بررسی تحلیلی نمادها و عناصر اسطوره‌ای مشترک در شاهنامه و غزلیات شمس

الموضوعات :

آسیه قوامی ¹ , فرهاد براتی ²

1 - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دولتی سلمان فارسی، کازرون، ایران
2 - هیأت علمی بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دولتی سلمان فارسی، کازرون، ایران

تاريخ الإرسال : 25 الأربعاء , جمادى الثانية, 1441 تاريخ التأكيد : 25 الأربعاء , جمادى الثانية, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1441

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

موضوع غزلیات شمس، اﺛﺮﺟﺎودانه ﻣﻮﻻﻧـﺎ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ بلخی، بیان مضامین عارفانه و عشق آسمانی است. مولانا در خلال این غزلیات ناب، از نمادهای اسطوره ای نیز برای تبیین مضامین عرفانی و سایر مفاهیم شعری استفاده کرده است. در این مقاله به بررسی عناصر اسطوره اعم از شخصیت ها، موجودات و نمادهایی که صبغه و نمودی عرفانی در غزلیات شمس داشته اند، پرداخته ایم. عناصر، موجودات و شخصیت های مورد بررسی در این مقاله عبارت‌اند از رستم، زال، کیقباد، سهراب، اسفندیار، ضحاک، کیکاووس، مانی، کیخسرو و موجودات افسانه ای همچون کوه قاف، هما، عنقا و سیمرغ که مهم ترین منبع آن ها، شاهنامه فردوسی است. نتیجه پژوهش این است که مولانا با استخراج عناصر اسطوره و حماسه از آثار گران سنگ حماسی از جمله شاهنامه فردوسی، از این عناصر در جهت تبیین هر چه بهتر مضامین و مفاهیم عرفانی در غزلیات شمس سود جسته است؛ تا جایی که پژوهش‌گران ادبیات عرفانی، آن را نمونه بارز و ارزشمند حماسه عرفانی دانسته اند.

المصادر:

آموزگار، ژاله. 1386ش، تاریخ اساطیری ایران، چاپ سوم، تهران: انتشارات سمت.

بهرامیان، محمد حسین و الهام جم­نژاد. بررسی کهن الگوی آنیما در اشعار مولانا، سایت تخصصی سارا شعر به آدرس: http://sarapoem.persiangig.com/link7/animadarmolana.htm.

پورخالقی چترودی، محمد. 1381ش، درخت در شاهنامه، چاپ اول، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

دوستخواه، جلیل. 1370ش، اوستا نخستین سرودهای ایرانیان، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.

رزمجو، حسین. 1368ش، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.

زمانی، کریم. 1384ش، شـرح جـامـع مثنـوی معنـوی، چـاپ هفـدهـم، تهران: انتشارات اطلاعات.

سلطانی گردفرامرزی، علی. 1372ش، سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات مبتکران.

شمیسا، سیروس. 1370ش، انواع ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات باغ آیینه.

مرتضوی، منوچهر. 1372ش، فردوسی و شاهنامه، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

معین، محمد. 1389ش، فرهنگ معین، چاپ اول، تهران: انتشارات سرایش.

مولوی، جلال­الدین. 1363ش، کلیات شمس، با تصحیحات و حواشی بدیع­الزمان فروزانفر، ده جلد، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

یاحقی، محمد جعفر. 1375ش، فرهنگ اساطیر، چاپ دوم، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و سروش.

 

مقالات

آتونی، بهروز. پاییز 1389، «انسان­های اسطوره­ای، عارفان نخستین»، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، شماره 27، صص 110-83.

حسینی، مریم. زمستان 1386 و بهار 1387، «پری در شعر مولانا: دیدار با آنیما»، نشریه علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، شماره 68 و 69 ، صص 1 تا 22.

سیف، عبدالرضا. پاییز 1388ش، «بازتاب شاهنامه فردوسی در مثنوی معنوی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران، شماره چهارم، صص 58-39.

سیف، عبدالرضا. تابستان و پاییز 1380ش، «تجلی اسطوره در مثنوی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران، صص 604-591.

شریعت کاشانی، علی و دیگران. پاییز 1381ش، «چهره‌های اسطوره­ای و بن­مایه­های باستانی در شعر مولوی»، فصلنامه مطالعات ملی، سال چهارم شماره 13، صص 48-9.

قبادی، حسینعلی. بهار و تابستان 1381ش، «حماسه عرفانی یکی از انواع ادبی در ادبیات فارسی»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره اول، صص 20-1.