بررسی محتوایی عناصر و درونمایه‌های مشترک در نقایض جریر و اخطل
الموضوعات :حمید متولی زاده نائینی 1 , رضا افخمی عقدا 2 , رحمت الله حیدری منش 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد
2 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد(دانشیار)
3 - دبیر آموزش و پرورش، خراسان رضوی، منطقه تبادکان
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
نقائض از جمله مهم‌ترین متون شعری در دوره اموی در حوزه شامات به شمار می‌رود که ابو تمام در کتاب خود با عنوان نقایض جریر والاخطل به جمع آوری آن اقدام کرده و الأب انطوان صالحانی الیسوعی در دهه‌های اخیر به شرح آن پرداخته است. نقائض جریر و اخطل از چند مضمون اساسی بهره برده است. برخی از این مضامین کمرنگ و برخی پررنگ هستند اما در همه نقائض به کار رفته است. این پژوهش با هدف بررسی محتوایی عناصر و درونمایه‌های مشترک در نقایض جریر و اخطل انجام شده است و با روش تحلیلی- توصیفی با بررسی بیش از 840 بیت در قالب 20 قصیده یعنی(تمام اشعار نقایض) دریافته می‌شود که تعصّبات قبیله‌ای، حسب و نسب، ایام العرب، سیاست، زن و دین از جمله مهم‌ترین اندیشه‌های بنیادین در نقایض جریر و اخطل هستند که مورد توجه هر دو شاعر قرار گرفته‌اند.
کتب فارسی
آجودانی، ماشاء الله. 1371ش، یا مرگ یا تجدد، تهران: زوار.
انوشه، حسین. 1376ش، فرهنگنامه ادبی فارسی، تهران: سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عبدالجلیل، ج.م. 1393ش، تاریخ ادبیات عرب، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران: امیرکبیر.
مطهری، مرتضی. 1389ش، مجموعه آثار، قم: نشر صدرا.
کتب عربی
ابن الأثیر، عز الدین. 1979م، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن حبیب، محمد بن حبیب. 1964م، المنمَّق فی اخبار قریش، بیروت: عالم الکتب.
ابن رشیق، ابوعلی. 1963م، العمدة فی محاسن الشعر و آدابه، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، القاهرة: مطبعة السعادة.
ابن سعد، محمّد. 1322ق، الطبقات الکبری، لیدن: مطبعة بریل.
ابن منظور، محمد بن مُکرِم. 1990م، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابوتمام، حبیب بن اَوس. 1922م، نقائض جریر واخطل، بیروت: المطبعة الکاتولیکیة.
اخطل، غیاث بن غَوث. لا تا، شعرُ الاخطل، محقِّق: محمد بن عباس یزیدی، بیروت: دار احیاء التُّرات العربی.
الأخطل، غیّاث بن غوث. 1994م. دیوان الأخطل، شرح مهدی محمّد ناصرالدین، ط2، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
الإصفهانی، أبو الفرج. لا تا، الأغانی، بیروت دار الکتب.
جاد المولی، أحمد. 1989م، أیّام العرب فی الجاهلیّة، بیروت: دار الفکر.
جریر. لا تا، دیوان جریر بن عطیّة، شرح محمّد إسماعیل عبدالله الصَّاوی، مصر: مطبعة الصاوی.
حر عاملی، محمد بن حسن. 1416ق، وسائل الشیعه، قم: موسسة آل البیت لاحیاء التراث.
دورکیم، امیل. 1383ش، صور بنیانی حیات دینی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
الشایب، احمد. 1954م، تاریخ النقائض فی الشعر العربی، قاهره: نشر مکتبة النهضة المصریة.
ضیف، شوقی. 1977م، التَّطور والتجدید فی الشعر الأموی، ط6، القاهرة: دار المعارف.
غازی، مصطفی. 1957م، الاخطل شاعر بنی امیة، الاسکندریة: دار نشر الثقافة.
الفاخوری، حنّا. 1386ش، تاریخ الأدب العربی، تهران: انتشارات توس.
الفراهیدی، خلیل بن احمد. 1409ق، کتاب العین، ذیل حَسَب، قم: چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی.
فیروز آبادی، محمد بن یعقوب. 1991م، القاموس المحیط، بیروت: لا مک.
القَطّ، عبدالقادر. 1979م، فی الشعر الإسلامی والأموی، بیروت: دار النهضة العربیّة.
کُلِینی، محمد بن یعقوب. 1377ش، اصول کافی، ترجمه و شرح: جواد مصطفوی، تهران: ولی عصر.
المُحتَسَب، عبدالمجید عبدالسَّلام. 1972م، نقائض جریر والاخطل، بیروت: دار الفکر.
مفید، محمَّد بن محمَّد. 1413ق، الارشاد فی معرفة حُجَج الله علی العباد، قم: المؤتمر العالمی لالفیة شیخ المفید.
مقالات
آل بویه لنگرودی، عبدالعلی و ناطق تجرق، ابراهیم. 1393ش، «التزام دینی در شعر معاصر عربی (بررسی موردی شعر معروف الرصافی)»، فصلنامه ادبیات دینی، دوره 3، شماره 7، صص 33- 52.
_||_
Persian References
Adjudani, Masha allah, Death or Modernity, Tehran, Zavar,1993.
Anousheh, Hossein , Farsi Literary Dictionary, Tehran, Islamic Culture and Guidance Organization,1997.
Abdul Jalil, JM, History of Arabic Literature, Translation: Azartash Azarnoosh, Tehran, Amir Kabir,1914.
Motahari, Morteza., Collection of works, Qom, Nashr Sadra,2010.
Arabic References
Ibn-e-Manzoor Muhammad ibn Mokarram, Lessan al-Arab, Beirut, Dar e Sader, 1990.
Abu Tamam, Habib ibn Aus., Jarir and Akhtal Naqaez, Beirut, Al-Matmaa Al-Katulikia,1992.
Al-Akhtal, Ghiyas ibn Ghawth, and poetry of Akhtal,- , scholar: Mohammad ibn Abbas Yazidi, Beirut: Dar al-Ehia al torath al-Arabi,1994.
Evil, Ghiyas ibn Ghawth ,Divan Al-Akhtal. Sharh al Mahdi Mohammad Nasser al-Din. Beirut, Dar al kotob al-elmyaa, 2nd floor
Al-Esfehani ,Abolfaraj,bi ta,Alaghani Beirut, Dar al-Kotob, Lat.
Jad al-Mula, Ahmad,Ayyam al-Arab fi Jahelyya. Beirut: Dar Al-fekr,1989.
Jarir: Devan Jarir bin Attia. Bi ta.Sharh Muhammad Ismail Abdullah al-Sawi, Egypt, Mtaba'eh al-Sawi.
Horr Ameli, Mohammed ibn Hasan, Vasael al-Shi'aa, Qom, Al-Alibit le- ehya Altorath institute,1995.
Al Sha'ib, Ahmed, Tarikh al-Naqaez fi al-Sher al-Arabi, Cairo, publication Al Nasr al-momkataba Mesri,1954.
Zaif, Shoghi.Al-tattavor va al-Tajdeed fi Sher Al-Ummayyad ,Cairo,Dar-Almaarif,1977, 6th floor.
Ghazi, Mostafa,Al-Akhtal the Poet of Bani Umayyad, Eskandariya, Dar al-Nashir al-Thaqafat,1957.
Alfakhoori, Hanna: Tarikh al-'Adab al-Arabi. Tehran, Toos Publishing House,2007.
Al-Faraheidi, Khalil ibn Ahmad.Ketab Al-Ain, Zeil Hasab, Qom, Mahdi Makhzumi and Ibrahim Samarrai publication,1985.
Firoozabadi, Mohammad bin Ya'qub., Al-Qamous al-Mohit, Beirut,Bija,1991.
Al-Qatt, Abdul Qadir,Fi sher al-eslami and Arabi. Beirut. Dar al-Nahzat al-Arabia,1979.
Coleini, Mohammad ibn Ya'qub, Osool e Kafi ,Translation and Explanation: Javad Mostafavi, Tehran, Vali Asr,1998.
