بررسی ارزش اقتصادی آب در مصارف زیست‌محیطی، کشاورزی و صنعت (مطالعه موردی: حوضه آبریز دریاچه ارومیه)

الموضوعات :

سید مرتضی موسوی ¹ , مهدی سرائی تبریزی ² , حسین طلاچی لنگرودی ³

1 - دانشجوی دکتری منابع آب، گروه علوم و مهندسی آب، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
2 - استادیار گروه علوم و مهندسی آب، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
3 - کاکارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی، شرکت مهندسین مشاور زیستاب، تهران.

تاريخ الإرسال : 07 الإثنين , رجب, 1441 تاريخ التأكيد : 28 السبت , شعبان, 1442 تاريخ الإصدار : 16 الخميس , صفر, 1443

الکلمات المفتاحية: نیاز زیست‌محیطی, مدیریت آب, بازار آب, دستورالعمل SEEA, اقتصاد کشاورزی,

ملخص المقالة :

زمینه هدف: امروزه سرمایه های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی به عنوان اجزای اصلی توسعه به صورت توأمان، مورد سنجش قرار می گیرند. عدم جامعیت برنامه ها، مشکلات و مسائل مختلف به ویژه از جنبه های زیست محیطی پس از اجرا به وجود می آورند. تنزل شرایط زیست محیطی، آسیب و تأثیراتی منفی حتی بر ارزش های اقتصادی و اجتماعی در منطقه و محدوده تحت تأثیر خود خواهد داشت. هدف از این پژوهش، بررسی ارزش اقتصادی آب در مصارف زیست‌محیطی، کشاورزی و صنعت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه است. روش بررسی: تخصیص بهینه نهاده های تولید در سطح کلان تصمیم گیری، از الزامات دستیابی به افزایش بهره وری می باشد. از طرف دیگر، تخصیص بهینه نیز نیازمند بازاری کارآمد برای تبیین ارزش های اقتصادی نهاده های تولید است. در این پژوهش با توجه به محدودیت منابع آب، در پاسخ به تقاضاهای آب برای استفاده رقبای مختلف با استفاده از دستورالعمل حسابداری تلفیقی محیط زیست و اقتصاد [1](SEEA) سازمان ملل متحد، تلاش شده تا با بهره گیری از اطلاعات موجود در خصوص مصارف آب در بخش های کشاورزی، صنعت و محیط زیست به ارزیابی ارزش اقتصادی (ارزش تولیدی) آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه پرداخته شود تا بتوان ارزش اقتصادی خدمات اکوسیستم را در تصمیم گیریهای تخصیص و تسهیم آب در حد مناسبی منعکس نمود. یافته‌ها: بر اساس برآوردهای انجام شده، ارزش اقتصادی آب در مصارف کشاورزی معادل 6045، در مصارف صنعتی معادل 33342 و در محیط زیست حداقل 24235 ریال در هر مترمکعب می باشد. بنابر این، رعایت اصول پایداری و لحاظ ارزش های اقتصادی آب حکم می کند، حتی اگر تقاضای آب در بخش کشاورزی نسبت به افزایش قیمت آب بی کشش باشد در تأمین نیاز محیط زیست به عنوان یکی از مصرف کنندگان آب با ارزش اقتصادی بالاتر و فواید مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با آن، اولویت داده شود. در 30 سال آینده، تقاضای آب در کشورهای در حال توسعه مانند تقاضای کشورهای پیشرفته افزایش خواهد یافت. طبق پانل بین المللی تغییر اقلیم[2]، تغییرات آب و هوا باعث افزایش فشار برای در دسترس بودن آب و تشدید اشکال مختلف آلودگی آب، با تأثیر بر اکوسیستم ها، سلامت انسان و قابلیت اطمینان سیستم آب در مناطق بزرگ جهان را تحت تأثیر خواهند داد. بحث و نتیجه‌گیری: در پژوهش حاضر، بر اساس اصول اقتصادی و اقتصاد محیط زیست و با استفاده از اطلاعات موجود در خصوص مصارف آب در بخش های کشاورزی، صنعت و محیط زیست و حساب های کلان اقتصادی به ارزیابی ارزش اقتصادی (ارزش تولیدی) آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه پرداخته شد. بنابراین، با توجه به نتایج حاصله انتظار می رود با استقرار بازار آب و یا حداقل لحاظ ارزش اقتصادی خدمات اکوسیستم، آب تخصیص یافته به نیازهای زیست محیطی دریاچه ارومیه تأمین و آب اختصاصی به مصارف صنعتی افزایش یابد و هم زمان به سرمایه گذاری هایی برای استفاده از پتانسیل های درآمدزایی دریاچه ارومیه و صنایع مرتبط و متناسب توجه خاص مبذول گردد. بهره برداری منابع آب با محاسبات مذکور نه اقتصادی است و نه پایدار، معیشتی که به فرض (در سطح محلی) سبب بیابان زایی و فرسودگی خاک شود یا (در سطح جهانی) بر میزان تولید گازهای گلخانه ای می افزاید، نمی تواند پایدار شمرده شود. در این خصوص با توجه به استفاده ناپایدار بخش کشاورزی از منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه، برای تغییر شیوه موجود و کاهش وابستگی معیشتی کشاورزان به منابع آب سیستم حکمرانی می تواند با اجرای راهبردهای مناسب اشتغال، ضمن حمایت در پاسخ گویی به نیازها و معیشت جایگزین برای کشاورزان با تقویت اجرای سیاست حفاظت از دریاچه ارومیه، به ویژه با اعمال قانون در برداشت از منابع آب و ایجاد سیستم اندازه گیری، تنظیم و کنترل برداشت های مجاز و ایجاد تعاونی هایی از کشاورزان بپردازد و امتیاز بهره برداری از دریاچه را در قبال تغییر الگوی کشاورزی موجود به الگویی با نیاز آبی کم تر و یا حتی تعدیل حقابه های کشاورزی و اختصاص آن به دریاچه ارومیه به این قبیل کشاورزان اعطا نماید. نکته بسیار با اهمیت این است که ضرورت دارد، مردم محوری و طبیعت مداری توأمان در نظر گرفته شود و تمامی تصمیمات و اقدامات اجرایی به منظور کاهش مصارف آب، با مشارکت حقابه بران موجود و با انسجام، همکاری و اقدام مشترک کلیه دستگاه های متولی و ذی نفعان انجام گیرد. 4- System of Integrated Environmental and Economic Accounts 1- Intergovernmental Panel on Climate Change

المصادر:

• کشاورز، ع. شریعتمدار، م. خسروی، ع. شیخی مهرآبادی،ا. برآورد ارزش اقتصادی آب از دست‏ رفته‌ی ناشی از ضایعات محصولات کشاورزی (زراعی و باغی آبی) از مرحله برداشت تا قبل از مصرف،آب و توسعه پایدار، 1395،(1)


• وزارت نیرو، نظام­نامه تخصیص آب، 1388، صفحه


• Reya, D. Dionisio, C. and others 2019 Role of economic instruments in water allocation reform: lessons from Europe, InternatIonal Journal of Water resources Development 2019, Vol. 35, No. 2, 206–23


• راهنمای تعیین ارزش اقتصادی آب برای مصارف کشاورزی در نشریه شماره 666 معاونت برنامه­ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور(کار مشترک معاونت نظارت راهبردی- امور نظام فنی و وزارت نیرو - دفتر مهندسی و معیارهای فنی آب و آبفار)،1390.


• امیرنژاد، ح. تعیین ارزش کل اقتصادی اکوسیستم جنگل­های شمال ایران با تاکید بر ارزش­گذاری زیست­محیطی – اکولوژیکی و ارزش­های حفاظتی، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، 1384، 166 صفحه.


• Costanza, R., d’Arge, R., de Groot, , Farberk, S., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., O’Neill, R., Paruelo, J., Raskin, R., Suttonkk, P. and Belt, M. (1997). The Value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature. 387115: 253-260.


• PEMBINA Institute 2002.Counting Canada.s Natural Capital: Assessing the Real Value of Canadas Boreal Ecosystem.Canadian Boreal Initiative.


• زارع مایوان، ح. معماریانی، ف. ارزش گذاری کارکردها وخدمات اکوسیستمی مناطق آسیب دیده پارک ملی گلستان دراثر آتش سوزیهای سال 1374، مجله پژوهش و سازندگی، شماره 43، تابستان 1378 .


• Young, R A. 2005. Determining the economic value of water: Concepts and methods. Resources for the future RFF press, Washington DC.


• 10-Young, R. A. and J. B. Loomis, 2014. Determining the economic value of water, concepts and methods. RFF press, Washington D.C.


• وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی مؤسسه تحقیقات و علوم شیلاتی کشور- مرکز تحقیقات ارتمیای کشور، برآورد ذخائر ارتمیای دریاچه ارومیه. 1395.


• طرح حفاظت تالاب­های ایران، تشریح شرایط پایه دریاچه ارومیه، 1391.


• ENVIRONMENT–TEAM FAO STATISTICS DIVISION ENVIRONMENTAL AND ECONOMIC ACCOUNTING TRAINING, APRIL 15 – 17, 2016 – ENTEBBE, UGANDA System of Environmental - Economic - Accounting


• انتظاری، فرید. ارزیابی ردپای آب استاندارد جهانی، هوکسترا، آرین. چاپاگین، آشوک. مکونن، مسفین. 8-025-474-600-978 مشهد، مینوفر، 1396، صفحه 231.


• بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، سری زمانی حساب­های ملی، 1397. گزارش 668، 194 صفحه.


• مرکز آمار ایران، سالنامه آماری کشور، صفحه 353.


• بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، شاخص بهای تولید­کننده، 1397. گزارش 213، 165 صفحه.


• مرکز آمار ایران، نتایج طرح آمارگیری از کارگاه­های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشترکشور، سال 1393. 120 صفحه.


• Mastrorilli, M. Rana, G. Verdiani, G. Tedeschi, G. Fumai, A. and Russo, G. 2018 Economic Evaluation of Hydrological Ecosystem Services in Mediterranean River Basins Applied to a Case Study in Southern Italy. Journal Water-10-00241


• Hassanzadeh, E. 2019 Trade-O_s between Human and Environment: Challenges for Regional Water Management under Changing Conditions. Journal Water-11-01773


• Jialin, L., Dianfa, Z., Xiaoping, Y. and Yiqing, T. (2009). Effects of land use changes on values of ecosystem functions on coastal plain of south Hangzhou Bay Bank, China. African Journal of Agricultural Research. Vol. 4 (5): 542-547.


• Martin, J. Ferrier, RC. Gordon, IJ. Khan, S. 2015 Water Ecosystem Services a Global Perspective. University University Printing House, Cambridge CB2 8BS, United Kingdom