رد پای اندیشههای غزالی در تحفة الوزراء علی بن مجدالدین شاهرودی بسطامی(مصنفک)
الموضوعات :
میناسادات امیرآفتابی
1
(دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران)
اصغر دادبه
2
(استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
کتاب احیاء علوم الدین را کارنامه گرانقدر غزالی در دوران عزلت او دانسته اند. این اثر اگرچه مخالفان و موافقان بی شمار داشته اما تأثیری ماندگار بر بزرگان علم و ادب بر جای گذاشته است. تحفة الوزراء اگرچه چهار قرن بعد از تصنیف احیاء علوم الدین به رشته تحریر درآمده اما در زمره آثاری محسوب می شود که از روش کار غزالی در تبویب و تقسیم علوم و اخلاق تأثیر پذیرفته است. البته این تأثیرپذیری منحصر به ساختار اثر نیست بلکه اشتراک و شباهت شرایط اجتماعی هر دو مصنف، پایه ها و ساختار فکری و اندیشه های سیاسی آنان و منابع و مآخذ این دو اثر، به خوبی تأثیر رویکرد و اندیشه های غزالی را بر علی شاهرودی بسطامی نمایان می سازد. اهتمام نگارنده در این پژوهش بر آن است تا ضمن معرفی نسخه تحفة الوزراء و مؤلف آن به تأثیر و بارتاب اندیشه های غزالی در احیاء علوم بر این اثر، بپردازد. اهمیت این نگاشته از یک سو در پرداختن به اثری است که در جامعه ای غیر فارسی زبان تصنیف شده و نگارنده آن چون خود اثر، تا کنون ناشناخته باقی مانده است و از سوی دیگر تأثیر متمایز و موسع غزالی را در طول تاریخ فرهنگ اسلامی آشکار می سازد.
ابن عساکر، علی. 1983م، تاریخ مدینه دمشق، عمان: دار البشر.
ابن عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد. 1406ق، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق محمود الارناووط، بیروت: دار ابن الکثیر.
ابن کمال(کمال پاشازاده)، احمد بن شمس الدین. 1970-1983م، تواریخ آل عثمان، ج 7، شارافتین توران، آنکارا: انجمن تاریخی ترکیه.
بدوی، عبدالرحمن. 1391ش، منابع یونانی غزالی، فرهنگ ایرانی و اندیشه یونانی، ترجمه سید مهدی اسفیدوجانی، تهران: علم.
بسطامی شاهرودی، علی. 861ق، نسخه خطی تحفة الوزراء، ترکیه: کتابخانه ایاصوفیه.
پورجوادی، نصراله. 1381ش، دو مجدّد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دوفوشه کور، شارل هانری. 1377ش، اخلاقیات، ترجمه محمدعلی امیر مقری و عبدالمحمد روح بخشان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
زبیدی، محمد. 1311ق، اتحاف السادة المتقین بشرح احیاء علوم الدین، قاهره: مطبعه المیمنیه.
سبکی، عبدالوهاب. 1388ق، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
سروش، عبدالکریم. 1392ش، احیاء علوم الدین، دایرة المعارف اسلامی، ج7، ص 2978.
طاشکبری زاده، احمد بن مصطفی. 1975م، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج 1، بیروت: دار الکتاب العربی.
غزالی، ابوحامد محمد. 1352ش، احیاء العلوم، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
غزالی، ابوحامد محمد. 1362ش، شک و شناخت(ترجمه المنقذ من الضلال)، مترجم صادق آئینه‌وند، تهران: امیرکبیر.
غزالی، ابوحامد محمد. 1364ش، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
غزالی، ابوحامد محمد. 1394ق، المنقذ من الضلال، به کوشش عبدالحلیم محمود، قاهره: دار الکتب المصری.
غزالی، ابوحامد محمد. 1403ق، احیاء علوم الدین، بیروت: دارالکتاب العربی.
الفاخوری و الجر، حنا و خلیل. 1377ش، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مدرس تبریزی، محمدعلی. 1369ش، ریحانة الأدب فی تراجم المعروفین بالکنیة او اللقب، ج 5، تهران: کتابفروشی خیام.
نشری، محمد. 1995م، جهان نما، به کوشش فایق رشید اونات و محمد آلتای کویمن، آنکارا: انجمن تاریخی ترکیه.
مقالات
ایزدی اودلو، عظیم. 1384ش، «اندیشههای سیاسی ابوحامد محمد غزالی»، کیهان فرهنگی، آذرماه هشتاد و چهار، شماره 230، صص 26-31.
جعفری، حسینجانزاده و محمد یزدانی و زهره فریبرز. 1398ش، «ادبیات دو زبانه سلجوقی و تحولات زبان فارسی و عربی»، مطالعات ادبیات تطبیقی، بهار، سال سیزدهم، شماره 49، صص297-316.
همایی، جلال الدین. 1350ش، «اخلاق از نظر غزالی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، آذرماه، شماره 76، صص 69-112.
_||_
Ibn Asaker, Ali; 1983; History of the City of Damascus; Oman; Darolbashar.
Ibn Emad Hanbali, Abdulhay Bin Ahmad; 1406 Lunar Hegira; Shazaratuzzahab Fi Akhbar Men Zahab; Research by Mahmoud Al-arnavoot; Beirut’ Dar Ibn Kathir.
Ibn Kamal (Kamal Pashazadeh), Ahmad bin Shamseddin, 1970-983; Histories of Al-Ottoman; vol. 7; Sharafatin Tooran; Ankara; Turkish History Society.
Badavi, Abdulrrahman; 1391 (2012), Greek sources of Ghazali, Iranian Culture and Greek Thought, translated by Seyed Mehdi Esfidojani; Tehran, Elm.
Shahroudi Bastami, Ali; 861, Tohfatulvozara Manuscript, Ayasofia Library.
Pour Javadi, Nasrollah, 1381 (2002); Two Again, Tehran, University Publication Center.
Jafari & Hosseinjanzadeh & Yazdani, Mohammad & fariborz & zohreh, 1398 (2019), Seljuk's Bilingual Literature and Diachronic of Persian and Arabic Languages, Comparative Literature Studies, Spring 2019 vol. 13, No. 49, P 297-316.
Dufosh Cor, Charles Henry, 1377 (1998), Ethics, translated by Mohammad Ali Amirmagahri and Abdolmohammad RouhBakhshan; Tehran, University Publication Center.
Zobeidi; Mohammad, 1311 Lunar Hegira; Athafulsadeh Almotaghin Be Sharh Ehyaul Olumoddin; Cairo, Almaymania Print House.
Sebki, Abdolvahab; 1388 Lunar Hegira, Tabaghatul Shafeia Alkobra; under patronage of Abdufattah Mohammad Halou and Mahmoud Mohammad Tanahi; Cairo; Dar Ehya AlKotob Al-Arabia.
Soroush, Abdolkarim, 1392 (2013), Ehyaul Olumoddin, Islamic Encyclopedia, vol. 7, p 2978.
Tashakbari Zadeh, Ahmad Bin Mostafa; 1975; Ashshaghayeghul Nomania Fi Olame Dolatolosmania; vol. 1; Beirut; Darulketab Al-arabi.
Ghazali, Abuhamed Mohammad, 1352 (1973) Ehyaul Olum, translated by Moayduddin Mohammad Kharazmi, under patronage of Hossein Khadivjam; Tehran; Iran Cultur Foundation Publication.
Ghazali, Abuhamed Mohammad, 1364 (1985); Kimiaye Saadat; under patronage of Hossein Khadivjam; Tehran; Scientific and Cultural Publication .
Ghazali, Abuhamed Mohammad 1362 (1983), Shakk va Shenak t (Doubt and recognition) (translation of Almonghaz Mennal Zalal), translator: Sadegh Ayeinehvand, Tehran, Amirkabir
Ghazali, Abuhamed Mohammad 1975; Almonghaz Mennal Zalal by Abdolhalim Mahmud, Cairo, Darolkatib Almesri
Ghazali, Abuhamed Mohammad, 1982, Ehyaul Olum Dinn; Beirut: Darolketab Alarabi
Alfakhori Val Jarr hanna and Khailil, 1998; History of Philosophy in the Islam World; translated by Abdolhamid Ayati, Tehran, Elmi & Farhangi (Scientific and Cultural) Publication.
Modarres Tabriz, Mohammad Ali, 1990, Reyhaneh Aldob Fe Tarajomol Maroufin Belkonieh O Alghalb, volume 5, Tehran, Khayyam Bookstore
Nashri, Mohammad, 1995, Jahan Nama by Fayeq Rashid Onat and Mohammad Altay Koyman, Ankara, Historical Association of Turkey
zadi Odlo, Azimi, 2005; Political Thoughts of Abuhamed Mohammad Ghazali, Keyhan Farhangi (Keyhan Culture), December 2005, Vol. 230, Pp 26-31.
Homayee, Jalaleddin, 1971, Ethics in Ghazali’s View, Journal of Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, December, Vol. 76, Pp 69-112.
