تأثیر احداث سد ماملو بر فرونشست اراضی دشت ورامین

الموضوعات :

صادق قوامی جمال ¹ , حامد غلامی ² , مهرداد رجبی حران ³ , محمد حسین مبینی ⁴

1 - عضو هیات علمی، دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست، مؤسسه آموزش عالی علاءالدوله سمنانی، گرمسار، ایران.
2 - فارغ‌التحصیل کارشناسی‌ارشد، دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست، مؤسسه آموزش عالی علاءالدوله سمنانی، گرمسار، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
4 - عضو هیات علمی، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه علم و فرهنگ

تاريخ الإرسال : 26 الثلاثاء , صفر, 1442 تاريخ التأكيد : 26 الإثنين , جمادى الثانية, 1442 تاريخ الإصدار : 23 الأربعاء , ذو القعدة, 1443

الکلمات المفتاحية: آبخوان, فرونشست زمین, سطح آب زیر‌زمینی, دشت ورامین, سد ماملو,

ملخص المقالة :

زمینه هدف: سد ماملو در استان تهران برای تأمین نیاز آب کشاورزی در دشت ورامین احداث گردیده، اما به دلیل تأمین آب شرب شهر تهران حجم محدودی از آب ذخیره شده به سمت دشت عرضه می‌شود. از مهم‌ترین اثرات عدم عرضه کافی آب سطحی در دشت ورامین، کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی و نشست زمین است. در این پژوهش سعی می‌شود به بررسی تأثیر سد ماملو بر میزان فرونشست دشت ورامین پرداخته شود. روش بررسی: تغییرات سطح آب زیر‌زمینی منطقه، تغییرات هیدروگراف واحد دشت و تغییرات کمّی آب زیرزمینی در محدوده مطالعاتی که در پایین دست سد قرار دارد در دو مقطع زمانی قبل و بعد از بهره‌برداری مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. یافته ها: بر اساس نتایج به دست آمده از شبکه پیزومتری منتخب و با توجه به تقسیم‌بندی محدوده مطالعاتی به دو منطقه شمالی و جنوبی، بیشترین مقدار افت در بخش شمالی بود و پس از احداث سد ماملو نقاط تخلیه جدیدی بر اساس نقشه‌های هم‌پتانسیل در نقاط شمالی و مرکزی به وجود آمد که مراکز جمعیتی و کشاورزی در آن قرار داشت و در نقاط جنوبی هم به دلیل نوع ساختار زمین‌شناسی و ضخامت کمتر آبرفت، خالی شدن منافذ لایه آبدار منجر به نشست در برخی مناطق گردیده است. در نهایت خروجی نقشه‌های آب زیرزمینی با نقشه‌های زمین‌شناسی و خروجی داده‌های راداری ماهواره‌ها مقایسه شد و انطباق مناطقی که از نظر تخلیه آب زیر‌زمینی بیشترین افت را داشته‌اند با نقاطی که بیشترین جابجابی عمودی در مناطق جنوبی و در مناطق مرکزی در نقشه‌های راداری را دارا بودند کاملاً مشخص بود. بحث و نتیجه گیری: با بررسی نتایج به دست آمده از تحلیل افت پیزومترهای محدوده مطالعاتی دشت ورامین و گسترش تعداد و عمق چاه‌های عمیق در سطح دشت مذکور، تغییر در رژیم جریان آب زیرزمینی و کم شدن حجم آبخوان واضح است. بعد از احداث سد ماملو مقدار این افت به ویژه در اراضی بخش شمالی افزایش یافته و عدم برنامه‌ریزی صحیح در تأمین نیازهای بخش کشاورزی دشت که سهم عمده‌ای از مصرف آب استحصال شده از منابع زیرزمینی را داراست، شرایط اقلیمی و اجتماعی پایین دست سد را با چالش‌هایی اساسی مواجه کرده است. با توجه به ساخته شدن سد ماملو درست در محل ورود رودخانه جاجرود به دشت ورامین، عملاً با کاهش چشمگیر جریان سطحی به منطقه، به مرور زمان تراز سطح ایستابی نیز با کاهش مواجه شده است. این کاهش در نیمه شمالی دشت و در مناطقی که ضخامت آبرفت بیشتر است، مقادیر بالاتری داشت. بر اساس خروجی نقشه‌های ماهواره‌ای و فرونشست تهیه شده توسط سازمان نقشه‌برداری، نواحی‌ای که دچار مقدار تخلیه و افت بیشتری در طول دوره آماری بود منطبق بر مناطق دارای نشست بیشتر در نقشه‌های فرونشست است.

المصادر:

• Tahmicioglu, M.S., Anul, N., Ekmekci, F., Durmus, N., 2007. Positive and negative impact of dams on the environment. International Congress on River Basin Management, Turkey, Chapter 2, pp.759-769.


• Pirestani, M. R., Shafaghati, M., Dehghani, A.M., 2011. Assessment of the Environmental Destructive Effects of Building Dams. International Journal of Geological and Environmental Engineering, 5(8), pp.436-440.


• Ahmadi Avendi, Z., Bahmaee, S., Sepahvand, A., Lajm Orakmoradi, A., 2014. Assessment of the Social and Cultural Consequences of Dam Construction Project 3 City Eizeh. Quarterly Journal of Social Development (Previously Human Development), 8(3), pp.27-52.


• International Rivers. 2013. The Downstream Impacts of Ethiopia’s Gibe III Dam. Published by International Rivers, USA.


• National Research Council. 1991. Mitigating losses from land subsidence in the United States: Washington, D. C., National Academy Press, 58 p.


• Rokni, J., Hossinzadeh, R., Lashkaripour, G.R., Velayati, S.A., 2016. Review land subsidence, landscape, and geomorphological changes resulting in compaction Plains Case study: Plain Nishabur. Arid Regions Geographic Studies, 6(24), pp.21-38.


• Love, D., Love, F., van der Zaag, P., Uhlenbrook, S., Owen, R.J.S, 2008. Impact of the Zhovhe Dam on the lower Mzingwane River channel. In Fighting Poverty Through Sustainable Water Use: Proceedings of the CGIAR Challenge Program on Water and Food 2nd International Forum on Water and Food, Addis Ababa, Ethiopia.


• Bacani, A., Posavec, K., Vlahovic, T., Tucak-Zoric, S., 2010. The Influence of The River Dam TE-TO on The Groundwater Levels of Zagreb Aquifer. Bibliographic Journal, 12(4), 302-320.


• Van Looy, K., Tormos, T., Souchon, Y., 2014. Disentangling dam impacts in river networks. Ecological Indicators, 37, pp. 10–20