تأثیر گرادیان ارتفاعی بر تنوع پوشش گیاهی در حاشیۀ جاده¬های خاکی چند سال¬ساخت جنگل¬های غرب گیلان (سری دو ناو اسالم)
مرضیه زمانی 1 , محسن جوانمیری پور 2
1 - دانش آموخته دکتری رشته جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران.
2 - دانشآموخته رشته علوم جنگل، جنگلشناسی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
الکلمات المفتاحية: تنوع زیستی, جاده¬های قدیمی, جاده¬های تازه¬ساخت, ارتفاع از سطح دریا.,
ملخص المقالة :
تنوع زيستي ضامن انعطاف¬پذيري و ظرفيت سازگاري اكوسيستم جنگلي با محيط اطراف است. با بررسي تنوع زيستي در جوامع مختلف حاشیۀ جاده¬ها مي توان به¬طور غير مستقيم به شرايط حاكم بر اكوسيستم جنگل دست يافت. هدف از این پژوهش، ارزیابی تأثیر ارتفاع از سطح دریا بر تنوع پوشش گیاهی در جاده¬های جنگلی چند سال ساخت ناو اسالم استان گیلان بود. بدین¬منظور 240 قطعه نمونه به صورت منظم-تصادفی با روش ترانسکت خطی در دو کلاسۀ سنی جاده (کمتر از 10 سال و بیشتر از 10 سال ساخت) برداشت شد. مقادیر شاخص¬های غنا، یکنواختی، تنوع گونه¬ها برای هر طبقۀ سنی جاده محاسبه شد. نتایج نشان داد مقدار شاخص تنوع شانون وینر و سیمپسون برای گونه¬های درختی و زادآوری در جاده¬های بیشتر از 10 سال ساخت در ارتفاعات کمتر از 700 متر از سطح دریا بیشتر بود. شاخص¬های یکنواختی سیمپسون برای گونه¬های درختی در جاده¬های قدیمی و برای زادآوری در جاده¬های تازه¬ساخت بیشتر بود. شاخص¬های غنا برای گونه¬ها در ارتفاعات کم و در جاده¬های قدیمی بیشتر از سایر ارتفاعات و جاده¬های تازه¬ساخت بود. حضور گونه¬های درختی غالب منطقه در جاده¬های تازه ساخت بیشتر بود. مقدار شاخص یکنواختی سیمپسون درختی در سنین مختلف جاده به احتمال 05/0 معنی¬دار نبود. شناسایی گونه¬های مناسب و آگاهی دقیق از سن ساخت جاده در جهت حفظ جوامع گیاهی نقش مهمی دارد. بررسی تغییرات گونه¬ها در ارتفاعات مختلف حاشیۀ جاده¬های چند سال ساخت، سبب آگاهی از روند تأثیر¬گذاری جاده می¬شود و در نهایت می¬تواند به مدیریت بهینه پوشش گیاهی در زمان ساخت جاده-های جدید کمک کند.
افکار، س.، هادی، ف ,جعفری، ع. الف. (1400) بررسی تنوع درون گونه¬ای و بین گونه¬ای گیاه فستوکا. مجلۀ پژوهش¬های ژنتیک گیاهی، 8 (2) :2-14.
بخشی، ر. (1401) اثر ارتفاع از سطح دریا بر خواص بیومتری، فیزیکی و مکانیکی گونه توسکا ییلاقی (مطالعۀ موردی در منطقه سوادکوه). مجلۀ صنایع چوب و کاغذ ایران،: (2) 13 239-247.
برنجی¬ تهرانی، ف.، مجنونیان، ب.، عبدی، الف و امیری، ق. (1393) اثر جاده¬های جنگلی بر تنوع گونه¬های گیاهی، ماده آلی و میزان کربن آلی (مطالعۀ موردی: جنگل خیرود نوشهر). نشریۀ توسعه پایدار جنگل، 1(1): 20-1.
حسن زاد ناورودی، الف.، سفرکار، ت. (1396) تأثیر ارتفاع از سطح دریا بر فراوانی و ترکیب تجدید حیات گونه¬های درختی در توده¬های جنگلی طبیعی منطقۀ آستارا. مجلۀ پژوهش¬های گیاهی، 31(4) : 1-10.
دلجویی، الف.، عبدی، الف و مجنونیان، ب. (1394) تغییرات شاخص¬های تنوع و غنا با فاصله از جاده¬های اصلی و فرعی جنگل، جنگل و فرآورده¬های چوب. مجله منابع طبیعی ایران، 68(4): 302- 317.
دلیر، پ.، نقدی، ر. و قجر، الف. (1397) بررسی سیستم زهکشی و عوامل تأثیر¬گذار بر خرابی جاده¬های جنگلی. مجلۀ جنگل ایران، 10 (3): 279-291.
زادسر، ز.، شتایی، ش.، حبشی، ه. و لطفعلیان، م،. (1389) اثر سن جاده¬های جنگلی و فاصله از جاده¬ها بر تنوع درختان و درختچه-ها. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جنگلداری و فناوری چوب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 86 صفحه.
سرگزی، ف. و ریاحی، ح .(1397) مطالعۀ تنوع درون گونه¬ای در گونه¬هایHypnea(Rhodophyta, Gigartinales) . مجلۀ گیاه شناسی، 24 (1): صفحات 72-83.
سلطانی، ف.، فلاح چای، م. م و حق وردی،ک. (1392) بررسی اثرات ارتفاع از سطح دریا و جاده¬های جنگلی بر تنوع زادآوری گونه¬های چوبی (مطالعه موردی: سری سیزده جنگل گلندورد مازندران). اولین همایش علوم و مهندسی محیط زیست و توسعه پایدار، 14 صفحه.
سهرابی¬زاده، الف.، حیدری، ر. ح. و حیدری، م. (1400) بررسی تاثیر ارتفاع از سطح دریا بر الگوی پراکنش گیاهان در جنگل های زاگرس میانی مطالعه موردی: جنگل آموزشی، پژوهشی دانشگاه رازی کرمانشاه. مجلۀ اکوسیستم¬های طبیعی ایران، 12 (2) : 28-42.
قاسمی آقباش، ف.، عبدی، ع. و حیدری، م. (1397) اثرات جاده¬های جنگلی بر زیست¬بوم¬های جنگلی بلوط ایرانی از نظر تنوع زیر-اشکوب و ویژگی¬های فیزیکو¬شیمیایی خاک. نشریۀ حفاظت زیست بوم گیاهان، 6 (12): 59-76.
فتح¬الهی، الف.، علی¬جانپور، الف. و اسحاقی راد، ج. (1394) تأثیر جهت دامنه و ارتفاع از سطح دریا بر تراکم تجدید حیات در رویشگاه¬های ممرز جنگل¬های ارسباران. دومین همایش ملی صیانت از منابع طبیعی و محیط زیست، 15 صفحه.
فلاح، الف.، حجتی، س م. و صفری ارمی، م. (1396) تأثیر شرایط مختلف رویشگاهی بر تنوع زیستی گیاهی در توده¬های ون سری برنجستانک ارائه شده در هفتمین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، 13 صفحه.
جمشیدی¬نیا، ز.، ابراری واجاری، ک.، سهرابی، الف. و ویس¬کرمی، غ ح. (1395) گیاگان و تنوع گونه¬های گیاهی در جنگل¬های دست کاشت سوزنی برگ استان لرستان، فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 24 (2): 249-259. حسینی، س. ع. (1402) کنش و واکنش جاده جنگلی در بوم¬سازگان جنگلی هیرکانی. نشریۀ علمی تحقیقاتی جنگل
و صنوبر ایران، 31 (1): 57-64.
عبدی، الف. و مجنونیان، ب. (1396) حفاظت از جاده¬های جنگلی. انتشارات دانشگاه تهران، 327 صفحه.
کرمی¬راد، س. (1393) بررسی وضعیت زادآوری درختی در حاشیۀ جاده¬های جنگلی (مطالعۀ موردی: بخش پاتم و نمخانه جنگل خیرود). دومین همایش ملی علوم جنگل. دانشگاه تهران، 11 صفحه.
مبین، ص. 1355. فلور ایران». انتشارات دانشگاه تهران، 40 صفحه.
میرهاشمی، ه.، پوربابائی، ح. و مزبانی، الف. (1397) تأثیر ارتفاع از سطح دریا بر تنوع و اهمیت نسبی (SIV) گونه¬های علفی در جنگل¬های کبیرکوه استان ایلام. مجله پژوهش¬های گیاهی، 33 (4): 1025-1036.
مفاخری، ن.، پور¬اسماعیل، م. و منصوری¬فر، س. (1399) بررسی تنوع صفات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گونه¬های وحشی نخود زراعی. مجلۀ پژوهش¬های گیاهی، 33 (1): 21-35.
نقدی، ر.، پوربابایی، ح.، حیدری، م. و نوری، م. (1395) بررسی زادآوری و ترکیب پوشش گیاهی در حاشیه جاده¬های جنگلی. جنگل و فرآورده¬های چوب (منابع طبیعی ایران)، 69(1): 87-96.
نظری عنبران، فر.، قربانی، الف.، عظیمی معظم، ف.، تیمورزاده، ع.، اصغری، ع. و هاشمی¬مجد، ک. (1394) بررسی فلورستیکی و تنوع گونه¬ای در گرادیان ارتفاعی لاهرود-شابیل (شمال سبلان). نشریه حفاظت زیست بوم گیاهان، 3 (7): 111-127.
واردی کولایی، س. م.، جلیلوند، ح.، حجتی، س. م. و پارسا¬خو، الف. (۱۳۹۰) بررسی تنوع زیستی در توده¬های تمشک و توسکای حاشیۀ جاده جنگلی. همایش منطقه¬ای جنگل¬ها و محیط زیست ضامن توسعه پایدار. بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، 16 صفحه.
یوسفی، ص.، مرادی، ح. ر. و نجفی، الف. (1390) تأثیر عوامل توپوگرافی و سن جاده بر سطوح فرسایش تحت تأثیر جاده¬های جنگلی. پژوهش¬های دانش زمین، 2 (7): 18-28.
Alexander, J.M. (2010) Genetic differences in the elevational limits of native and introduced Lactuca serriola populations. Journal Biogeogr, 37:1951–1961
. Eker, R. and Aydin, A. 2016 Landslide susceptibility assessment of forest roads. European Journal of Forest Engineering, 2(2): 54-60
. Bazyar, M., Haidari, M., Shabanian, N. and Haidari, R. H.) 2013(Impact of physiographical factors on the plant species diversity in the Northern Zagros Forest Case study, Kurdistan Province, Marivan region. Annals of Biological Research, 4(1): 317-324
. Berenji Tehrani, F., Majnounian, B and Abdi, E. (2014) Impacts of Forest Road on Plant Species Diversity in a Hyrcanian Forest Iran. Original scientific paper, Vol. 21: 137–136
. Braun-Blanquet, J. (1964) The study of Plant Communities translated by Fuller, G.D. and Conard, H.S., 1983. Mc raw Hill Book Company, Inc New York, 156 p
. Delgado, J.D., N.L. Arroyo, J.R. Ar´evalo. and J.M. Fern´andez-Palacios. (2007) Edge effects of roads on temperature, light, canopy cover and canopy height in laurel and pine forests (Tenerife, Canary Islands). Landscape and Urban Planning, 81(4): 328–340
. Deljouei, A., Cislaghi, A., Abdi, E., Borz, S.A., Majnounian, B. and Hales, T.C (2023) Implications of hornbeam and beech root systems on slope stability: From field and laboratory measurements to modelling methods. Plant and Soil, 483(2): 547-572
. Enoki, T., Kusumoto, B., Shuichi Igarashi, S. and Kazuki, T. (2014) Stand structure and plant species occurrence in forest edge habitat along different aged roads on Okinawa Island, southwestern Japan. Journal of Forest Research, pp. 97-104
. Gullison, R.E., S.N. Panfil, J.J. Strouse. and S.P. Hubell. (2006(Ecology and management of mahogany (Swietenia Macrophylla King) in the Chimanes Forest Beni Bolivia. Journal of the Linnean Society, 122(1): 9-34
. Harper, K.A, Lesieur, D., Bergeron, Y. and Drapeau, P. (2004) Forest structure and composition at young fire and cut edges in black spruce boreal forest Can. Jornal Forest Research, 34:(2), pp. 289-302
. Hashemi, S.A. (2010) Evaluating plant species diversity and physiographical factors in Natural Broad Leaf Forest. American Journal of Environmental Sciences, 6(1): 20-25
. Kemp, D.R., King, W.McG. and Lodge, G.M. (2003) Plant species diversity and productivity in grazed permanent grasslands. 11th Australian Agronomy Conference, Geelong, Victoria. Krebs, C.J. (1999) Ecological methodology. 2nd Ed. Addison Wesley Longman, Menlo Park, California, 620 p
. Krebs, C.J. (2001) Ecological methodology. 2nd ed. Addison Wesley Longman. London, 540 p
. Laurance, W.F., Camargo, J.L.C., Luizão, R.C.C., Laurance, S.G., Pimm, S.L, Bruna, E.M., Stouffer, P. C, Bruce Williamson, G. and Benítez-Malvido, J. (2010) The fate of Amazonian forest fragments: a 32-year investigation. Biological Conservation, Vol. 144, pp. 56-67
. Mao, Z., Saint-André, L., Genet, M., Mine, F.-X., Jourdan, C., Rey, H., Courbaud, B. and Stokes, A. (2012) Engineering ecological protection against landslides in diverse mountain forests: Choosing cohesion models. Ecological Engineering distribution and strength of riparian tree roots in relation to riverbank reinforcement. Hydrological Processes, 15(1): 63
. Margalef, R. (1958) Information theory in Ecology General systematic, 71 p
. Menhinick, E.F. (1964) A comparison of some species individual diversity indices applied to samples of field insects. Ecology, 45: 839 –861
. Miyajima, Y. and Takahashi, K (2010) Altitudinal changes invegetation of tree, herb and fern species on Mount Norikura, central Japan, Vegetation Science, Vol. 24, pp 29–40
. Moya, R. and Munoz, F) . 2010( Physical and mechanical properties of eight fast-growing plantation species in Casta Rica. Journal of Tropical forest science, 22(3):317-328
. Nyandwi, E. (2008) Road edge effect on forest canopy structuer and epiphyte biodiversity in Tropical Mountainous Rainforest, Nyungwe Nationnal Park, Rwanda. Thesis submitted to the national Institue for Geo-Information Science and Earth Observation in partial fulfilment of the degree of Master of Science, 101 p
. Park, S.J., Z. Cheng, H., Yang, E.E., Morris, M. Sutherland, B.B.M. Gardener. and P.S. Grewal (2010) Differences in Soil chemical properties with distance to roads and age of development in urban areas. Urban Ecosystems, 13:483-497
. Pourbabaei, H. and Zandi Navgran, S. H. (2011) Study on floristic and plant species diversity in the Lebanon oak (Quercus libani) site, Chenareh, Marivan, Kordestan Province, western Iran. Bioscience, 3(1): 15-22
. Rechinger, K. H. (2010) Flora Iranica. Akademische Druck-uVerlagsantalt, Graz, 1-178 p
. Rose, R., Monteith, D. T., Henrys, P., Smart, S., Wood, C., Morecroft, M. and Corbett, S. (2016). Evidence for increases in vegetation species richness across UK Environmental Change Network sites linked to changes in air pollution and weather patterns. Ecological Indicators, pp: 52-62
. Shannon, C.E. and W. Wiener. (1949) The mathematical theory of communication. University of Illinois Press, 350 p
. Simpson, E.H. (1949) Measurment of diversity. Nature, 688 p
. Smith, B. and J.B. Wilson. (1996) A consumer’s guide to evenness indices. Oikos, 76:70-82 p
. Smith, J.M.B. and Wilson (1977) Vegetation and microclimate of east and west facing slopes in the grasslands of Mt. Wilhelm, Papua New Guinea. Journal of Ecology, Vol. 65, pp 39-53
. Tavankar, F., Picchio, R., LoMonaco, A and Bonyad, A. (2014) Forest management and snag characteristics in Northern Iran lowland forests. Journal of Forest Science, pp. 431–441
. Topaloglu, E., Ay.N., Altun, L. and Serdar, B.) 2016( Effect of altitude and aspect on various wood properties of Oriental beech (Fagusorientalislipsky)wood. Turkish Journal of Agriculture and forestry, 40:397-406
. Wang, Z. R., Yang, G. J., Yi, S. H., Chen, S. Y., Wu, Z., Guan, J. Y. and Ye, B. S. (2012). Effects of environmental factors on the distribution of plant communities in a semi-arid region of the Qinghai-Tibet Plateau. Ecological Research, 27(4), PP: 667-675
. Yin, S., Z. Shen, P., Zhou, X., Zou, S. Che. and W. Wang. (2011) Quantifying air pollution attenuation within urban parks: An experimental approach in Shanghai, China. Environmental Pollution, 159(9):2155-2163
. Zeng, S., Zhang, T., Gao, Y, Ouyang, Z., Chen, J., Li, B. and Zhao, B. (2010) Effects of road disturbance on plant biodiversity. World Academy of Science, Engineering and Technology, Vol. 66, pp 437–448
