تحلیل و پایش خشکسالی هواشناسی منطقه سیستان و بلوچستان

الموضوعات :

حمید زارع ابیانه ¹ ( دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا * (مسئول مکاتبات). )
علی اکبر سبزی پرور ² ( دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا )
صفر معروفی ³ ( دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا )
فرشته قیامی ⁴ ( دانشجوی کارشناسی ارشد گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا. )
سیده شقایق میرمسعودی ⁵ ( دانشجوی کارشناسی ارشد گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا )
آزاده کاظمی ⁶ ( دانش‌آموخته سابق کارشناسی ارشد گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی‌سینا )

تاريخ الإرسال : 08 الثلاثاء , صفر, 1430 تاريخ التأكيد : 12 الأربعاء , صفر, 1431 تاريخ الإصدار : 01 السبت , جمادى الثانية, 1436

الکلمات المفتاحية: خشکسالی هواشناسی, شاخص‌های خشکسالی, بارش, سیستان و بلوچستان,

ملخص المقالة :

زمینه و هدف: یکی از اثرات زیان آور کمبود بارش خسارت های ناشی از رخداد خشکسالی است. هدف از این مطالعه، بررسی فراوانی و شدت وقوع خشکسالی منطقه سیستان و بلوچستان در مقیاس سالانه و فصلی طی دوره 42 ساله آماری می باشد. روش بررسی: تحلیل خشکسالی با استفاده از پنج شاخص رایج توزیع استاندارد (ZI)، انحراف از میانگین (SDI)، درصد نرمال بارندگی (PNPI)، ناهنجاری بارندگی (RAI) و کلاسه بندی دامنه بارش (PC) بر روی اطلاعات و آمار بارندگی فصلی و سالیانه چهار ایستگاه سینوپتیک زاهدان، زابل، چابهار و ایرانشهر طی دوره مشترک آماری (2005-1964) صورت گرفت. یافته ها و نتایج: نتایج نشان داد که شاخص SDI در مقایسه با روش های PNPI، ZI، PC و RAI در مقیاس فصلی و سالانه برآوردهای قابل قبول تری را ارایه داد. استان سیستان و بلوچستان برمبنای شاخص SDI در مقیاس سالیانه و فصلی خشکسالی هایی را تجربه نموده است. بر این اساس، درصد خشکسالی های سالیانه ی با شدت زیاد و بسیار زیاد نسبت به خشکسالی های با شدت کم و متوسط کمتر بود. در مقیاس فصلی نیز شاخص SDI در فصل تابستان بطور متوسط 42 درصد خشکسالی ها با شدت بسیار زیاد و زیاد را نشان داد در حالی که در فصل زمستان ریسک وقوع خشکسالی با شدت های بسیار زیاد و زیاد بطور متوسط 12 درصد بود. همچنین مقادیر میانگین متحرک3 ساله و 5 ساله، جهت بررسی روند و تداوم خشکسالی در مقیاس سالانه در ایستگاه های مذکور استخراج شد. نتیجه گیری: نتایج مبین این واقعیت است که خشکسالی در استان سیستان و بلوچستان رو به افزایش است که بتدریج بر شدت آن نیز افزوده شده است. همچنین با عنایت به روند کاهشی بارش منطقه می توان انتظار رخداد خشکسالی های با شدت و مدت بیشتری را داشت.

المصادر:

1. دانشور، محمدرضا، تلوری، عبدالرسول، توکلی، محمود و داناییان، محمدرضا. 1385. تحلیل دوره­های بازگشت خشکسالی، در شرق و جنوب شرق کشور. مجله نیوار. شماره 62 و 63. ص. 36-21.


2. هدایتی دزفولی، اکرم. 1384. بررسی خشکسالی و روند آن در استان کهگیلویه و بویراحمد. مجله نیوار. شماره 59 و 58. ص. 94-73.


3. حسنی­ها، حسین­علی و صالحی، زهرا. 1379. بررسی وضعیت خشکسالی براساس تعدادی از شاخص­های آماری در استان زنجان. اولین کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله با کم­آبی و خشکسالی. کرمان. ص. 27-17.


4. سیدان، جواد. 1369. پدیده خشکی و جلوگیری از اثرات سوء آن. مجله نیوار. شماره 8 تا 5. ص. 73-65.


5. اختری، روح­انگیز. مهدیان، محمد­حسین و مرید، سعید. .1385. تحلیل مکانی شاخص­های خشکسالی SPI و EDI در استان تهران. مجله تحقیقات منابع آب ایران. شماره 3. ص. 37-27.


6. رضیئی، طیب. دانش­کارآراسته، پیمان. اختری، روح­انگیز و ثقفیان، بهرام. 1386. بررسی خشکسالی­های هواشناسی(اقلیمی) در استان سیستان و بلوچستان با استفاده ار نمایه  SPIو مدل زنجیره مارکوف. مجله تحقیقات منابع آب ایران. سال سوم. شماره 1. ص. 5-25.


7. زارع ابیانه، حمید. محبوبی، علی­اکبر و نیشابوری، محمدرضا. 1383. بررسی وضعیت خشکسالی و روند آن در منطقه همدان بر اساس شاخص­های آماری. مجله پژوهش و سازندگی. شماره 64. ص. 7-2.


8. مرادی­نژاد، امیر و آقارضی، حشمت­الله. 1381. بررسی خشکسالی در استان مرکزی با توجه به تحلیل داده­های بارندگی. مجله آب وفاضلاب. شماره .42. ص. 25-20.


9. خلیلی، علی. 1370. گزارش­های حوضه­ای هواشناسی طرح جامع آب کشور. وزارت نیرو. جاماب. تهران.


10. احمدی، حسن. 1383. بررسی عوامل مؤثر در بیابان­زایی. مجله جنگل و مرتع. شماره 62، ص. 72-66.


11. دین­پ‍‍ژوه، یعقوب. فاخری­فرد، احمد. مقدم، محمد. میرنیا، میرکمال و جهانبخش، سعید. 1380. بررسی روند بارش ایران با تکیه بر مشخصه­های خشکسالی متئورولوژیکی. مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بررسی راهکار­های مقابله با بحران آب. جلد دوم. ص. 483-469.


12. بذرافشان، جواد. 1379. مطالعه طبیعی برخی شاخص­های خشکسالی هواشناسی در چند نمونه اقلیمی ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.


13. فرج­زاده، منوچهر. 1375. خشکسالی و روش­های مطالعه آن. مجله جنگل و مرتع. شماره 32. ص.32-22.


14. کریمی، ولی­الله. کامکار حقیقی، علی­اکبر. سپاسخواه، علیرضا و خلیلی، داور. 1380. بررسی خشکسالی­های هواشناسی در استان فارس، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. جلد 5. شماره 4. دانشگاه صنعتی اصفهان. ص. 11-1.


15. دانش­کارآراسته، پیمان. تجریشی، مسعود. میرلطیفی، مجید و ثقفیان، بهرام. 1384. مدل آماری برآورد از سطح مخزن چاه‌نیمه سیستان به روش بیلان حجمی. مجله پژوهش سازندگی. شماره 68. ص. 14-2.


16. بیک­محمدی، حسن. نوری، سیدهدایت­اله و بذرافشان، جواد. 1384. اترات خشکسالی­های 83- 1377 بر اقتصاد روستایی سیستان و راهکارهای مقابله با آن. مجله جغرافیا و توسعه. ص. 53-71.


17. بی­نام. 1383. عوارض ناشی از بحران خشکسالی و فعالیت­های انجام شده در سیستان و بلوچستان. فصل­نامه علمی ترویجی خشکی و خشکسالی. شماره 14. ص. 49-35.


18. کاظمی، آزاده. 1386. ارزیابی شاخص­های خشکی و خشکسالی در شرایط اقلیمی استان همدان. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی. دانشگاه بوعلی­سینا. ص. 99.


19. خلیلی، علی و بذرافشان، جواد. 1382. ارزیابی کارایی چند نمایه خشکسالی هواشناسی در نمونه­های اقلیمی مختلف ایران. مجله نیوار. شماره 49 و 48. ص. 93-79.

3. Olapido, E.O., 1985. A Comparative Performance Analysis of Three Meteorological Drought, Journal of Climatology, Vol 5, PP: 655-664

6. Wilhite, D.A. and Glantz, M.H. 1985. Understanding the drought phenomenon, the role of definition. Water International, Vol 10. PP: 111-120.


7. Dracup, J. Lee, K.S. and Paulson, E.G. 1980. On the definition of drought, water Resource Research, 16(2): 297-302.


8. Hong, W and Hayes, J. 2001. An Evaluation of the standardized precipitation Index, The China- Z Index and the statistical Z-Score Int, J. Climatol, PP: 21745-758.

10. Edvards, D.C. and Mckee, T.B., 1997. Characteristics of 20 Century Droughting in the United States at Multiple Time Scales, Climatology Report, N 97-2. 


11. Benjamin, L.H. and Saunders M.A. 2002. A drought climatology for Europe Int, J. Climatol. 22. PP: 1571-1592.


12. Dalezios, N.R., Loukas, A., Vasiliades, L. and Liakopoulos, E. 2000. Severity duration frequency analysis of droughts and wet periods in Greece. Hydrology Seie, 45(5): 751-768.

27. Rooy, M.P. 1965. A rainfall anomaly index independent of time and space, Notes, 14, 43.


28. Swan, J.B., Eash, N.S. and Jordahl, J.L. 1994. Long-term tillage effects soil quality. Soil and Tillage Res. 32: 313-324.