بررسی تطبیقی بازتاب میراث ادبی در راحة الصدور و عقد العلی
الموضوعات :حسن اسدزاده خانقاه 1 , محمد ابراهیم‌پور نمین 2 , خسرو جلیلی کهنه‌شهری 3
1 - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، آستارا، ایران
2 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، آستارا، ایران
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا، آستارا، ایران
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
متون تاریخی فارسی در دوره کلاسیک ضمن اینکه به لحاظ محتوا مربوط به تاریخ‌اند، بخشی از میراث نثر فارسی به شمار می آیند. نویسندگان آثار تاریخی هم توجه خاصی به ادبی کردن نثر دارند و می کوشند تاریخ را در قالب نثر زیبایی ارائه دهند و بخشی از میراث ادبی نظیر کاربرد شعر فارسی و شعر عربی، امثال و حکم، آیات قرآنی و احادیث را در آثار خودشان بازتاب دهند. در این مقاله، میراث ادبی در دو متن تاریخی برجسته مربوط به دوره سلجوقی، راحة الصدور راوندی و عقد العلی افضل الدین کرمانی، و همچنین شیوه های کاربرد هر یک از آن ها بررسی شده و نتیجه گرفته شده است که هر دو نویسنده، میراث ادبی را با مهارت خاصی در آثار خود به کار برده اند که تأثیر بسزایی بر ادبیات فارسی آن دوران داشته است. میزان بازتاب آیات و احادیث در هر دو کتاب تقریباً نزدیک به هم است اما شیوه های کاربرد آن‌ها متفاوت می باشد. همچنین اشعار و امثال و حکم بکار رفته در راحة الصدور به مراتب بیش‌تر از کتاب عقد العلی است. شیوه های کارکرد اشعار در هر دو اثر شبیه هم است و در حالی که به نظر می رسد کارکرد روایی- تاریخی ارجح باشد، ولی هر دو نویسنده از این کارکرد کم‌ترین بهره را برده اند.
قرآن کریم.
افضل الدین کرمانی، ابوحامد احمد بن حامد. 1311ش، عقد العلی للموقف الاعلی، تصحیح و اهتمام علی محمد عامری نائینی، تهران: روزبهان.
آمِدی، عبدالواحد. 1429ق، غُرر الحکم ودُرر الکلم، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم: مؤسسة دار الکتاب الاسلامی.
بهار، محمدتقی. 1369ش، سبکشناسی، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.
خالقی مطلق، جلال. 1381ش، سخنهای دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران: سخن.
خطیبی، حسین. ۱۳۸۶ش، فن نثر در ادب پارسی، تهران: زوّار.
دهخدا، علی اکبر. 1361ش، امثال و حکم، دوره 4 جلدی، چاپ پنجم، تهران: سپهر.
راشد محصّل، محمدرضا. 1380ش، پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
راوندی، محمد بن علی. 1364ش، راحة الصدور وآیة السرور، تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1359ش، حدیقة الحقیقة وشریعة الطریقة، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شجاعی، اسحاق. 1390ش، تأثیر قرآن در محتوا و ساختار مثنوی معنوی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
صفا، ذبیح االله. 1366ش، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.
طاهرخانی، جواد. ۱۳۸۳ش، بلاغت و فواصل قرآن، تهران: جهاد دانشگاهی.
فردوسی، ابوالقاسم. 1373ش، شاهنامه فردوسی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، دوره 9 جلدی، تهران: قطره.
قاضی قضاعی، ابوعبدالله محمد بن سلامه. 1361ش، شرح فارسی شهاب الاخبار، تصحیح و تعلیق جلالالدین محدث، جلد 1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
قمی مشهدی، محمدرضا. 1423ق، کنز الدقائق وبحر الغرائب، جلد 10، قم: دار الغدیر.
مجلسی، محمدباقر. 1403ق، بحار الأنوار، جلد 18 و جلد 68، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مطعنی، عبدالعظیم ابراهیم محمد. ۱۳۸۸ش، ویژگی‌های بلاغی بیان قرآنی، ترجمه حسین سیدی، تهران: سخن.
نفیسی، سعید. 1363ش، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی فروغی.
مقالات و پایان‌نامه‌ها
اقبالی، ابراهیم. 1374ش، «شرح مشکلات تاریخ راحة الصدور وآیة السرور راوندی»، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
دهقانیان، جواد و همکاران. 1391ش، «کارکردهای لفظی و معنوی شعر در حکایتهای هزار و یک شب»، تاریخ ادبیات، شماره 3/69، صص 31-54.
زاهدی فر، سیفعلی و آمنه موسوی شجری. 1399ش، «بررسی تطبیقی تأثیرگذاری مضامین قرآنی در مورد مسیحیت در اشعار احمد شوقی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، 14(53)، صص 179-208.
فلاح، ابراهیم. 1398ش، «تأثیر زبان عربی بر اشعار قرن پنجم»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، 13(52)، صص 297-310.
میرزامحمد، علیرضا. 1382ش، «امثال و حکم امام علی(ع) در راحة الصدور»، مجله فرهنگ، تابستان و پاییز، شماره 46 و 47، صص354-327.
نجومیان، امیرعلی. 1385ش، «تاریخ، زبان، روایت»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 52، صص305-318.
_||_
The Holy Quran.
Afzaluddin Kermani, Abu Hamid Ahmad bin Hamed. 1311 AH, Aghd Al-Ala Lelmoghuf Al-Ala, corrected and efforted of by Ali Mohammad Ameri Naeini, Tehran: Roozbehan.
Amedi, Abdul Wahed 1429 AH, Gharr al-Hakam wa Durr al-Kalam, research by Seyyed Mahdi Raja'i, Qom: Dar al-Kitab al-Islami.
Bahar, Mohammad Taqi 1990, Stylistics, Volume 2, Tehran: Amirkabir.
Khaleghi Motlagh, Jalal. 2002, Old Speeches, by Ali Dehbashi, Tehran: Sokhan.
Khatibi, Hossein 2007, The Art of Prose in Persian Literature, Tehran: Zovar.
Dehkhoda, Ali Akbar. 1982, Proverbs and Verdict, 4 volume, fifth edition, Tehran: Sepehr.
Rashed Mohassel, Mohammad Reza 2001, Rays of Quran and Hadith in Persian Literature, Mashhad: Astan Quds Razavi Publications.
Ravandi, Muhammad bin Ali 1985, Rahat al-Sodur wa Ayat al-Sarwar, edited by Mohammad Iqbal and Mojtaba Minavi, Tehran: Amirkabir.
Sanai Ghaznavi, Abolmajd Majdood bin Adam. 1980, Hadiqah al-Haqiqa and Sharia al-Tariqah, by Mohammad Taghi Modarres Razavi, Tehran: University of Tehran.
Shojaei, Ishaq. 2011, the effect of Quran on the content and structure of the spiritual Masnavi, Qom: Bustan Ketab Institute.
Safa, Zabihullah. 1987, History of Literature in Iran, Volume 2, Tehran: Amirkabir.
Taherkhani, Javad 2004, Rhetoric and distances of the Quran, Tehran: University Jihad.
Ferdowsi, Abolghasem 1994, Ferdowsi Shahnameh, by Dr. Saeed Hamidian, 9 volume, Tehran: Qatreh.
Ghazi Qaza'i, Abu Abdullah Muhammad bin Salameh. 1982, Persian description of Shahab al-Akhbar, correction and suspension by Jalaluddin Mohaddes, Volume 1, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
Qomi Mashhadi, Mohammad Reza 1423 AH, Lenz Al-Daghaegh Vabahr Al-Gharaeb, Volume 10, Qom: Dar Al-Ghadir.
Majlesi, Mohammad Baqir 1403 AH, Bahar Al-Anvar, Volume 18 and Volume 68, Beirut: Al-Wafa Foundation.
Motaani, Abdul Azim Ibrahim Mohammad. 2009, Rhetorical features of Quranic expression, translated by Hossein Seyedi, Tehran: Sokhan.
Nafisi, Saeid 1984, History of Poetry and Prose in Iran and in Persian, Second Edition, Tehran: Foroughi Bookstore.
Articles and dissertations
Eghbali, Ibrahim. 1995, "Description of the problems of history of Rahat al-Sodur and the verse of Al-Sorur Ravandi", Master's thesis, Shahid Beheshti University
Dehghanian, Javad et al. 2012, "Verbal and spiritual functions of poetry in the anecdotes of Hezaro Yek Shab", History of Literature, No. 3/69, pp. 31-54.
Zahedifar, Seifali and Ameneh Mousavi Shajari. 2020, "Comparative study of the influence of Quranic themes on Christianity in the poems of Ahmad Shoghi", Quarterly Journal of Comparative Literature Studies, 14 (53), pp. 179-208.
Falah, Ibrahim. 2019, "The Influence of Arabic Language on the Poems of the Fifth Century", Quarterly Journal of Comparative Literature Studies, 13 (52), pp. 297-310.
Mirza Mohammad, Alireza 2003, "Proverbs and rulings of Imam Ali (AS) in Rahat Al-Sodur", Journal of Culture, Summer and Autumn, No. 46 and 47, pp. 354-327.
Nojomian, Amir Ali 2006, "History, Language, Narration", Research Journal of Humanities, No. 52, pp. 305-318.
