بررسی و شناسایی عناصر مهم و مؤثر در ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی انواع سیمای سرزمین
الموضوعات :فضل الله احمدی میرقائد 1 , مرجان محمدزاده 2
1 - دکتری آمایش محیط‌زیست، دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران. *(مسوول مکاتبات)
2 - استادیار گروه محیط‌زیست، دانشکده شیلات و محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
الکلمات المفتاحية: سیمای سرزمین, کیفیت بصری, عناصر زیبایی‌شناختی, معیارهای اکولوژیکی, معیارهای اقتصادی – اجتماعی,
ملخص المقالة :
با توجه به محدودیت‌ها و پتانسیل اکوسیستم‌های سرزمین، یکپارچگی و روابط اکولوژیک بین اجزای مختلف آن به خاطر تشدید فعالیت‌های غیر منطقی انسان به شدت آسیب‌پذیر به نظر می‌رسد. بنابراین جهت حفظ یکپارچگی و تعادل اکوسیستم‌ها و همچنین دست یابی به توسعه پایدار ضروری است در طرح‌ریزی و برنامه‌ریزی سرزمین جنبه‌های مختلف محیط زیست از جمله کیفیت زیبایی‌شناختی سیماهای آن مورد توجه و تأکید قرار گیرد. در ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی سیماهای یک قطعه از سرزمین شناسایی و مطالعه عناصر مهم و تأثیرگذار بر کیفیت آن لازم و ضروری به نظر می‌رسد. در مطالعه حاضر با مدنظر قرار دادن بررسی و شناسایی عناصر مهم در ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی انواع سیمای سرزمین، ویژگی‌ها و معیارهای زیبایی‌شناختی مورد استفاده در مطالعات و مستندات گذشته مورد بررسی قرار گرفت. پس از آن، عناصر مهم و تأثیرگذار سرزمین از جنبه‌های مختلف اکولوژیکی، اقتصادی - اجتماعی و بصری در ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی سیماهای شهری، جنگلی، کشاورزی، ساحلی، دشتی و کوهستانی شناسایی شدند. بر اساس عناصر و معیارهای شناسایی شده، تجزیه و تحلیل کیفی در رابطه با هر یک از سیماهای سرزمین صورت پذیرفت. این مطالعه نشان داد که شناخت و آگاهی در مورد عناصر محیط زیستی و بصری تأثیر گذار است و خصوصیات آن‌ها می تواند در ارزیابی کیفیت بصری سیمای سرزمین کمک کننده بوده و موجب تسهیل در روند آن شود.
1- مخدوم، مجید. «شالوده آمایش سرزمین». چاپ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.1384، 289 ص.
2- مک هارگ، ایان، (نویسنده). وهابزاده، عبدالحسین، (مترجم). «طراحی با طبیعت». چاپ اول، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، 1386، 197ص.
3- Bell, S., 2004. Landscape, Pattern, Perception and Process. Translated from English into Persian by B. Aminzadeh. Tehran: Tehran University Press.
4- مخدوم، مجید. «طراحی و مهندسی پارکهای ملی و جنگلی». چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. 1390، 120 ص.
5- Ndubisi, F., 2002. Ecological Planning: A Historical and Comparative Synthesis Center Books on Contemporary Landscape Design, Johns Hopkins University Press, pp. 288.
6- میرکریمی، س.ح.، سعیدی، س.، محمد زاده، م. و سلمان ماهینی، ع.، کاربرد روش PCAدر ارزیابی کیفیت بصری سیمای سرزمین (مطالعه موردی: حوزه زیارت استان گلستان)، فصلنامه محیط شناسی، 1393، دوره 40، شماره 2، صص 462-451.
7- گلچین، پ.، نارویی، ب. و ایرانی بهبهانی، ه.، بررسی ترجیحات استفاده کنندگان بر پایه ارزیابی کیفیت بصری (مطالعه موردی: پارک جنگلی شهری ملت زاهدان)، فصلنامه محیط شناسی، 192، سال 39، شماره 68، صص 203-193.
8- Punter, V., 1982. Landscape Aesthetics: a synthesis and critique in valued Environments, John R. Gold and Jacqueline Burgess, eds. London: George Allen and Unwin, 111-123.
9- Zonneveld, I.S., 1979. Land Evaluation and Landscape Science. International Training Center, Enschede, TheNetherlands.
10- مخدوم، مجید. درویش صفت، علی اصغر. جعفرزاده، هورفر. مخدوم، عبدالرضا. «ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط زیست با سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی». چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 1380، 308 ص.
11- Makhdoum, M.F., 2008. Landscape ecology or environmental studies (Land Ecology) (European Versus Anglo- Saxon schools of thought). J. Int. Environmental Application & Science, 3(3): 147-160.
12- محملی ابیانه، ح.ر.، ارزیابی مفهوم منظر در طرح‌های شهری: مقایسه تطبیقی سیر تکوین طرح‌های جامع تهران با تجارب جهانی، فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، 1390، شماره 17، سال 8، صص 104-95.
13- بمانیان، م.، احمدی، ف. و پور یوسف‌زاده، س.، اصول طراحی سیمای طبیعی در مناطق حفاظت شده با تأکید بر اصول و معیارهای IUCN، پژوهش های محیط زیست، 1390، سال 2، شماره 4، صص85-75.
14- Kalivoda, O., Vojar, J., Skrivanova, Z., Zahradník, D., 2014. Consensus in landscape preference judgments: The effects of landscape visual aesthetic quality and respondents’ characteristics. Journal of Environmental Management, 137: 36-44.
15- Zube, E. H., Smardon, R. C., Palmer, F., Fellemen, J. P., 1986. Landscape values: history, concepts, and application in foundations for visual project analysis. New York: John Wiley and Sons, 3-9.
16- Feimer, N. R., Smardon, R. C., Craik, K. H., 1981. Evaluating the Effectiveness of Observer-based visual resource and impact assessment methods. Landscape Res., 9: 12-19.
17- Zube, E.N., Sell, J.L., Taylor, J.G., 1982. Landscape perception: research, application and theory. Landscape Planning, 9: 1-33.
18- Daniel, T.C., Vining, J., 1983. Methodological issues in the assessment of landscape quality. New York: Plenum.
19- سعیدی، س.، محمدزاده، م.، سلمان ماهینی، ع. و میرکریمی، س.ح.، بررسی شیوه‌های مختلف ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی سیمای محیط، محیط زیست و توسعه، 1392، سال 4، شماره 8، صص 70-59.
20- Pouta, E., Grammatikopoulou, I., Hurme, T., Soini, K., Uusitalo, M., 2014. Assessing the Quality of Agricultural Landscape Change with Multiple Dimensions, Land, 3: 598-616.
21- Cengiz, T., 2014. Visual Quality Method in Assessing Landscape Characteristics: Case Study of Bozcaada Island, Journal of Coastal Research, 30(2): 319-327.
22- Yao, Y., Zhu, X., Xu, Y., Yang, H., Wu, X., Li, Y., Zhang, Y., 2012. Assessing the visual quality of green landscaping in rural residential areas: the case of Changzhou, China, Environ Monit Assess, 184: 951–967.
23- Bulut, Z., Yilmaz, H., 2008. Determination of landscape beauties through visual quality assessment method: a case study for Kemaliye (Erzincan/Turkey). Environment monitoring assessment, 141: 121- 129.
24- Wong, K., Domroes, M., 2005. Visual quality of urban park scenes of Kowloon Park, Hong Kong: likeability, affective appraisal, and cross-cultural perspectives, Environment and Planning B: Planning and Design, 32: 617 – 632.
25- Arriaza, M., Cañas-Ortega, J.F., Cañas-Madueño, J.A., Ruiz-Aviles, P., 2004. Assessing the visual quality of rural landscapes. Landscape and Urban Planning, 69: 115 – 125.
26- رفیعانی خاچک، پ.، محمدزاده، م. و میرکریمی، س.ح.، ارزیابی بصری کیفیت سیماها بر اساس رهیافت ادراکی، الگویی برای مدیریت مطلوب‌تر مناطق طبیعی تفرجی (مطالعه موردی: مسیرهای پیاده روی حوضه آبخیز زیارت گرگان)، پژوهش‌های محیط زیست، 1393، سال 5، شماره 9، صص 14-3.
27- سعیدی، س.، ارزیابی کیفیت بصری و مدلسازی ارزشهای زیبایی‌شناختی در طول مسیرهای پیاده روی حوضه زیارت، پایان نامه کارشناسی ارشد محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 1392، 144ص.
28- دانشپور، س.ع. و پریور، پ.، ارتقای کیفیت عملکرد اکولوژیکی و زیبایی‌شناختی سیما روددره‌های شهری با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (رود دره کن، شهر تهران)، پژوهش‌های محیط زیست، 1392، سال 4، شماره 8، صص 116-105.
29- گلچین، پ.، ناروئی، ب. و مثنوی، م.، ارزیابی کیفیت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده کنندگان؛ (مطالعه موردی: دانشگاه سیستان و بلوچستان)، فصلنامه محیط شناسی، 1391، سال 38، شماره 62، صص 150-135.
30- خلیل نژاد، س.خ. و امین زاده، ب.، راهبردهای مدیریت بصری سیما در محدوده پارک میان راهی خور و اطراف آن در استان خراسان جنوبی، پژوهش‌های محیط زیست، 1390، سال2، شماره 3، صص 12-1.
31- جهانی، ع.، مخدوم، م.، فقهی، ج. و اعتماد، و.، تعیین کیفیت منظر و نقاط چشم انداز به منظور کاربری اکوتوریسم (مطالعه موردی: بخش پاتم جنگل خیرود)، پژوهش های محیط زیست، 1390، سال 2، شماره 3، صص 20-13.
32- پریور، پ.، بسط راهبردهای اکولوژیکی برای ارتقای پایداری رود دره‌های شهری: مطالعه موردی رود دره کن- شهر تهران، دوماهنامه شهرنگار، 1392، شماره 64 و 65، صص 39-31.
33- گلچین، پ. و ایرانی بهبهانی، ه.، ارزیابی محیط و سیما محوطه‌های باستانی با تاکید بر رویکرد زیبایی‌شناسی بصری؛ مطالعه موردی منطقه بیشاپور - تنگ چوگان، فصلنامه محیط شناسی، 1392، سال 39، شماره 66، صص 24-11.
34- Rosley, M.S.F., Lamit, H., Rahman, S.R.A., 2013. Perceiving the aesthetic value of the rural landscape through valid indicators, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 85: 318 – 331.
35- Hammitt, W.E., Pattersonb, M.E., Noe, F.P., 1994. Identifying and predicting visual preference of southern Appalachian forest recreation vistas, Landscape and Urban Planning, 29: 171- 183.
36- Aminzadeh, B., Ghorashi S., 2007. Scenic Landscape Quality and Recreational Activities in Natural Forest Parks, Iran, Int. J. Environ. Res., 1(1):5-13.
37- Rosley, M.S.F., Rahman, S.R.A., Lamit, H., 2014. Biophilia theory revisited: experts and non-experts perception on aesthetic quality of ecological landscape, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 153: 349 – 362.
38- Junge, X., Schüpbach, B., Walter, T., Schmid, B., Lindemann-Matthies, P., 2015. Aesthetic quality of agricultural landscape elements in different seasonal stages in Switzerland, Landscape and Urban Planning, 133: 67–77.
39- Gruehn, D., Roth, M., 2010. Landscape preference study of agricultural landscapes in Germany, Tájökológiai Lapok Special Issue: 67–78.
40- Vouligny, E., Domon, G., Ruiz, J., 2009. An assessment of ordinary landscapes by an expert and by its residents: Landscape values in areas of intensive agricultural use. Land Use Policy, 26: 890–900.
41- Anfuso, G., Williams, A.T., Hernandez, J.A., Pranzini, E., 2014. Coastal scenic assessment and tourism management in western Cuba. Tourism Management, 42: 307-320.
42- Ergin, A., Karaesmen, E., Micallef, A., Williams, A. T., 2004. A new methodology for evaluating coastal scenery: fuzzy logic systems, Area, 36(4): 367–386.
43- Morgan, R., 1999. Some Factors Affecting Coastal Landscape Aesthetic Quality Assessment, Landscape Research, 24(2): 167-184.
44- De Val, G., Muhlhauser, S.H., 2014. Visual quality: An examination of a South American Mediterranean landscape, Andean foothills east of Santiago (Chile). Urban Forestry & Urban Greening, 13: 261–271.
45- Beza, B.B., 2010. The aesthetic value of a mountain landscape: A study of the Mt. Everest Trek. Landscape and Urban Planning, 97: 306–317.
46- Uzun, O., Müderrisoglu, H., 2010. Visual landscape quality in landscape planning: Examples of Kars and Ardahan cities in Turkey, African Journal of Agricultural Research, 6(6): 1627-1638.
47- Acar, C., Kurdoglu, B., Kurdoglu, O., Acar, H., 2006. Public preferences for visual quality and management in Kaçkar Mountains National Park (Turkey). The International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 13(6): 499– 512.
_||_
