مقایسه تطبیقی هجو در زبان عربی و فارسی(با تأکید بر شعر بشار بن برد)

الموضوعات :

محمّدحسن معصومی ¹ , مجید فتوحی ²

1 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
2 - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

تاريخ الإرسال : 01 الجمعة , رجب, 1440 تاريخ التأكيد : 01 الجمعة , رجب, 1440 تاريخ الإصدار : 15 الأربعاء , جمادى الثانية, 1440

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

هَجو در ادبیات، شعر یا نثری است که ضدِّ مدح باشد و برای مقاصد شخصی به‌کار رود. لحنی گزنده، صریح و گاه توهین‌آمیز دارد؛ اما اگر برای بیان دردهای اجتماعی- سیاسی به کار رود، با زبانی ملایم‌تر سروده می‌شود. هجو بر پایه نقد گزنده و دردانگیز بنا می‌شود و گاهی به سر حدّ دشنام یا ریشخند مسخره‌آمیز و دردآور می‌انجامد؛ هرگونه تکیه و تأکید بر زشتی‌های وجودِ یک چیز- خواه به ادعا و خواه به حقیقت- هجو است. هجویه یا هجونامه نیز، شعر یا نثری است که بر پایه هجو و دشنام کسی باشد. با توجه به تعریف ادبی هجو و تفاوتی که منتقدان ادبیات بین هجو و فحاشی قائل‌اند، می‌توان تمام هرزه‌سرایی‌ها و ناسزاگویی‌های رکیک را که به لکه‌دار شدن حیثیت و آبروی افراد منجر می‌شود، از قلمرو هجو خارج کرد. در این پژوهش تلاش شده است تا با روش تحلیل محتوا به بررسی هجو در زبان عربی و فارسی و تأثیر آن بر زبان عربی به ویژه در هجو بشار بن برد پرداخته شود.

المصادر:

امینی، عبدالحسین. 1390ش، الغدیر، ترجمه محمدتقی واحدی، جلد 2، چاپ پنجم، تهران: بنیاد بعثت.

آیینه‌وند، صادق. 1359ش، ادبیات انقلاب در شیعه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

بشّار بن برد. 1991م، دیوان، تصحیح مهدی محمّد شمس الدّین، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیّة.

بهار، ملک الشعرا محمدتقی. 1385ش، دیوان، تهران: فردوس.

پورنامداریان، تقی. 1388ش، در سایه آفتاب(شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی)، چاپ سوم، تهران: انتشارات سخن.

جاحظ، عمرو بن بحر. 1965م، الحیوان، قاهره: چاپ عبد السلام محمد هارون.

حلبی، علی‌اصغر. 1364ش، مقدمه‌ای بر طنز و شوخ طبعی در ایران، چاپ اول، تهران: پیک.

داد، سیما. 1378ش، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم، تهران: مروارید.

زرین‌کوب، عبد الحسین. 1369ش، ارسطو و فن شعر، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.

سنایی غزنوی، ابو المجدود مجدود بن آدم. 1329ش، حدیقة الحقیقة، به اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

شمیسا، سیروس. 1386ش، انواع ادبی، چاپ چهارم، تهران: میترا.

صفا، ذبیح‌الله. 1373ش، مختصری در تاریخ تحول نظم و نثر پارسی، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات ققنوس.

ضیف، شوقی. 1966م، العصر العبّاسی الأول، الطبعة الثامنة، القاهرة: دار المعارف.

ضیف، شوقی. 1966م، تاریخ الأدب العربی، قاهره: دار المعارف.

عدی، ندیم. 1954م، تاریخ الأدب العربی، چاپ دوّم، حلب: بی نا.

الفاخوری، حنّا. 1995ش، الجامع فی تاریخ الأدب العربی، الطبعة الثانیة، بیروت: دار الجیل.

فروخ، عمر. 1984م، تاریخ الأدب العربی، بیروت: دار العلم للملایین.

محبتی، مهدی. 1388ش، از معنا تا صورت، جلد دوم، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.

معین، محمد. 1379ش، فرهنگ فارسی، جلد 4، چاپ پانزدهم، تهران: امیرکبیر.

میرصادقی، میمنت. 1373ش، واژه‌نامه هنر شاعری، چاپ سوم، تهران: کتاب مهناز.

النواب، مظفر. 1996م، الأعمال الشعریة الکاملة، لندن: دار قنبر.

نیکوبخت، ناصر. 1380ش، هجو در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.

یاسین، باقر. 2003م، مظفر النواب؛ حیاته وشعره، قم: دار الغدیر.

مقالات

بهره‌مند، زهرا. 1389ش، «آیرونی و تفاوت آن با صنایع بلاغی مشابه»، زبان و ادب پارسی، شماره 45، صص 9ـ36.

حسینی، سید علی‌اکبر. 1379ش، «جلوه‌های فرهنگ اسلامی در شعر و شاعری»، نامه فرهنگ، شماره 35.

ظهیری، عباس. آذر و دی 1372ش، «تحلیلی درباره شخصیت فرزدق»، کیهان اندیشه، شماره 51.

مبارک، محمد. 21/5/2000م، «مظفر النواب منجم عجیب»، جریدة الزمان، لندن: عدد 626.

نعمة، کریم. 26/6/1999م، «متی تنتهی المنافی؟ مظفر النواب شاعر أرهقه التحدیق»، لندن: جریده الزمان، عدد 359.

النواب، مظفر. 1367ش، «مظفر النواب: شعر سفر به جوهر هستی است»، ترجمه موسی بیدج، کیهان فرهنگی، سال پنجم، شماره 11.