تبیین الگوی جامعه‌شناختی مدیریت مصرف آب در حوضه آبریز مرکزی استان زنجان

الموضوعات :

هادی یاسر ¹ , مظفرالدین شهبازی ² , میثم موسایی ³

1 - دانشجوی دکتری جامعه شناسی گرایش اقتصادی و توسعه، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه جامعه شناسی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم انسانی و هنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران. *(مسوول مکاتبات)
3 - استاد گروه جامعه شناسی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 22 الإثنين , شوال, 1443 تاريخ التأكيد : 13 الأربعاء , جمادى الأولى, 1444 تاريخ الإصدار : 04 الخميس , ذو الحجة, 1444

الکلمات المفتاحية: مدیریت مصرف آب, زنجان, قوانین, سرمایه اجتماعی, رهبران محلی,

ملخص المقالة :

زمینه و هدف: در شرایط کنونی، به الگوی مصرف آب و شناخت آن در حوزه‌های مختلف تـوجه درخـور نمی‌شود و نیاز‌ شدید‌ به‌ شناخت میزان مصرف و عوامل مؤثر بر آن، کاملاً محسوس است، در حال حاضر حوضه آبریز مرکزی استان زنجان با بحران شدید آب رو به رو است و هدف این پژوهش تعیین عوامل اجتماعی مؤثر بر مدیریت مصرف آب و ترسیم الگوی جامعه‌شناختی آن در حوضه مذکور و ارائه راهکارهای برون رفت از بحران آب در منطقه به مجریان و مدیران آب است. روش بررسی: این پژوهش، تلفیقی از روش کمی و کیفی با استفاده از طرح همسوسازی از نوع مدل چند سطحی است که بخش کمی با جامعه آماری 19125 بهره بردار کشاورزی و انتخاب 377 بهره بردار به عنوان نمونه از طریق فرمول کوکران با روش پیمایش و بخش کیفی با روش دلفی در سال 1401 اجرا شده است. در بخش کیفی 30 خبره از میان کارمندان سازمان جهاد کشاورزی، اداره آب منطقه ای و نخبگان کشاورزی استان زنجان به صورت هدفمند انتخاب شده اند. یافته ها: در این پژوهش بخش کمی و کیفی مکمل یکدیگر می باشد، بخش کمی بیانگر این است که متغیرهای سرمایه فرهنگی، سرمایه اقتصادی، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی و اعتماد اجتماعی ارتباط مستقیمی با متغیر مدیریت مصرف آب دارند. از جمله مواردی که در سه مرحله روش دلفی توسط نخبگان جامعه مطرح گردید، وجود عادت های غلط، نقص قوانین، عافیت طلبی مسئولان و عدم توجه به مواردی از جمله یکپارچگی اراضی و عدم الگوی کشت صحیح در مدیریت مصرف آب است. بحث و نتیجه گیری: با بررسی متغیرهای مورد مطالعه در بخش کمی و یافته های حاصل از روش دلفی به این نتیجه رسیدیم که متغیرهای انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اقتصادی60 درصد از تغییرات متغیر مدیریت مصرف آب را تبیین می‌کنند، همچنین مقوله‌ی رهبران محلی، قوانین مصوب، قواعد شکل‌گرفته، انگیزه اجتماعی، تعهد و تخصص در نیروی انسانی، موارد فنی و حکمرانی واحد، مقوله های حاصل از روش دلفی هستند که بر مدیریت مصرف آب تاثیر میگذارند. در پایان تحقیق الگوی جامعه‌شناختی مدیریت مصرف آب به کمک نتایج هر دو بخش کمی و کیفی ترسیم گردید.

المصادر:

1. Kardovani, P. (2012). Water resources and issues in Iran.Tehran: University of Tehran Publications. (In Persian)


2. Cosgrove, W. J, Loucks, D. P (2015), Water management: Current and future challenges and research directions. Water Resour.Res, Vol.51, pp.4823–4839.


3. Fazeli, M. (2016). Water rent expresses Iran.Mehrnameh Monthly,44(94):127-136. (In Persian)


4. Ringler, Zhu.T, Rosegrant, M. W (2019). Viewing agricultural watermanagement through a systemsanalysis lens. Water Resources Research, Vol.55, pp.1778–1791.


5. Ritzer, G. (2011). Sociological Theory.Mohsen Solasi, Tehran: Scientific Publications. (In Persian)


6. Ritzer, G. (1995). Sociological Theory.Ahmadreza Garvizade, Tehran: University Jahad Publications. (In Persian)

7. urner, J.H. (1998). The structure of sociological‌ theory‌. Belmont California‌, Wadsworth Publishing Company.

1. Zand Hesami, H, Farhadi, k. (2018). Re-thinking in the Future-Thinking System (Case Study: Water). Journal of Social Sciences,77(96):314-360. (In Persian)

9. Madani, k. (2015). irans looming water crisis, the Middle east in London

1. Morfi, B, Dalen, H. (2003). Hamidreza Mohamadi, Crisis management and social capital. Journal of Social Welfare,11(82):243-263. (In Persian)


2. Lahsayizade, A, Jahangiri, J, and Mansooriyan, M. (2011). Social, cultural and economic factors affecting water consumption patterns in Shiraz, Iran.Journal of Iranian Social Studies,9(89):159-182. (In Persian)


3. Azkia, M, Ahmadrash, R, and Partazian, K. (2018). Qualitative research methods from theory to practice. Volume II. Tehran: Keyhan Publications. (In Persian)


4. Bigdelu, A. (2013). Measuring the level of social cohesion and the factors affecting it among the educators of Khodabandeh city in comparison with the educators of Sojasrood.Master Thesis of Social Science Research, Faculty of Humanities and Arts, Islamic Azad University of Zanjan. (In Persian)