المفتاحية: کفر, اسلام, تسلیم, انسان, تعقل, تحلیل مفهومی, قرآن,
ملخص المقالة :
هدف از پژوهش حاضر، تحلیل مفهوم عام واژه اسلام در قرآن کریم با استفاده از الگوی تحلیل و تفسیر مفهومی است. در این راستا، با استفاده از ترادف و تقابل واژهها، بافت و سیاق آیات، ارتباط آیات با یکدیگر و کشف شبکه معنایی حاکم در تمامی آیات شامل ریشه (س-ل-م)، مفهوم اسلام تحلیل شده است. معناشناسی ساختاری اسلام، با معانی سلامتی و تسلیم شدن گره خورده است. مفهوم شناسی اسلام در قرآن کریم از طریق مفهوم موافق، برابر با توحید و تسلیم شدن در برابر خدای یگانه بوده و ارتباط عمیقی با واژه تعقل دارد. مفاهیمی چون کفر، شرک، جُرم، قَسط و بَغی در تقابل مفهومی با واژه اسلام قرار گرفته اند. با بررسی بافت و سیاق آیات اسلام، ذو مراتب بودن مفهوم اسلام اثبات می گردد. و نهایتاً شبکه معنایی پدیدار گشته از واژه اسلام، درحقیقت ترسیم کننده سیمای انسان والا در قرآن کریم می باشد. اسلام در قرآن کریم تنها دین برگزیده، مقبول و مرضی نزد خداوند است و سعادت بشر در گرو تسلیم در برابر چنین دینی معرفی شده است. از این رو شناخت این دین انسان ساز، از طریق منبع اصلی آن، یعنی قرآن کریم، از اهمیت والایی برخوردار می باشد.
قرآن کریم؛ ترجمه مکارم شیرازی، ناصر(1373ش). دار القرآن الکریم، قم، چاپ دوم، و ترجمه انصاریان، حسین (1383ش). انتشارات اسوه، قم.
ابراهیم نژاد، محمدرضا (1393). قرآن و شاخصههای اسلام اصیل در مصاف با اسلام انحرافی، پژوهشنامه معارف قرآنی، سال پنجم، شماره 17.
ابن فارس، احمد بن فارس (1404). معجم المقاییس اللغه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم چاپ اول.
ابنمنظور، محمدبن مکرم (1413ق). لسان العرب؛ دار الفکر، محقق جمال الدین میردامادی، بیروت.
ارجمندفر، مهدی (1382). معانی اسلام در قرآن، صحیفه مبین، شماره 19-20.
ایروانی، جواد، (1396). آزادی یا اجبار عقیده در موازنه میان “لا اکراه فی الدین” با آیات قتال، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، الزهراء، شماره 34.
ایزوتسو، توشیهیکو (1388). مفاهیم اخلاقی-دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدرهای، تهران، فرزانروز.
باقری، خسرو (1385). تربیت دینی در برابر چالش قرن بیست و یکم. مکاتبه و اندیشه ، شماره 25 ، ص 51 -74.
باقری، خسرو (1389). درآمدی بر فلسفه ت ت جمهوری اسلامی ایران، ج1، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
جوادی آملی، عبدالله سایت مؤسسه وحیانی إسراء.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1376) ه.ق. الصحاح، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول.
خدایاری فرد، محمد؛ غباری بناب، باقر؛ شکوهی یکتا، محسن (1380). گستره پژوهش های روان شناختی در حوزه دین، روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، شماره 2.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1374) ه.ش. مفردات الفاظ قرآن، مرتضوی، تهران، چاپ دوم.
رفیعی، علی و عبداللهی، حسن (1393). معناشناسی واژه جهل در قرآن کریم، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال پنجم، شماره 20.
زبیدی، محمد بن محمد (1414) ه.ق. تاج العروس من جواهر القاموس، دار الفکر، بیروت، چاپ اول.
سعیدی، علی و احمدنژاد، امیر (1398). حوزه معنایی جهاد و واژههای همنشین آن با تکیه بر سیر نزول، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال دهم، شماره 37.
طباطبایی، سید محمدحسین، مترجم سید محمدباقر موسوی (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
طبرسی، فضل بن حسن (1360). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجمان، انتشارات فراهانی، تهران.
عچرش، خیریه و کهندل جهرمی، مرضیه (1394). رسم شبکه معنایی (Semantics) واژه فتنه و مترادفات آن در قرآن، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال ششم، شماره 24.
فراهیدی، خلیل بن أحمد (1409). کتاب العین، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.
فیومی، احمدبن محمد (1414)ه.ق. المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، دارالهجرة، قم، چاپ دوم.
مروتی، سهراب، غلامی، صلاح الدین (1395). راهبردهای تربیتی اعتدال فرهنگی در قرآن و حدیث، آموزههای تربیتی در قرآن و حدیث، دوره دوم - شماره 1.
مصطفوى، حسن (1430). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، دار الکتب العلمیه، بیروت-قاهره-لندن، چاپ سوم.
مطهری، مرتضی (1374). مجموعه آثار شهید مطهری،صدرا، تهران.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تقسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیة، تهران.
ملکیان، مصطفی (1384). سنجه های دین و دینداری. ضمیمه خردنامه همشهری، شماره 56.
نجفی، محمد جواد و محمدی، جواد (1391). معناشناسی واژه اسلامدر قرآن، با تأکید بر بررسی رابطه آن با پلورالیزم دینی، الهیات تطبیقی، شماره 8.
_||_
Sherkat, D. E., & Ellison, C. G. (1999). Recen developments and current controversies in the sociology of religion. Annual Review of Sociology, 25(1), 363-394.
von Brömssen, K. (2016). Some ethnic Swedish students’ discourses on religion: secularism par excellence. Journal of Religious Education, 64(2), 113-125.
The Holy Quran; Translated by Makarem Shirazi, Nasser (1373). Dar Al-Quran Al-Karim, Qom, second edition, and translated by Ansarian, Hossein (2004). Oswa Publications, Qom.
Ebrahimnejad, Mohammad Reza (1393). Quran and the characteristics of genuine Islam in the face of deviant Islam, Quranic Studies Journal, Fifth Year, No. 17.
Ibn Fars, Ahmad Ibn Fars (1404). Dictionary of Al-Maqayis Al-Logha, Islamic School, Qom, first edition.
Ibn Manzur, Muhammad ibn Mokaram (1413 AH). Lisan Al Arab; Dar al-Fikr, researcher Jamal al-Din Mirdamadi, Beirut.
Arjmandfar, Mehdi (1382). The Meanings of Islam in the Qur'an, Sahifa Mobin, No. 19-20.
Irvani, Javad, (1396). Freedom or coercion of belief in the balance between "La Ikrah fi al-Din" and the verses of fighting, research of Quranic sciences and hadith, Al-Zahra, No. 34.
Izutsu, Toshihiko (1388). Moral-religious concepts in the Holy Quran, translated by Fereydoun Badraei, Tehran, Farzan Rooz.
Bagheri, Khosrow (2006). Religious education in the face of the challenge of the 21st century. Correspondence and Thought, No. 25, pp. 51-74.
Bagheri, Khosrow (1389). An Introduction to the Philosophy of the Islamic Republic of Iran, Vol. 1, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.
Javadi Amoli, Abdullah Website Revelation Institute Site.
Johari, Ismail Ibn Hamad (1376) AH. Al-Sihah, Dar Al-Alam for Millions, Beirut, first edition.
Khodayari Fard, Mohammad; Ghobari Bonab, Baqer; Shokoohi Yekta, Mohsen (1380). The scope of psychological research in the field of religion, psychiatry and clinical psychology in Iran, No. 2.
Ragheb Isfahani, Hussein Ibn Mohammad (1374) A.H. Al Mufradat fi Al-Quran, Mortazavi, Tehran, second edition.
Rafiei, Ali and Abdollahi, Hassan (1393). Semantics of the word ignorance in the Holy Quran, Quarterly Journal of Quranic Studies, Fifth Year, No. 20.
Zubaidi, Muhammad ibn Muhammad (1414) AH Taj al-Arous Men Jawahar al-Qamus, Dar al-Fikr, Beirut, first edition.
Saeedi, Ali and Ahmadnejad, Amir (1398). Semantic field of jihad and its common words based on the course of revelation, Quarterly Journal of Quranic Studies, Year 10, No. 37.
Tabatabai, Seyyed Mohammad Hossein, translated by Seyyed Mohammad Baqir Mousavi (1374). Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Islamic Publications Office of Qom Seminary Teachers Association, Qom.
Tabarsi, Fadl Ibn Hassan (1360). Majma 'al-Bayan fi Tafsir al-Quran, Translators, Farahani Publications, Tehran.
Achrash, Kheiriye and Khohandel Jahromi, Marzieh (1394). Drawing the Semantics Network The word sedition and its synonyms in the Qur'an, Quarterly Journal of Quranic Studies, Year 6, Issue 24.
Farahidi, Khalil bin Ahmad (1409). Kitab Al-Ain, Hijrat Publishing, Qom, second edition.
Fayoumi, Ahmad Ibn Muhammad (1414) AH. Al-Masbah Al-Munir Fi Gharib Al-Sharh Al-Kabir for Al-Rafi'i, Dar al-Hijra, Qom, second edition.
Marvati, Sohrab, Gholami, Salahuddin (1395). Educational Strategies for Cultural Moderation in the Qur'an and Hadith, Educational Teachings in the Qur'an and Hadith, Volume 2 - Number 1.
Mustafa, Hassan (1430). Research on the Words of the Holy Quran, Dar Al-Kitab Al-Alamiyah, Beirut-Cairo-London, third edition.
Motahhari, Morteza (1374). Collection of works by Shahid Motahhari, Sadra, Tehran.
Makarem Shirazi, Nasser (1374). Tafsir Nemune, Dar al-Kitab al-Islamiya, Tehran.
Malekian, Mostafa (1384). Religion and religiosity metrics. Hamshahri Wisdom Appendix, No. 56.
Najafi, Mohammad Javad and Mohammadi, Javad (2012). Semantics of the word Islam in the Qur'an, with emphasis on examining its relationship with religious pluralism, comparative theology, No. 8.
Sherkat, D. E., & Ellison, C. G. (1999). Recen developments and current controversies in the sociology of religion. Annual Review of Sociology, 25(1), 363-394.
von Brömssen, K. (2016). Some ethnic Swedish students’ discourses on religion: secularism par excellence. Journal of Religious Education, 64(2), 113-125.
