مروری بر مدلهای آمایش سرزمین
الموضوعات :آزاده مهری 1 , عبدالرسول سلمان‌ماهینی 2
1 - دانشجوی دکتری آمایش محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گلستان، ایران *(مسوول مکاتبات)
2 - دانشیار گروه محیط‌زیست، دانشکده شیلات و محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گلستان، ایران.
الکلمات المفتاحية: آمایش سرزمین, سامانه‌های خبره, ارزیابی چندمعیاره, برنامه‌ریزی ریاضی, مدلهای شبیه‌سازی مکانی,
ملخص المقالة :
امروزه، به دلیل وجود بحران های محیط زیستی حاصل از استفاده غیر منطقی و تبدیل زمین، نیاز به ارزیابی توان بوم شناختی و آمایش کاربری ها در سرزمین قبل از اجرای توسعه، بیش از پیش ضروری گردیده است. روش های متفاوتی در جهان برای ارزیابی و آمایش سرزمین استفاده می شوند. در این مقاله مدلهای مختلف آمایش سرزمین مورد بررسی قرار گرفته‌اند و انواع روش‌ها با اهداف، کاربردها و کاربری‌های مختلف شناسایی شده اند. در این خصوص به مرور مدلهای آمایش سرزمین و تحلیل و ارزیابی ویژگی‌های اصلی آن‌ها را پرداخته شده است. مدل های آمایش سرزمین در پنج گروه شامل سامانه های خبره، ارزیابی چندمعیاره، برنامه ریزی ریاضی، روش های ترکیبی و مدل های شبیه سازی مکانی قابل بررسی هستند. هر کدام از این گروه ها دارای زیرگروه هایی شامل انواع مدل های آمایش سرزمین مختلف هستند. مدل های مورد بررسی در سامانه های پشتیبان تصمیم گیری نیز استفاده می شوند که اغلب آن ها وابسته به GIS هستند. هدف این مقاله تحلیل مدل ها و روش‌های مختلف آمایش سرزمین برای ارایه یک مرور کلی ساختاریافته است و نتایج آن امکان انتخاب روش ویژه هر مسأله کاربردی را تسهیل می نماید
1- مخدوم، مجید، شالوده آمایش سرزمین، چاپ هفتم، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1385، چاپ هفتم، 289 صفحه.
2- FAO. 1976. A Framework for Land Evaluation (FAO, Rome).
3- Riveria, I. S. & Maseda, R. C. 2006. A review of rural land use planning models. Environment and planning B. 33(2):165-183.
4- میرزایی، کمال، جزوه سیستمهای خبره و مهندسی دانش، 1391، ویراست هفتم، 85 صفحه.
5- Teso, A. L. 1997. Diagnosis and Prediction Model of Marginal Agricultural Land Evolution unpublished PhD thesis, Polytechnical University of Madrid, Madrid (in Spanish).
6- Diamond, J. T. & Wright, J. R. 1988. Design of an integrated spatial information system for multiobjective land-use planning, Environment and Planning B: Planning and Design. 15: 205-214.
7- Yialouris, C. P.; Kollias, V.; Lorentzos, N. A.; Kalivas, D. & Sideridis, A. B. 1997. An integrated Expert Geographical Information System for soil suitability and soil evaluation, Journal of Geographic Information and Decision Analysis. 1(2): 89-99.
8- Jun, Ch. 2000. Design of an intelligent geographic information system for multi-criteria site analysis. URISA Journal, 12(3): 5-17.
9- Zhu, X.; Aspinall, R. J. & Healey, R. G. 1996. ILUDSS: A knowledge-based spatial decision support system for strategic land-use planning. Computers and Electronics in Agriculture, 15: 279-301.
10- Voogd, H. 1983. Multicriteria Evaluation for Urban and Regional Planning (Pion, London).
11- Jankowski, P. 1989. Mixed-data multicriteria evaluation for regional planning: a systematic approach to the decisionmaking process. Environment and Planning A, 21: 349-362.
12- Eastman, J. R.; Jin, W.; Kyem, P. A. K. & Toledano, J. 1995. Raster procedures for multi-criteria/multi-objective decisions, Photogrammetric Engineering & Remote Sensing. 61(5): 539-547.
13- سلمان ماهینی، عبدالرسول، و کامیاب، حمیدرضا، سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی کاربردی با نرمافزار ایدریسی، چاپ اول، انتشارات مهر مهدیس، 1388، 582 صفحه.
14- Pereira, J. M. C. & Duckstein, L. 1993. A multiple criteria decision-making approach to GIS-based land suitability evaluation. International Journal of Geographical Information Systems, 7(5): 407-424.
15- Vatalis, K. & Manoliadis, O. 2002. A two-level multicriteria DSS for landfill site selection using GIS: Case study in western Macedonia, Greece. Journal of Geographic Information and Decision Analysis, 6(1): 49-56.
16- فرجی سبکبار، حسنعلی، و رضاعلی، منصور، مقایسه مدلهای گسسته و پیوسته مکانی، مطالعه موردی: مکانیابی محل واحدهای تولید روستایی بخش طرقبه، 1388،پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 67، 69-83.
17- Malczewski, J. 1996. A GIS-based approach to multiple criteria group decision-making. Journal of Geographical Information Systems, 10(8): 955-971.
18- Carver, S. J. 1991. Integrating multi-criteria evaluation with geographical information systems. International Journal of Geographical Information Systems, 5(3): 321-339.
19- Jankowski, P. & Richard, L. 1994. Integration of GIS-based suitability analysis and multicriteria evaluation in a spatial decision support system for route selection, Environment and Planning B: Planning and Design, 21: 323-340.
20- Banai, R. 1993. Fuzziness in Geographical Information Systems: contributions from the Analytic Hierarchy Process. International Journal of Geographical Information Systems. 7(4): 315-329.
21- قدسی پور، حسن، فرآیند تحلیل سلسله مرتبی، چاپ دوم، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، 1381، 220 صفحه.
22- Weerakoon, K. G. P. K. 2002. Integration of GIS based suitability analysis and multicriteria evaluation for urban land use planning, contribution from the Analytic Hierarchy Process, in 3rd Asian Conference on Remote Sensing (AARS, Katmandu),
23- http://www.gisdevelopment.net/aars/acrs/2002/urb/218.pdf
24- Mendoza, G. A. 1997. A GIS-based multicriteria approach to land use suitability assessment and allocation, in Seventh Symposium on systems analysis in forest resources (USDA Forest Service, Traverse City) http://www.ncrs.fs.fed.us/pubs/gtr/other/gtrnc205/landuse.htm.
25- Barredo, J. I. 1996. Geographic Information Systems and Multicriteria Evaluation in Land Planning (Rama, Madrid) (in Spanish).
26- Eastman, J. R. 2012. IDRISI Selva Manual. 322 P.
27- Van der Merwe, J. H. 1997. GIS-aided land evaluation and decision-making for regulating urban expansion, A South African case study, GeoJournal, 43: 135-151.
28- Eastman, J. R.; Jiang, H. & Toledano, J. 1998. Multi-criteria and multi-objective decision making for land allocation using GIS, in Multicriteria Analysis for Land-Use Management Eds E Beinat, P Nijkamp (Kluwer Academic Publishers, Dordrecht) pp: 227-251.
29- Chuvieco, E. 1993. Integration of linear programming and GIS for land-use modeling. International Journal of Geographical Information Systems, 7(1): 71-83.
30- Campbell, J. C.; Radke, J.; Gless, J. T. & Wirtshafter, R. M. 1992. An application of linear programming and geographic information systems: cropland allocation in Antigua. Environment and Planning A, 24: 535-549.
31- Oliveira, F.; Patias, N. M. & Sanquetta, C. R. 2003. Goal programming in a planning problem, Applied Mathematics and Computation, 140: 165-178.
32- Giupponi, C., & Rosato, P. 1998. A farm multicriteria analysis model for the economic and environmental evaluation of agricultural land use, in Multicriteria Analysis for Land-Use Management Eds E Beinat, P Nijkamp (Kluwer Academic Publishers, Dordrecht) pp: 115-136.
33- Malczewski, J. & Ogryczak, W. 1995. The multiple criteria location problem: 1. A generalized network model and the set of efficient solutions. Environment and Planning A, 27: 1931-1960.
34- Ive, J. R. & Cocks, K. D. 1983. SIRO-PLAN and LUPLAN: an Australian approach to land-use planning. 2. The LUPLAN land-use planning package. Environment and Planning B: Planning and Design, 10: 347- 355.
35- De Wit, C. T.; Van Keulen, H.; Seligman, N. G. & Spharim, I. 1988. Application of interactive multiple goal programming techniques for analysis and planning of regional agricultural development. Agricultural Systems, 26: 211-230.
36- Suhaedi, E.; Metternicht, G. & Lodwick, G. 2002. Geographic information systems and multiple goal analysis for spatial land use modelling in Indonesia, in 23rd Asian Conference on Remote Sensing (AARS, Katmandu), http://www.gisdevelopment.net/aars/acrs/2002/luc/luc002.shtml
37- Fischer G, Makowski M, 1996, “Multiple Criteria Land Use Analysis”, WP 96–006, IIASA International Institute for Applied Systems Analysis, Laxenburg, Austria,
38- http://www.iiasa.ac.at/Publications/Documents/WP-96-006.pdf
39- Fischer, G.; Makowski, M. & Granat, J. 1998. AEZWIN. An Interactive Multiple-Criteria Analysis Tool for Land Resources Appraisal, interim report IR-98-051, IIASA International Institute for Applied Systems Analysis, Laxenburg, Austria, http://www.iiasa.ac.at/Publications/Documents/IR-98-051.pdf
40- ایوبی، شمس الله، جلالیان، احمد، ارزیابی اراضی، چاپ اول، دانشگاه صنعتی اصفهان، 1385، 394 صفحه.
41- Lu, C. H.; Van Ittersum, M. K. & Rabbinge, R. 2004. A scenario exploration of strategic land use options for the Loess Plateau in northern China, Agricultural Systems, 79: 145-170.
42- Aerts, J. C. J. H.; Eisinger, E.; Heuvelink, G. B. M. & Stewart, T. 2003. Using linear integer programming for multi-site land-use allocation. Geographical Analysis, 35(2): 148-169.
43- Diamond, J. T. & Wright, J. R. 1989. Efficient land allocation. Journal of Urban Planning and Development, 115(2): 81-96.
44- Janssen, R. & Rietveld, P. 1990. Multicriteria analysis and geographical information systems: an application to agricultural land use in The Netherlands, in Geographical Information Systems for Urban and Regional Planning Eds H. J. Scholten, J. C. H Stillwell (Kluwer Academic Publishers, The Netherlands) pp: 129-139.
45- Ridgley, M. A. & Heil, G. W. 1998. Multicriteria planning of protected-area buffer zones: an application to Mexico`s Izta-Popo national park, in Multicriteria Analysis for Land-Use Management Eds E Beinat, P Nijkamp (Kluwer Academic Publishers, Dordrecht) pp: 293-309.
46- کیا، مصطفی، الگوریتمهای ژنتیک در MATLAB، چاپ سوم، کیان رایانه، 1391، 192 صفحه.
47- Matthews, K. 2001. Applying genetic algorithms to multi-objective land-use planning PhD thesis, Robert Gordon University, http://www.mluri.sari.ac.uk/LADSS/papers/keiththesis.pdf
48- Matthews, K. B.; Craw, S. & Sibbald, A. R. 1999. Implementation of a spatial decision support system for rural land use planning: integrating GIS and environmental models with search and optimization algorithms. Computers and Electronics in Agriculture, 23: 9-26.
49- Sharma, S. K. and Lees, B. G. 2004. A comparision of simulated annealing and GIS based MOLA for solving the problem of multi-objective land use assessment and allocation, 10 pp.
50- Aerts, J. C. J. H. & Heuvelink, G. B. M. 2002. Using simulated annealing for resource allocation. International Journal of Geographical Information Science, 16(6): 571-587.
51- Alier, J. L.; Cazorla, A. & Martínez, J. E. 1996. Optimization on Spatial Land Use Allocation: Methodology, Study Cases and Computer Package. (Spanish Ministry of Agriculture, Madrid) (in Spanish)
52- Mart, E.; Trueba, I.; Cazorla, A. & Alier, J. 1998. Optimization of spatial allocation of agricultural activities. Journal of Agricultural Engineering Research, 69(1): 1-13.
53- Engelen, G.; Geertman, S.; Smits, P. & Wessels, C. 1999, Dynamic GIS and strategic physical planning support: a practical application to the Ijmond/Zuid-Kennemerland region, in Geographical Information and Planning Eds J. Stillwell, S. Geertman, S. Openshaw (Springer, Berlin) pp: 87-111.
54- Wu, F. & Webster, C. J. 1998. Simulation of land development through the integration of cellular automata and multicriteria evaluation, Environment and Planning B: Planning and Design, 25: 103-126.
55- Li, X. & Yeh, A. G-O. 2002. Urban simulation using principal components analysis and cellular automata for land-use planning. Photogrammetric Engineering and Remote Sensing, 68(4): 341-352.
56- Parker, D. C.; Manson, S. M. Janssen, M. A.; Hoffmann, M. J. & Deadman, P. 2003. Multi-Agent Systems for the simulation of land-use and land-cover change: A review, Annals of the Association of American Geographers, 93(2): 314-337.
57- Berryman, M. J. & Angus, S. D. 2010. Tutorials on agent-based modelling with NetLogo and network analysis with Pajek. In R. L. Dewar & F. Detering (Eds.), Complex Physical, Biophysical and Econophysical Systems: Proceedings of the 22nd Canberra International Physics Summer School (pp. 351-375). USA: World Scientific Publishing.
58- Ligtenberg, A.; Bregt, A. K. & van Lammeren, R. 2001. Multi-actor-based land use modeling: spatial planning using agents. Landscape and Urban Planning, 56 :21-33..
59- Berger, T. 2002. Multi-agent modelling applied to agroecological development, in Agent-Based Models of Land-Use and Land-Cover Change: Report and Review of an International Workshop, Irvine, California, October 4-7, 2001Eds D C Parker, T Berger, S Manson (Indiana University, Bloomington) pp 50-56.
60- Evans, T. P. & Kelley, H. 2004. Multi-scale analysis of a household level agent-based model of landcover change. Journal of Environmental Management, 72: 57-72.
61- Ligtenberg, A.; Wachowicz, M.; Bregt, A. K.; Beulens, A. & Kettenis, D. L. 2004. A design and application of a multi-agent system for simulation of multi-actor spatial planning. Journal of Environmental Management, 72: 43-55.
62- Snyder, K. 2003. Tools for community design and decision-making, in Planning Support Systems in Practice Eds S Geertman, J Stillwell (Springer-Verlag, Berlin) pp: 99-120.
63- Leitner, H.; McMaster, R. B.; Elwood, S., McMaster, S. & Sheppard, E. 2002. Models for making GIS available to community organizations: dimensions of difference and appropriateness, in Community Participation and Geographic Information Systems Eds W J Craig, T M Harris, D Weiner (Taylor & Francis, London) pp 37-52.
