کُنش متقابل زیست¬پذیری و امنیت اجتماعی در محله¬های فرسوده شهری (مطالعه موردی : محله فیض آباد کرمانشاه)
الموضوعات :سونیا امجدیان 1 , بیژن کلهرنیا 2 , سید علی نوری 3 , مریم انصاری منش 4
1 - دانشجوی دکترای معماری، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.
2 - استادیار مدعو معماری - شهرسازی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران. *(مسوول مکاتبات)
3 - استادیار گروه معماری - شهرسازی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.
4 - استادیار گروه معماری، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.
الکلمات المفتاحية: امنیت¬اجتماعی, زیست¬پذیری شهری, زیست¬پذیری عینی, زیست¬پذیری ذهنی, محله فیض¬آباد.,
ملخص المقالة :
زمینه و هدف: در دنیای امروز نگرشهای گوناگونی برای حل مشکلات موجود در شهرها بکار گرفته شدهاند که از بین آنها میتوان به زیستپذیری و شهر امن اشاره کرد. عوامل گوناگونی در زیستپذیری یک مکان مؤثرند از جمله : حضورپذیری، زیرساختها و امکانات شهری، حس تعلق، کارایی و محیطزیست. همچنین قابل ذکر است که آمار جرم و جنایت (واقعی) و ترس از جرم (درک) یک رابطۀ علّی با بسیاری از نتایج سلامت و تندرسی دارد. هدف از مقاله حاضر، سنجش تأثیر متقابل امنیت اجتماعی و زیستپذیری شهری (در دو بُعد عینی و ذهنی) در محلۀ فیضآباد کرمانشاه است. معیارهای امنیت بهصورت سلسلهمراتبی و همچنین معیارهای زیستپذیری در قالب جداول مربوطه تدوین گردید.
روش بررسی: این پژوهش، کاربردی و از لحاظ روش توصیفی-تحلیلی و همبستگی از نوع تحلیلعاملی است. با ضریب خطای پنج درصد، حجم نمونه جامعه آماری 395 نفر برآورد و توزیع پرسشنامه تصادفی ساده است.
یافته ها: یافتههای تحقیق حاکی از آن است که بین امنیتاجتماعی و زیستپذیری عینی و ذهنی شهری رابطۀ مثبت معناداری وجود دارد، همچنین میزان زیستپذیری شهری در محلۀ فیضآباد از نظر ساکنان در حد متوسط رو به ضعیف و میزان امنیت اجتماعی ضعیف ارزیابی شد.
بحث و نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان می دهد که هر چه شاخصهای زیستپذیری در محله بیشتر باشد، احساس امنیت بیشتر خواهد بود، در این زمینه پیشنهاد میشود برنامهریزان فرهنگی و اجتماعی و سایر نهادهای مرتبط با این امر با برنامهریزی سنجیده و دقیق و با تقویت شاخصهای زیستپذیری که در تحقیق حاضر عنوان شد در ارتقای احساس امنیت گام بردارند.
1. Khorasani, M.A. (2012). The explain of livability in peri urban villages by approach of life quality (case study: Varamin township), Ph.D. thesis geography and rural planning, Supervisor: Dr. M.r Rezvani, Tehran University. (In Persian)
2. Norris, T & Pittman, M. (2000). "The health community's movement and coalition for healthier cities and communities". Public health report, No.115, pp. 118-124.
3. Blassingame, Lurton. (1998). "Sustainable cities: oxymoron, utopia or inevitability? Social science Journal", Vol.35. pp.1-13.
4. Dadashpour, H.; Roshani, p. (1391). Evaluating the interaction between the individual and the living environment in new neighborhoods using objective and subjective quality assessment. Case Study: Tehran Oil Town. Quarterly Journal of Urban Studies. No. 6, pp. 6-15. (In Persian)
5. Kokbi, A. (1386). Criteria for evaluating the quality of urban life in urban centers. Journal of City Identity. Vol 1, No.1. (in Persian)
6. Hajinejad, A. Rafi'eian, M. Zamani, H. (1390). Study of individual variables affecting citizens' satisfaction with the quality of living environment, case study: comparison of old and new context of Shiraz. Journal of Geography and Development. No. 17, pp. 63-82. (In Persian)
7. Rezvani, M. Mutkan, A. A. Mansoorian, H. And Sattari, M.H. (1388). "Development and Measurement of Urban Quality of Life Indicators (Case Study: Noorabad City)". Quarterly Journal of Urban and Regional Studies and Research. No. 2, Vol 1. (In Persian)
8. McCrea, R. Shyy, T. Stimson, R. (2006). "What is the strength of the link between objective and subjective indicators". urban quality of life. No. 1, pp79-96.
9. Feneri, A-M. Karankolas. "Measuring quality of life in urban environment: an integrade approach". CEST Athens Greece. No. 2013, p 294.
10. Massam, H. Brayn, M. (2002). "Quality of life: public planning and private living". progress in planning. P 14-146.
11. Shaterian, M. Ashnoei, A. And Ganjipour, M. (1391). "Assessing the level of satisfaction of the residents of the old part of Aran and Bidgol from quality of life indicators". Urban and regional studies and research. Vol 4, No. 13, pp127-144. (In Persian)
12. Rafi'eian, M. Moloudi, J .; And Portaheri, M. (1390). "Assessing the quality of the urban environment in new cities. A case study of the new city of Hashtgerd. Teacher Journal of Humanities-Space Planning and Planning. 3, pp. 19-38. (In Persian)
13. Barati, N . Yazdanpanah Shahabadi, M.R. (1390). Study of the Conceptual Relationship between Social Capital and Quality of Life in Urban Environment (Case Study: New Campus City). Journal of Cultural Research Society, Vol. 2, No. 1, pp. 49-25. (In Persian)
14. Qalibaf, M. B. (1390). "Assessing the quality of urban life (Case study: Yaftabad neighborhood)". Iranian Geographical Association. Vol9, No.31, pp. 3-53. (In Persian)
15. Siebel, w. & Wehrheim, j. (2003). "security and the urban public sphere". urban studies, Vol 42, N2, P 45-60.
16. Mir Hosseini, Z. S. Jahanbakhsh, H. (1389). "Study of the effect of physical components of historical context on the environmental security of tourists (Case study: Charkhab neighborhood of Ardakan city)". Journal of City Identity. Vol 10, No. 28, pp. 89-104. (In Persian)
17. Poorahmad, A. Mousavi, S. (1389). The social nature of the Islamic city. Iranian Islamic City Quarterly. No. 2. (In Persian)
18. Rapaport, A. (1381). "Towards the Anthropology of Home". Iraqi flag translation, m. Abadi Quarterly. No. 36.
19. Horton, Paul. Chester L. Hunt. P. (1989). "Sociology". Mc Graw Hill.
20. Sarukhani, b. (1375). "Introduction to Family Sociology". Soroush Publications: Tehran.
21. Newman, Peter. (1999). "Sustainability and cities: extending the metabolism moded". Landscape and urban planning. N44. P 219-226.
22. Altman, I. & Setha Law. (1992). "Place attachment". Plenum press. New York.
23. Tahmasebi, S. (1380). "Patterns of social participation in Iran". Urban Management Quarterly. No. 5. pp. 58-68. (In Persian)
24. Jacobs, J. (1386). The Life and Death of Great American Cities. Persian translation, H. R., and Platonic, A. University of Tehran Press.¬(In Persian (
25. Amerio, M & Aragones. (1997). "Atheoritical and Methodological Approach”. study of Psychology, pp47-57.
26. Sajedi, A. (1389). "Social Justice and Its Role on Sustainable Development". Third National Conference on Geography and the Scientific Approach to Sustainable Development. Shirvan, January 12, 2011. (In Persian)
27. Razavian, Mohammad Taghi, Mostafa Khazaei, Seyed Ali Sharifi and Javad Abdi. (1396). "Resilience of worn tissue in the face of natural disasters with a sustainable development approach (Case study: Faizabad worn tissue)". Zagros Vision Geography and Urban Planning Quarterly, Volume 9, No. 31, pp. 23-46. (In Persian)
28. Rast Bin, S. Ja'fari, Y. And Moezezi Mehr Tehran, A.M. (1391). "The relationship between environmental qualities and the continuity of urban life in public areas, a case study: Julfa of Isfahan". Garden Comment. Vol 9, No.21, pp. 35-46. (In Persian)
29. Amjadian, S., Kalhorniya, B., Nouri, S.A. & Ansari-Manesh, M., (1400). “The impact of environmental indicators on the sense of security in urban neighborhoods (Case¬ study: Kermanshah)”. Journal of Environmental Researches, Volume 12, No. 24, pp. 43-51. (In Persian)
کُنش متقابل زیستپذیری و امنیت اجتماعی در محلههای فرسوده شهری
مطالعه موردی : محله فیض آباد کرمانشاه
چکیده
زمینه و هدف: در دنیای امروز نگرشهای گوناگونی برای حل مشکلات موجود در شهرها بکار گرفته شدهاند که از بین آنها میتوان به زیستپذیری و شهر امن اشاره کرد. عوامل گوناگونی در زیستپذیری یک مکان مؤثرند که آن جمله میتوان به حضورپذیری، زیرساختها و امکانات شهری، حس تعلق، کارایی و محیطزیست میتوان نام برد. همچنین قابل ذکر است که آمار جرم و جنایت (واقعی) و ترس از جرم (درک) یک رابطۀ علّی با بسیاری از نتایج سلامت و تندرسی دارد. هدف از مقاله حاضر، سنجش تأثیر متقابل امنیت اجتماعی و زیستپذیری شهری (در دو بُعد عینی و ذهنی) در محلۀ فیضآباد کرمانشاه است. معیارهای امنیت بهصورت سلسلهمراتبی و همچنین معیارهای زیستپذیری در قالب جداول مربوطه تدوین گردید.
روش بررسی: این پژوهش، کاربردی و از لحاظ روش توصیفی-تحلیلی و همبستگی از نوع تحلیل عاملی است. با ضریب خطای پنج درصد، حجم نمونه جامعه آماری 395 نفر برآورد و توزیع پرسشنامه تصادفی ساده است.
یافتهها: یافتههای تحقیق حاکی از آن است که بین امنیتاجتماعی و زیستپذیری عینی و ذهنی شهری رابطۀ مثبت معناداری وجود دارد، همچنین میزان زیستپذیری شهری در محلۀ فیضآباد از نظر ساکنان در حد متوسط رو به ضعیف و میزان امنیت اجتماعی ضعیف ارزیابی شد.
بحث و نتیجهگیری: نتایج تحقیق نشان می دهد که هر چه شاخصهای زیستپذیری در محله بیشتر باشد، احساس امنیت بیشتر خواهد بود، در این زمینه پیشنهاد میشود برنامهریزان فرهنگی و اجتماعی و سایر نهادهای مرتبط با این امر با برنامهریزی سنجیده و دقیق و با تقویت شاخصهای زیستپذیری که در تحقیق حاضر عنوان شد در ارتقای احساس امنیت گام بردارند.
کلمات کلیدی: امنیتاجتماعی، زیستپذیری شهری، زیستپذیری عینی، زیستپذیری ذهنی، محله فیضآباد
Interaction of livability and social security in dilapidated urban neighborhoods
(Case study: Feyzabad historical neighborhood of Kermanshah)
Abstract
Background And Objective: In today's world, different approaches have been used to solve the problems of cities among them, we can mention livability and safe city. Various factors affect the viability of a place these include attendance, urban infrastructure and facilities, sense of belonging, efficiency and environment. It should also be noted that crime statistics (real) and fear of crime (perception) have a causal relationship with many health outcomes. The purpose of this article is to assess the interaction of security, social security and urban viability (in both objective and subjective dimensions) in Feyzabad neighborhood of Kermanshah. Security criteria were developed hierarchically as well as viability criteria in the form of relevant tables.
Method: This research is applied in terms of descriptive-analytical method and correlation of factor analysis. With an error coefficient of 5%, the sample size of the statistical population is 395 people and the distribution of a random random questionnaire is simple.
Finding: Research findings suggest that between social security and there is a significant positive relationship between objective and subjective urban livability, also, the rate of urban livability in Feyzabad neighborhood is moderately weak in terms of residents and the level of social security was assessed as poor.
Discussion and Conclusion: The results show that the higher the indicators of livability in the neighborhood, there will be a greater sense of security, cultural and social planners and other related institutions are recommended in this regard take steps to promote a sense of security through careful and careful planning and by strengthening the livability indicators mentioned in the present study.
Keywords: Social Security, Urban livability, Objective livability, Mental viability, Faizabad neighborhood.
مقدمه
از عوامل ضعف و کاستی در محلههای شهری و بهویژه محلات تاریخی شهرها فقدان وجود کیفیت زیستپذیری شهری و همینطور عدم وجود امنیت محیطی و اجتماعی است که با برطرف کردن این معضل میتوان گامی در توسعه هر محله برداشت. در گذشته، محیطزیستشهری و فضاهای شهر و محلهها، امر مهم و قابل توجهی در اذهان بیشتر مردم به شمار نمیرفت، اما امروزه مسائل شهری و شهرسازی و همچنین مسائل مربوط به زندگی شهری و شهرنشینی، به مهمترین مسائل تأثیرگذار بر ابعاد کیفی و کمی زندگی شهروندان مبدل گردیده و مردم استانداردهای بالاتری از محیط شهری و بهخصوص محلهای که در آن زندگی میکنند، انتظار دارند. بنابراین پرداختن به تئوریهای نوین شهرسازی که هر کدام با هدف حل مشکلات شهری، بهبود وضعیت زندگی در شهرها، افزایش کیفیت محیط و شهر، مدیریت شهری و پیشبرد شهر به سمت مطلوب شدن، بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفته شدهاند. بر همین مبنا رویکردهای نوین برای مواجه با این شرایط در جهان مطرح و به کار گرفته شدهاند که از جمله میتوان به زیستپذیری، شهر هوشمند، شهر خلاق، شهر دوستدار کودک، شهر دوستدار سالمند، شهرتابآور، شهر ایدهآل، شهر یادگیرنده و موارد مشابه دیگر اشاره کرد. امروزه عوامل گوناگونی در زیستپذیری یک مکان تأثیر دارند که از جمله آنها میتوان به حضور مردم، اختلاط کاربری، مسکن، حس تعلق، کارایی و پاکیزگی و غیره اشاره کرد (1). رویکرد این پژوهش زیستپذیری شهری است که از جدیدترین مفاهیم مطرح شده در ارتباط با برنامهریزی شهری است. زیستپذیری، یک مفهوم کلی است که با تعدادی از مفاهیم و اصطلاحات دیگر مانند پایداری، کیفیت زندگی و کیفیت مکان و اجتماعات سالم مرتبط می باشد (2) و (3). زیستپذیری اشاره به روابط میان ساختار و تعداد جمعیت و شیوۀ زندگی ساکنان و سطح خدمات، مکانِفیزیکی و سطح اقتصاد دارد(4). زیستپذیری را می توان به عنوان تجربۀ کیفیت زندگی نیز تعریف کرد(5). در ارتباط با تعریف امنیت می توان بیان کرد: واژۀ امنیت از ریشۀ لاتین Secure که در لغت به معنای نداشتن دلهره و دغدغه است، اقتباس شدهاست. در فضاهای شهری، احساس امنیتشهری بدین معنی است که شهروندان بتوانند آزادانه جابهجا شوند، با دیگر شهروندان ارتباط برقرار کنند و به فعالیتهای اجتماعی بپردازند، بدون اینکه تهدید شوند یا با خشونت و آزار و اذیت جسمی و روحی یا نابرابری جنسی مواجه شوند. احساس امنیت حالتی است که در آن ارضای احتیاجات و خواسته های فردی و اجتماعی افراد، انجام و شخص در آن احساس ارزش، اطمینانخاطر و اعتماد به نفس نماید(6). پژوهش حاضر در نظر دارد تا به بررسی عوامل زیستپذیری شهری و امنیت اجتماعی و تأثیر متقابل آنها بر روی هم، بپردازد و بهمنظور یافتن تاثیر محیط (شهر و معماری) بر رفتار، در جهت شناخت جنبهای از فرآیند تعامل انسان و محیط که منجر به ارتقای امنیت اجتماعی میشود، کوشش کند. بافت تاریخی اکثر شهرهای ایران هنوز هم از اصلیترین مراکز جمعیتی بهشمار میرود که علیرغم ویژگیهای مثبت بسیار زیادی که دارد، در گذر زمان، کمبودها و کاستیهای فراوان در آن اتفاق افتاده است؛ از طرف دیگر میتوان گفت که فرهنگ و روابط اجتماعی رایج در جامعه، معماری آن جامعه را تحت تأثیر خود قرار میدهد. این پژوهش محدودۀ مشترک بین معماری و جامعه است. در این تحقیق، فضای عمومی بهعنوان ظرفی برای روابط اجتماعی در هر سطح و افراد جامعه و روابط اجتماعی بهعنوان عناصر شکلدهندۀ آن فرض شدهاند. نمونۀ مورد مطالعه در این پژوهش، محلۀ تاریخی فیضآباد کرمانشاه است. محله فیضآباد بهعنوان قسمتی از بافت که دارای اندامهای ارزشمندی از نظر کالبدی و کاربری است، از ارزشمندترین قسمتهای بافت تاریخی کرمانشاه میباشد و دلایل زیادی وجود دارد که توانمندسازی محله را در جهت ارتقای امنیت اجتماعی و ارتقای زیستپذیری شهری در این محله ضروری میسازد. بر این مبنا، سؤال محوری تحقیق بدین صورت تدوین میگردد که آیا زیستپذیری شهری در دو بُعد عینی و ذهنی در محلات شهری میتواند باعث ارتقای امنیت اجتماعی شهروندان شود؟
فرضیاتی که در این پژوهش مورد آزمون قرار میگیرند عبارتند از:
فرضیه اصلی پژوهش: به نظر میرسد رابطۀ متقابلی بین زیست پذیری و امنیت اجتماعی در محلههای فرسودۀ شهری وجود دارد.
فرضیات فرعی :
1- بین سن ساکنان و استفادهکنندگان از محله و امنیت اجتماعی، زیستپذیری (عینی و ذهنی) ارتباطی وجود ندارد.
2- بین جنس (زن یا مرد) ساکنان و استفادهکنندگان از محله و امنیت اجتماعی، زیستپذیری (عینی و ذهنی) ارتباطی وجود ندارد.
3- بین سواد ساکنان و استفادهکنندگان از محله و امنیت اجتماعی، زیستپذیری (عینی و ذهنی) ارتباطی وجود ندارد.
4- بین شاغل بودن ساکنان و استفادهکنندگان از محله و امنیت اجتماعی، زیستپذیری (عینی و ذهنی) ارتباطی وجود ندارد.
5- بین زمان سکونت ساکنان و استفادهکنندگان از محله و امنیت اجتماعی، زیستپذیری (عینی و ذهنی) ارتباطی وجود ندارد.
زمینه و هدف
مفهوم زیستپذیری
زیستپذیری در معنای واقعی و کلی خود به معنای دستیابی به قابلیت زندگی است و در حقیقت همان دستیابی به کیفیت برنامهریزی شهری خوب یا مکان پایدار است. در مورد مفهوم زیستپذیری بحثهای گستردهای پیرامون پایداری، حمل و نقل، محیط سرزنده، ابعاد مختلف جامعه و غیره میشود که نشان میدهد دستیابی به زیستپذیری که به آن شهر موفق هم میگویند از طریق سرزندگی(محیطی)، پایداری اکولوژیکی، حل معضلات اجتماعی(فقر، اختلافات طبقاتی و غیره)، اقتصادی(بیکاری، اعتیاد و غیره)، زیستمحیطی(کاهش آلودگی و غیره) و فرهنگی(بیسوادی و غیره) حاصل میشود. زیستپذیری در زندگی شهروندان به میزان دسترسی آنها به زیرساختها (حمل و نقل، ارتباطات، آب و بهداشت)، غذا، هوای پاک، مسکن مناسب، شغل راضیکننده و فضای سبز و پارکها بستگی دارد. زیستپذیری یک سکونتگاه همچنین به میزان دسترسی ساکنان آن به مشارکت در فرآیند تصمیمگیری در جهت تأمین نیازهایشان بستگی دارد (7). زیستپذیری، یک مفهوم کلی است که با برخی از مفاهیم و اصطلاحات دیگر مانند پایداری، کیفیت زندگی و کیفیت مکان و اجتماعات سالم در ارتباط است (2) و (3). زیستپذیری عموماً برای تعریف ابعاد مختلف اجتماع و تجربههای مشترکی که آنرا شکل میدهند، بهکار گرفته میشود. زیستپذیری بر روی تجربۀ انسان از مکان تمرکز میکند و این تجربهها را در ظرف زمانی و مکانی مشخص در نظر میگیرد. زیستپذیری بهعنوان یک مفهوم با توجه به بستر و زمینهای که در آن تعریف میشود میتواند بسیار گسترده و یا محدود باشد. با این وجود، کیفیت زندگی در هر مکان در مرکز توجه این مفهوم قرار داشته و شامل نماگرهای قابل اندازهگیری بسیار گوناگونی است که معمولاً تراکم، حمل و نقل، امنیت و پایداری، اجزای ثابت آنرا تشکیل میدهند(8). مردم و مکان، دو سوی مفهوم زیستپذیری هستند.
معیارهای شهر زیستپذیر
در حال حاضر، دو سازمان مهم در سطح بین المللی وجود دارند که سالانه گزارش جهانی شهرهای زیستپذیر را انتشار میدهند: واحد هوش اکومونیست (Economist Intelligence Unit) و مؤسسۀ مرسر (Mercer). شاخصهای واحد هوش اکونومیست شامل ثبات، مراقبتهای بهداشتی، فرهنگ و محیط زیست، آموزش و زیرساخت می باشند. نهایتاً پس از ارزیابی وضعیت شهرها، آنها را در پنج طبقۀ قابل قبول، متوسط، نامناسب، کاملاً نامناسب و غیرقابل قبول ردهبندی می کنند(9). مؤسسۀ مرسر، هر سال یکبار دربارۀ کیفیت زیست بیش از 380 شهر جهان بر اساس ارزیابیهایی از 10 طبقهبندی اصلی و 39 معیار و شاخص انجام می دهد. شاخصهای کیفیت زیست مرسر به این شرح میباشد: محیط سیاسی و اجتماعی، محیط فرهنگی-اجتماعی، ملاحظات پزشکی و سلامت، مدارس و آموزش، تفریح و سرگرمی، کالاهای مصرفی، مسکن، خدمات عمومی و حمل و نقل و محیط طبیعی1. در پژوهش دیگری که توسط محققان دانشگاه ملبورن استرالیا انجام شدهاست، پس از مطالعۀ مآخذ بسیار زیاد مرتبط با موضوع زیستپذیری معیارهایی برای زیستپذیری درنظر گرفتهاند که شامل زیرمعیارهای ذهنی و عینی متعددی می باشد(10). که در این پژوهش توسط نویسندگان و با بهرهگیری از تحقیقات سایر پژوهشگران در قالب جداولی بصورت سلسلهمراتبی تدوین گردیدهاست. نتایج مطالعه کستنزا و دیگران (2007) نشان میدهد که ترکیبی از روشهاي عینی و ذهنی براي تعیین زیستپذیری، میتواند این واژه را بهتر ترسیم کند. به این ترتیب، زیستپذیری از دو مؤلفه تأمین نیازهاي انسان و رفاه تشکیل شده است. سازمان بهداشت جهانی زیستپذیری را بهزیستی در حوزههاي اجتماعی، روانی و فیزیکی میداند (11). واحد پژوهش زیستپذیری دانشگاه تورنتو (2007) زیستپذیری را به عنوان میزان لذت فرد از امکانات اساسی زندگی تعریف میکند. زیستپذیری سه وجه دارد با عناوینی چون: «بودن» که از موجودیت فرد بحث میکند، «تعلق» که از ارتباط فرد با محیط صحبت میکند و «شدن» که به فعالیتهای هدفمند فرد برای دستیابی به اهداف و آرزوهایش اشاره دارد (12) و (13).
جدول 1- معیارها و شاخص های عینی زیستپذیری. (مأخذ: نگارندگان با بهره گیری از : (14)، (15)، (16)، (17)، (18)، (19)، (20)، (21).
Table 1. Objective criteria and indicators of viability
بعد مطالعاتی | معیار | زیرمعیار | شاخص |
فرهنگی – اجتماعی | اوقات فراغت | فضاهای گذران اوقات فراغت | کیفیت فضاهای گذران اوقات فراغت نحوۀ دسترسی به فضاهای اوقات فراغت فواصل دسترسی به فضاهای اوقات فراغت |
سرمایۀ اجتماعی | تمهیدات محیطی در جهت تعاملات اجتماعی در زمانهای مختلف | مساحت فضاهای مخروبه نورپردازی در شب تعداد مراکز فعال محلی | |
عملکردی-ساختاری
|
دسترسی به خدمات | دسترسی به مهدکودک | تعداد مهدکودک فواصل دسترسی به مهد کودک |
دسترسی به دبستان | تعداد دبستان فواصل دسترسی به دبستان | ||
دسترسی به مراکز ورزشی محله | تعداد زمین ورزشی فواصل دسترسی به زمین ورزشی | ||
دسترسی به مراکز بهداشتی-درمانی | تعداد مرکز بهداشتی فواصل دسترسی به مراکز بهداشتی | ||
دسترسی به مرکز فرهنگی | تعداد مراکز فرهنگی فواصل دسترسی به مراکز فرهنگی | ||
دسترسی به مراکز مذهبی | تعداد مراکز مذهبی فواصل دسترسی به مراکز مذهبی | ||
دسترسی به پارک محله | تعداد پارک فواصل دسترسی به پارک | ||
دسترسی به مراکز خرید روزانه | تعداد مراکز خرید فواصل دسترسی به مراکز خرید | ||
حمل و نقل
| ایستگاههای حمل و نقل عمومی | فراوانی ایستگاههای اتوبوس | تعداد ایستگاه های اتوبوس در محله |
توزیع ایستگاههای اتوبوس | فواصل دسترسی به ایستگاههای اتوبوس | ||
کالبدی-فضایی
| مسکن | تراکم ساختمانی | تعداد طبقات ساختمانی |
کیفیت بناها | نوع مصالح سازه نوع مصالح نما قدمت بناها | ||
اقتصادی | اقتصاد خانوار | میزان درآمد خانوار | توانایی خانوار برای تأمین نیازهای ضروری زندگی |
اشتغال | میزان وقت کاری |
جدول 2- معیارها و شاخصهای ذهنی زیستپذیری (منبع : نگارندگان با بهرهگیری از (14)، (15)، (16)، (22)، (17)، (23)، (24)، (25)، (26)، (18)، (20)، (21).
Table2. Criteria and mental indicators of viability.
بعد مطالعاتی | معیار | زیرمعیار | شاخص |
فرهنگی – اجتماعی
| روابط اجتماعی | نحوه و نوع ارتباط مردم محله با هم | میزان ارتباط همسایگان |
مشارکت | مشارکت در امور مربوط به محل زندگی | میزان شرکت در فعالیتهای جمعی در محله میزان فعالیت برای حل مسائل و مشکلات محله | |
حس تعلق | عناصر یادمانی | وجود عناصر شاخص و یادمانی | |
عملکردی-ساختاری
|
رضایت از خدمات محلهای | خدمات رفاه اجتماعی | میزان رضایت از خدمات رفاه اجتماعی |
خدمات تفریحی | میزان رضایت از خدمات تفریحی | ||
خدمات تجاری | میزان رضایت از خدمات تجاری | ||
حمل و نقل | حمل و نقل عمومی | کارایی سیستم حمل و نقل عمومی | میزان رضایت از سیستم حمل و نقل عمومی |
کالبدی-فضایی
| ساختمان | زیباییشناسی ساختمان و بنا | زیبایی نمای ساختمان |
تراکم ساختمانی | میزان محصوریت فضایی | ||
بهداشت و سلامت محیط زندگی | نظافت و پاکیزگی | تمیز بودن معابر و مکان های عمومی | |
عوامل آلودهکننده محیطی | بوهای آزاردهنده صداهای آزار دهنده | ||
سرزندگی محله | تنوع فعالیتی | کاربریهای فعال در شب و روز | |
حضورپذیری | وجود محلهای مناسب برای تجمع همسایگان | ||
اقتصادی | اقتصاد خانوار
| بهرهمندی از امکانات ضروری زندگی | میزان بهرهمندی از امکانات ضروری زندگی |
اشتغال | میزان رضایت شغلی |
امنیت کالبدی فضای شهر
امنيت را با توجه به مطالعات صورت گرفته ميتوان به طور کلی در سطوح مختلفي مانند امنیت فردی، امنیت اجتماعی، امنیت ملی، امنیت اقتصادی، امنیت فرهنگی، امنیت کالبدی (محیطی)، امنیت کارکردی تقسیمبندی نمود. تعریف هر کدام از این مفاهیم در حوزههای مختلف نیز از هم متمایز میشوند، بهعبارتی علوم مختلف بسته به موضوعات مورد بررسی خود، برای امنیت تعاریفی خاص دارند. فضاهاي شهري نیز به عنوان بخش كالبدي عرصه عمومي که تجلي كالبدي این عرصه به حساب میآیند، در تعامل نزدیکی با موضوع امنیت قرار میگیرند. یک فضای شهری مطلوب تا حد زیادی تأمینکنندۀ امنیت و فضای نامناسب از بین برنده آن و زمینه ساز انواع آسیبها و معضلات اجتماعی میباشد (27)، بنابراین محیط محلات شهری در تعامل نزدیکی با موضوع امنیت قرار میگیرند. چرا که در اهداف نظریههای شهرسازي میزان حضور افراد در محیط شهری به توازن بين كنترلهاي اجتماعي و صميميت، امنيت و احساس ناامني، آشنا و غريبه، شباهتها و تفاوتها بستگي دارد. بنابراين شهرها هم محل ترس و تمايل و هم تهديد و فرصت ميباشند كه هم جاذبه و هم دافعه را بوجود میآورند(28). تیم بیل هیلییر با تأکید بر بعد كالبدي، تجميع خيابانها و لايههاي آن را بهعنوان مؤلفههاي كليدي در بوجودآوردن محيط امن شهري معرفي كردهاند. از نظر اين تیم، بهترين محيطهاي شهري محیطهایی هستند كه به خوبي با الگوي شهر، یکپارچه شدهاند و امنيت عمومي را ترويج ميکنند(29). در اين راستا میتوان بر این موضوع تأکید داشت که محیط بعضی از محلههای تاریخی برپايه ترس ساخته شدهاند، ترس از فعاليتهاي منفي، ترس از برخورد با مردم، ترس از عبور از خيابانها، حتي ترس از آب و هوا و اين ترسها باعث قفل شدن ساکنین در محيط شده و ارتباط با جهان اطراف را قطع كرده و محيطهاي عمومي را سخت و غيرجذاب مینماید؛ وجود ديوارهاي تيره و مخروبهها، خيابانهايي كه وحشتآور میباشند، به جاي اينكه حس مكان ايجاد كند، بيشتر محلي براي عبور محسوب میشود و جذابیت برای حضور گردشگران وجود نخواهد داشت. بنابراین افراد در مواجهه با این فضاها بهطور عمومی دو راه را در پيش خواهند گرفت: ابتدا، رفتارهاي كنارهگيرانه و محدودكننده، مانند اجتناب ورزیدن از حضور در مكانهاي ناامن، يا باهم رفتن به اين مكانها، دوم رفتارهاي محافظهکارانه مانند روشهاي دفاع شخصي؛ که می بایست گفت، هيچكدام از اين واكنشها نميتوانند ترس از جرم را كاهش دهند (30). در مجموع موضوع امنيت كالبدي با توجه به این که در تعامل مستقیم با شهر قرار دارد مورد تأکید اندیشمندان حوزه شهرسازی قرار گرفته و آن را موجب آسايش، آرامش و احساس رضايتي كه شهروندان در نتيجه افزايش كارايي و مطلوبيت محيط و كالبد میدانند، که اين مطلوبيت با برنامهريزي دقيق، طراحي سنجيده و نظارت كافي در فضاي شهري حاصل ميشود. بنابراین از آنجایی که کالبد بافتهای تاریخی به نوبه خود تأثير زیادی بر افزايش يا كاهش احساس امنيت افراد دارد، به همين منظور نیز قابليت امکان سنجش نقش آن از نگاه شهروندان و گردشگران که مخاطبین اصلی این فضاها هستند، وجود دارد (31).
امنیت اجتماعی در محلات مسکونی
محلههای مسکونی به عنوان سلولهای اصلی شهرهای سنتی ایرانی-اسلامی، واحد اجتماعی منسجم و قابلتوجهی بودهاند که محدوده و مرز آنها بر مبنای زبان، مذهب، شغل، خانواده یا سابقه زندگی مشترک ساکنان تعیین میشد و شعاع عملکرد امکانات رفاهی یا جمعیت تأثیر زیادی در آن نداشته است. ساکنان محلههای سنتی بر اساس علایق، سوابق، مذهب، قومیت و فرهنگ خود، بدون توجه به طبقات اقتصادی و بهمنظور آسایش، امنیت و حمایت بیشتر گردهم میآمدند و همبستگی فرهنگی-اجتماعی آنها موجب ایجاد عامل روانی تعلق به محله بوده است (32) و (33). از این نظر، پایداری اجتماعی در محلههای گذشته بیشتر در راستای وجود همبستگی اجتماعی، تعاملات اجتماعی، ثبات اجتماعی، مشارکت اجتماعی و حس تعلق خاطر و مسئولیتپذیری قابل تعریف بود. با توجه به این پیشزمینه، محلۀ پایدار اجتماعی معاصر میبایست توانایی حفظ و ساخت با استفاده از منابع و سرمایههای خود و انعطاف لازم برای حل مشکلات آینده را داشته باشد. در این راستا، پایداری اجتماعی بیشتر بر خواست مردم به زندگی در مکانی مشخص و بر توانایی آنها در استمرار چنین روندی -چه در زمان حال و چه در آینده- تأکید میکند (34). بنابراین دستیابی به پایداری اجتماعی در سطح محله و بهتبع آن دستیابی به امنیت محیطی مستلزم راهکارهایی مانند مشارکت محلی، حس تعلق، دسترسی به فرصتهای شغلی، برخوردار بودن از امکانات مناسب و برآورده شدن نیازهای روانی و معنوی است که از مفاهیم اصلی شاخصهای پایداری اجتماعی منتج میشود (35). جداول (3) جمعبندی مفاهیم مذکور را در قالب ابعاد، معیارها، زیرمعیارها و شاخصها نشان میدهد.
جدول 3- ابعاد، معیارها، زیرمعیارها و شاخصهای امنیت اجتماعی(منبع: نگارندگان، با بهرهگیری از (36)، (37)، (38)، (39)، (36)، (40)، (41)، (42)، (43)، (44)، (45))
Table 3. Dimensions, criteria, subcriteria and indicators of social security.
بعد | معیار | زیر معیار | شاخص |
کنترل فضا و قلمرو | مالکیت | وضعیت مالکیت
| قابل استطاعت بودن خانه ها از نظر اقتصادی و مسئلۀ مالکیت واگذاری فضای عمومی و مسئولیت آنها به مالکان خصوصی |
هویت | فرهنگ غنی | هماهنگی فرهنگ ساکنین محله رعایت ادب و احترام متقابل توسط ساکنین محله | |
تعاملات اجتماعی | حضورپذیری و رویدادپذیری | حضور فعال و سرزنده ساکنین در داخل بافت وجود مکانهای مناسب جهت اجتماعات محلی | |
کیفیت کالبدی-اجتماعی فضا | فضاهای دفاعپذیر | روشنایی معابر در طول شب، فقدان فضاهای خلوت و بلااستفاده و ناامن | |
آسایش درون خانه | عدم اشرافیت سایر ساختمانها به منزل مسکونی شما | ||
حس اعتماد | شناخت و اعتماد متقابل فردی و تعمیم یافته ساکنین | ||
نظارت و مراقبت | نظارت اجتماعی | کنترل فضاهای محله توسط ساکنین و کسبه | میزان نظارت بر معابر و فضاهای محله از منازل مسکونی یا واحدهای تجاری |
احساس مسئولیت | نحوه و نوع ارتباط مردم محله با هم و برخورداری از حقوق اولیه و کافی در محله | میزان آشنایی با حقوق شهروندی حفظ اموال عمومی و مشترک | |
مشارکت اجتماعی | مشارکت در امور محله | میزان مشارکت ساکنین در رفع مشکلات محله میزان مشارکت در فعالیتها و مراسمات جمعی در محله | |
ثبات اجتماعی | تغییرات جمعیتی اتحاد و پیوستگی تازه واردها و ساکنین | میزان ثابت بودن سکونت پنج ساله ساکنین میزان امنیت محله با وجود مهاجران | |
تنوع در فعالیت و کاربری |
حس تنوع و سرزندگی | تنوع کاربری | استفاده از کاربری های مختلط و چند منظوره در محله تنوع کاربری ها و دسترسی به کالاها و خدمات مختلف |
حضور تمام اقشار جامعه در محیط | مرکز محله فعال و پر جنب و جوش میزان وجود کاربریهای مختص زنان و کودکان میزان وجود کاربریهای مختص سالخوردگان | ||
رضایتمندی | رضایت از امکانات رفاهی،خدماتی، مسکن، سلامت و بهداشت محیطی | میزان رضایت از مکانهای تفریحی، خدماتی و فراغتی مانند فضای سبز، مطلوبیت کیفیت مسکن،میزان رضایت از شرایط بهداشتی و محیطی | |
عدالت اجتماعی | نبود فقر تاسیسات و حمل و نقل مناسب
| فرصتهای شغلی در سطح محله میزان استفاده از ماشین برای رفت و آمد جهت رفع نیاز روزانه دسترسی مناسب از سایر نقاط شهر به محله و بالعکس (اجتماعی و عملکردی) | |
حس تعلق | کاربریهای رفاهی و عناصر ارزشمند یادمانی | امکانات آموزشی، فرهنگی، آثار مذهبی، میراث فرهنگی و غیره و توزیع مناسب آنها در سطح محله |
ارتباط مفهومی و تأثیر بین زیستپذیری و امنیت اجتماعی
بهطور کلی، با توجه به آنچه تا بهحال بیان شده، میتوان کنش متقابل امنیت اجتماعی و زیستپذیری را در موارد زیر خلاصه کرد:
v با آسانسازی روابط فردی و جمعی برای بهبود زیستپذیری شهری، مثل نظافت عمومی شهر، بهبود شرایط اقتصادی و شغلی و غیره
v با تاثیر بر بهداشت عمومی و سلامت جسمی (تحقیقات پیشین نشان میدهند رابطه بسیار نزدیکی بین بیماری و انزوای اجتماعی و بهتبع آن امنیت اجتماعی وجود دارد).
v با بهبود بهداشت روانی و شرایط روحی و فردی (مرور منابع بیانگر این است که امنیت اجتماعی بالاتر، شرایط روحی-روانی بهتری را به همراه دارد).
v با ایجاد شرایط اجتماعپذیری برای فرد، که خود از معیارهای زیستپذیری شهری است (25).
محدوده و قلمرو پژوهش
محلۀ فیض آباد با مساحت 64/32 هکتار، حدود 12 درصد از مساحت 285 هکتاریِ هستۀ تاریخی شهر کرمانشاه را در برگرفته است و با جمعیت 3826 نفر در شمال شرقی بازار قدیم شهر واقع شده است. این محله در شمال شرقی بازار قدیم شهر واقع شده است. محله فیض آباد از سمت غرب به خیابان مدرس، از شمال به خیابان امیری، از شرق به خیابان جلیلی و از جنوب به خیابان نواب محدود است. محلۀ فیض آباد از پیشینۀ تاریخی برخوردار است و از اولین هستههای تشکیل دهنده شهر بهشمار میرود (46). با ضریب خطای پنج درصد، حجم نمونه جامعه آماری 395 نفر برآورد شده که همین تعداد نیز مبنای پرسششوندگان قرار گرفته است. با این حجم نمونه سطح اطمینان 95 درصدی را از نتایج خواهیم داشت که از سطح معناداری پنج درصد برای کلیۀ موارد برخوردار خواهد شد.
بحث اصلی
- آمار توصیفی
در این بخش از شاخصهای مرکزی مانند میانگین، شاخص های پراکندگی و فراوانی برای یافتههای تحقیق استفاده شده است.
- آمار استنباطی و تحلیلی
در این با استفاده از نرم افزار SPSS (نسخه 21) به بررسی روابط بین هر یک از معیارها با متغیرهای اصلی تحقیق و همچنین به بررسی روابط بین متغیرهای اصلی و سنجش همبستگی بین آنها پرداخته شده است. بدین منظور از روش همبستگی پیرسون بهره گرفته شد و همبستگی بالاتر از 5/0 قابل قبول خواهد بود (25).
یافتههای توصیفی
در این بخش از پژوهش به بررسی معیارها و زیرمعیارهای تدوین شده برای هر یک از متغیرهای اصلی تحقیق (امنیت اجتماعی، زیستپذیری شهری در دو بُعد عینی و ذهنی) به تفکیک ابعاد مطالعاتی پرداخته شده است.
بُعد عینی زیستپذیری شهری در محلۀ فیضآباد
1- کالبدی-فضایی
الف) مسکن: مؤلفههای سنجش وضعیت، تراکم ساختمانی و کیفیت بناها میباشند که با توجه به سرانهها و استانداردهای موجود میتوان گفت در محلۀ مورد مطالعه، سرانۀ مسکونی در حد مناسبی تعریف شده است. ذکر این مطلب لازم است که مشکل عمدۀ فضاهای قدیمی کیفیت بناهای مسکونی است که علیرغم برخورداری از حداقل فضای مورد نیاز، جمعیت ساکن این محلات از شرایط زیستی مناسبی برخوردار نمیباشد. میانگین وضعیت کیفی و کمی مسکن 89/2 در بازه 1 تا 5 است.
· سرانه تراکم مسکونی: در این محله 3/30 میباشد که در مقایسه با سرانه استاندارد (35) نسبت به سایر کاربریها از وضعیت بهتری برخوردار است.
· کیفیت بناها: متوسط و قابل قبول 3/18درصد، مخروبه 1/16 درصد، 1/4 درصد و مابقی به تخریبی و باارزش و در حال ساخت و غیره اختصاص مییابد.
2- عملکردی-ساختاری
الف) دسترسی به خدمات: مؤلفههای مورد سنجش: ورزشی محله، مراکز فرهنگی، مراکز خرید روزانه، پارک محلهای، مهدکودک، دبستان، بهداشتی درمانی و مراکز مذهبی. پنج درصد خیلی بالا، 15 درصد بالا، 7/11درصد متوسط، 3/33 پایین و 35 درصد خیلی پایین. میانگین وضعیت دسترسی به خدمات 2/2 در بازه 1 تا 5 میباشد که وضعیت ضعیف قلمداد میشود.
3- اقتصادی
اقتصاد خانوار: مؤلفههای سنجیده شده، میزان درآمد خانوار و اشتغال. 10 درصد خیلی پایین، 3/38 درصد پایین، 3/3 درصد متوسط، 3/18 درصد بالا و صفر درصد خیلی بالا. میانگین وضعیت اقتصاد خانوار 66/2 در بازۀ 1 تا 5 میباشد.
4- حمل و نقل
الف) ایستگاههای حمل و نقل عمومی: مؤلفههای مورد سنجش: فراوانی ایستگاههای اتوبوس و تعداد اتوبوس میباشد. 3/3 درصد خیلی کم، 7/11 درصد کم، 35درصد متوسط، 3/3درصد زیاد، 7/16 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت حمل و نقل 38/3 در بازۀ 1 تا 5 قرار دارد.
5- فرهنگی-اجتماعی
الف) اوقات فراغت: مؤلفههای اوقات فراغت شامل فضاهای گذران اوقات فراغت میباشد. 40 درصد خیلی کم، 3/28 درصد کم، 3/19 درصد متوسط، 7/10 درصد زیاد و 7/1 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت اوقات فراغت 2 در بازۀ 1 تا 5 قرار دارد که وضعیتی ضعیف.
ب) سرمایۀ اجتماعی: 40 درصد خیلی کم، 3/33 درصد کم، 7/16 درصد متوسط، 10 درصد زیاد و صفر درصد خیلی زیاد است. میانگین وضعیت امنیت 96/1 در بازه 1 تا 5 میباشد که وضعیت ضعیف است.
جدول4- میانگین میزان متغیر زیستپذیری شهری (بُعد عینی) در محله فیض آباد (مأخذ: نگارندگان)
Table 4. Average rate of urban livability variable.
متغیر اصلی | معیار | میانگین امتیاز معیارها | وضعیت معیارها | میانگین کل | وضعیت کل |
زیستپذیری شهری (بُعد عینی)
| مسکن | 89/2 | متوسط رو به خوب |
51/2 |
متوسط رو به ضعیف |
دسترسی به خدمات | 2/2 | ضعیف | |||
حمل و نقل | 38/3 | متوسط رو به خوب | |||
اقتصاد خانوار | 66/2 | ضعیف | |||
اوقات فراغت | 2 | ضعیف | |||
سرمایۀ اجتماعی | 96/1 | ضعیف |
بُعد ذهنی زیستپذیری شهری در محلۀ فیضآباد
1- کالبدی-فضایی
الف) ساختمان- مؤلفههای مورد سنجش: زیباییشناسی و تراکم. میزان رضایتمندی از بنا 3/ 55درصد خیلی کم، 7/4 درصد کم، 3/28 درصد متوسط، 3/10 درصد زیاد و 7/1 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت ساختمان 99/1، در بازه 1 تا 5 میباشد که وضعیت ضعیف.
ب) بهداشت و سلامت محیط زندگی- مؤلفههای مورد سنجش شامل: نظافت و پاکیزگی و عوامل آلودهکننده محیط است. رضایت از بهداشت و سلامت، 2/33 درصد خیلی کم، 7/30 درصد کم، 32 درصد متوسط، 1/5 درصد زیاد و صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت بهداشت محیط 11/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف.
پ) سرزندگی محله- مؤلفههای مورد سنجش: تنوع فعالیتی و حضورپذیری. 3/13 درصد خیلی کم، 45 درصد کم، 7/36 درصد متوسط، 3/3 درصد زیاد و 7/1 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت سرزندگی 45/2 در بازه 1 تا 5 میباشد که وضعیتی ضعیف بهنظر میرسد.
2- عملکردی-ساختاری
الف) رضایت از خدمات محلهای: شامل خدمات رفاه اجتماعی، تفریحی و تجاری است. میانگین وضعیت خدمات محلهای 72/2 در بازه 1 تا 5 میباشد که در وضعیت متوسط قرار دارد.
· خدمات رفاه اجتماعی: رضایت از خدمات رفاه اجتماعی: 7/11 درصد خیلی کم، 7/31 درصد کم، 7/41 درصد متوسط، 3/13 درصد زیاد و 7/1 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 69/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط رو به ضعیف است.
· خدمات تفریحی: رضایت از خدمات تفریحی: 20درصد خیلی کم، 3/33 درصد کم، 25 درصد متوسط، 7/21 درصد زیاد و صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 48/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط رو به ضعیف است.
· خدمات تجاری: 7/6 درصد خیلی کم، 7/31 درصد کم، 7/26 درصد متوسط، 25 درصد زیاد و 10 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت خدمات تجاری 99/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط است.
3- اقتصادی
الف) اقتصاد خانوار- مؤلفه های اقتصاد شامل بهرهمندی از امکانات ضروری زندگی و اشتغال. رضایت از اقتصاد خانوار: 3/10درصد خیلی کم، 3/35 درصد کم، 7/30 درصد متوسط، 22 درصد زیاد و 7/1 درصد خیلی زیاد. میانگین 69/2 و وضعیت ضعیف است.
4- حمل و نقل
الف) حمل و نقل عمومی: مؤلفههایی شامل کارایی سیستم میباشد. 7/6 درصد خیلی کم، 7/21 درصد کم، 3/28 درصد متوسط، 7/31 درصد زیاد و 7/11 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 20/3 و وضعیت متوسط رو به خوب است.
5- فرهنگی-اجتماعی
الف) روابط اجتماعی- مولفهها: نحوه و ارتباط مردم محله با هم. 7/17 درصد خیلی کم، 3/34 درصد کم، 7/34 درصد متوسط، 10 درصد زیاد و 3/3 درصد خیلی زیاد. میانگین 46/2 در بازه 1 تا 5 وضعیت ضعیف.
ب) مشارکت: شامل امور مربوط به محل زندگی در سطح محله. 15 درصد خیلی کم، 3/38 درصد کم، 7/31 درصد توسط، 3/13 درصد زیاد و 7/1 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 65/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط رو به ضعیف است.
پ) حس تعلق: مؤلفه یادمان و عناصر ارزشمند تاریخی است. 1/2 درصد خیلی کم، 9/11 درصد کم، 22درصد متوسط، 6/18 درصد زیاد و 3/37 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 52/3 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط رو به خوب است.
جدول5- میانگین میزان متغیر زیستپذیری شهری(بُعد ذهنی) در محله فیض آباد (مأخذ: نگارندگان)
Table 5. Average rate of urban viability variable.
متغیر اصلی | معیار | میانگین امتیاز معیارها | وضعیت معیارها | میانگین کل | وضعیت کل |
زیستپذیری شهری (بُعد ذهنی)
| مسکن | 99/1 | ضعیف |
64/2 |
متوسط رو به ضعیف |
بهداشت و سلامت محیط زندگی | 11/2 | ضعیف | |||
سرزندگی محله | 45/2 | ضعیف | |||
رضایت از خدمات محلهای | 72/2 | متوسط رو به ضعیف | |||
اقتصاد خانوار | 69/2 | متوسط رو به ضعیف | |||
حمل و نقل عمومی | 20/3 | متوسط رو به خوب | |||
حس تعلق | 52/3 | خوب | |||
روابط اجتماعی | 46/2 | ضعیف | |||
مشارکت | 65/2 | متوسط رو به ضعیف |
امنیت اجتماعی
1- کنترل فضا و قلمرو
الف) مالکیت
· قابل استطاعت بودن خانهها از نظر اقتصادی. 28/60 درصد خیلی کم، 46/23 درصد کم، 23/16 متوسط، 03/0 درصد زیاد و صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 56/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· واگذاری فضای عمومی و مسئولیت آنها به مالکان خصوصی. 93/72 درصد خیلی کم، 04/27 درصد کم، 03/0 متوسط، صفر درصد زیاد و خیلی زیاد. میانگین وضعیت 27/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
ب) هویت
· هماهنگی فرهنگ ساکنین محله. 71/65 درصد خیلی کم، 66/27 درصد کم، 51/6 درصد متوسط، 12/0 درصد زیاد و صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 41/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· رعایت ادب و احترام متقابل توسط ساکنین محله. 94/12 درصد خیلی کم، 38/2 درصد کم، 23/50 درصد متوسط، 66/14 درصد زیاد و 79/19 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 25/3 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط رو به خوب است.
ت) تعاملات اجتماعی
· حضور فعال و سرزنده ساکنین در داخل بافت. 64/41 درصد خیلی کم، 97/31 درصد کم، 01/23 درصد متوسط، 89/2 درصد زیاد و 49/0 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 88/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· وجود مکانهای مناسب جهت اجتماعات محلی. 13/38 درصد خیلی کم، 72/34 درصد کم، 27/3 درصد متوسط، 14/0 درصد زیاد، صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 17/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
ث) کیفیت کالبدی-اجتماعی فضاهای امن
· روشنایی معابر در طول شب. 76/38 درصد خیلی کم، 43/22 درصد کم، 26/13 درصد متوسط، 06/3 درصد زیاد و 01/0 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 35/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· فقدان فضاهای خلوت و بلااستفاده و نا امن (فضاهای غیرقابل دفاع). 99/88 درصد خیلی کم، 01/11 درصد کم، صفر درصد متوسط، زیاد و خیلی زیاد. میانگین وضعیت 11/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت خیلی ضعیف است.
· عدم اشرافیت سایر ساختمانها به منزل مسکونی شما. 81/7 درصد خیلی زیاد، 01/10 درصد زیاد، 9/26 درصد متوسط، 27/34 درصد زیاد و 01/21 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 50/3 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط رو به خوب است.
· شناخت و اعتماد متقابل فردی و تعمیم یافته ساکنین. 41/64 درصد خیلی کم، 33/34 درصد کم، 26/1 درصد متوسط، صفر درصد زیاد و خیلی زیاد. میانگین وضعیت 36/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
2- نظارت و مراقبت
الف) نظارت اجتماعی
· میزان نظارت بر معابر و فضاهای محله از منازل مسکونی یا واحدهای تجاری. 94/54 درصد خیلی کم، 57/31 درصد کم، 84/11 درصد متوسط، 24/1 درصد زیاد و 41/0 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 6/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
ب) احساس مسئولیت
· میزان آشنایی با حقوق شهروندی. 57/47 درصد خیلی کم، 37/33 درصد کم، 38/16 درصد متوسط، 16/2 درصد زیاد و 52/0 خیلی زیاد. میانگین وضعیت 74/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· حفظ اموال عمومی و مشترک. 76/31 درصد خیلی کم، 08/30 درصد کم، 36/24 درصد متوسط، 54/12 درصد زیاد و 26/1 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 27/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط است.
ت) مشارکت اجتماعی
· میزان مشارکت اهالی در رفع مشکلات محله. 76/83 درصد خیلی کم، 16/11 درصد کم، 08/5 درصد متوسط، صفر درصد زیاد و صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 21/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· میزان مشارکت در فعالیتها و مراسمات جمعی در محله. 21/52 درصد خیلی کم، 55/31 درصد کم، 89/11 درصد متوسط، 87/3 درصد زیاد و 48/0 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 68/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
ث) ثبات اجتماعی
· میزان ثابت بودن سکونت پنج ساله ساکنین محله. 95/49 خیلی کم، 34/41 کم، 48/8 متوسط، 23/0 زیاد و صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 58/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· میزان امنیت محله با وجود مهاجران. 06/48 خیلی کم، 21/40 کم، 64/11 متوسط، 09/0 زیاد و صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 63/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
3- تنوع در فعالیت و کاربری
الف) حس تنوع و گوناگونی
· استفاده از کاربریهای مختلط و چندمنظوره در محله. 66/12 درصد خیلی کم، 83/18 درصد کم، 27/49 درصد متوسط، 03/19 درصد زیاد و 21/0 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 75/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط است.
· تنوع کاربریها و دسترسی به کالاها و خدمات مختلف. 77/33 درصد خیلی کم، 01/23 درصد کم، 27/42 درصد متوسط، 95/0 درصد زیاد و 0 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 1/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط رو به ضعیف است.
· مراکز محله فعال و پر جنب و جوش. 05/30 درصد خیلی کم، 41/35 درصد کم، 31/20 درصد متوسط، 22/14 درصد زیاد و 01/0 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 18/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط است.
· میزان کاربریهای عمومی-فراغتی مختص زنان و کودکان. 95/75 درصد خیلی کم، 01/23 درصد کم، 9/0 درصد متوسط، 05/0 درصد زیاد و صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 2/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· میزان وجود کاربریهای عمومی مختص سالخوردگان. 6/58 درصد خیلی کم، 03/33 درصد کم، 22/8 درصد متوسط، 12/0 درصد زیاد و 03/0 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 49/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
ب) رضایتمندی
· میزان رضایت از شرایط بهداشتی و محیطی. 3/76 درصد خیلی کم، 24/16 درصد کم، 3/7 درصد متوسط، 16/0 درصد زیاد و صفر درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 31/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· میزان رضایت از مکانهای تفریحی-خدماتی و فراغتی مانند فضای سبز. 21/63 درصد خیلی کم، 43/27 درصد کم، 36/9 درصد متوسط، صفر درصد زیاد و خیلی زیاد. میانگین وضعیت 46/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
· میزان رضایت از مطلوبیت مسکن. 77/72 درصد خیلی کم، 21/24 درصد کم، 02/3 درصد متوسط، صفر درصد زیاد و خیلی زیاد. میانگین وضعیت 30/1 در بازه 1 تا 5 و وضعیت ضعیف است.
ت) عدالت اجتماعی
· فرصتهای شغلی در سطح محله. 26/16 درصد خیلی زیاد، 08/21 درصد زیاد، 89/47 درصد متوسط، 28/12 درصد. میانگین وضعیت 63/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط است.
· میزان استفاده از ماشین برای رفت و آمد جهت رفع نیاز روزانه. 09/35 درصد خیلی کم، 31/32 درصد کم، 83/16 درصد متوسط، 69/9 درصد کم و 08/6 درصد خیلی کم. میانگین وضعیت 02/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط است.
· دسترسی مناسب از سایر نقاط شهر به محله و بالعکس (اجتماعی و عملکردی). 49/14 درصد خیلی کم، 81/20 درصد کم، 34/40 درصد متوسط، 09/23 درصد زیاد و 27/1 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 75/2 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط است.
ث) حس تعلق
10/2 درصد خیلی کم، 9/11 درصد کم، 22درصد متوسط، 6/18 درصد زیاد و 3/37 درصد خیلی زیاد. میانگین وضعیت 52/3 در بازه 1 تا 5 و وضعیت متوسط رو به خوب است.
جدول 6- میانگین میزان متغیر امنیت اجتماعی در محله فیض آباد (مأخذ: نگارندگان)
Table 6. The average of social security variables in Faizabad neighborhood.
متغیر اصلی | معیار | میانگین امتیاز معیارها | وضعیت معیارها | میانگین کل | وضعیت کل |
امنیت اجتماعی | مالکیت | 41/1 | ضعیف |
91/1 |
ضعیف |
هویت | 33/2 | ضعیف | |||
تعاملات اجتماعی | 52/1 | ضعیف | |||
کیفیت کالبدی-اجتماعی فضا | 83/1 | ضعیف | |||
نظارت اجتماعی | 6/1 | ضعیف | |||
احساس مسئولیت | 2 | ضعیف | |||
مشارکت اجتماعی | 44/1 | ضعیف | |||
ثبات اجتماعی | 60/1 | ضعیف | |||
حس تنوع و گوناگونی | 94/1 | ضعیف | |||
رضایتمندی | 35/1 | ضعیف | |||
عدالت اجتماعی | 46/2 | ضعیف | |||
حس تعلق | 52/3 | ضعیف |
شکل1- مقادیر معیارهای عینی زیستپذیری شهری در محله فیضآباد (مأخذ: نگارندگان).خط ممتد نشان دهندهی میانگین مقادیر معیارها است.
Figure1. Values of objective criteria of urban viability in Feyzabad neighborhood.
شکل 2- مقادیر معیارهای ذهنی زیستپذیری شهری در محله فیضآباد (مأخذ: نگارندگان).
Table2. Values of subjective criteria of urban viability in Feyzabad neighborhood.
شکل 3- مقادیر معیارهای امنیت اجتماعی در محله فیضآباد (مأخذ: نگارندگان).
Figure 3. Values of social security criteria in Feyzabad neighborhood.
آمار استنباطی و تحلیلی
در ادامه ضرایب همبستگی بین مقدار متغیرهای اصلی (زیستپذیری عینی، زیستپذیری کیفی و امنیت اجتماعی) با معیارها در شکلهای 4، 5 و 6 نشان داده شده است.
شکل 4- مقادیر ضریب همبستگی پیرسون بین متغیر زیستپذیری عینی و معیارهای آن(مأخذ: نگارندگان)
Figure. Pearson correlation coefficient values between objective viability variable and its criteria.
شکل 5- مقادیر ضریب همبستگی پیرسون بین متغیر زیستپذیری ذهنی و معیارهای آن (مأخذ: نگارندگان)
Figure5. Pearson correlation coefficient values between mental viability variable and its criteria.
شکل 6- مقادیر ضریب همبستگی پیرسون بین متغیر امنیت اجتماعی و معیارهای آن (مأخذ : نگارندگان).
Figure 6. Pearson correlation coefficient values between social security variable and its criteria.
نتیجهگیری
شهرها به عنوان مکانهای زیست بیشتر مردم در جوامع معاصر، باید از زاویه تأثیری که مقولۀ سطح زیستپذیری شهری و امنیت میگذارند، مورد توجه قرار گیرند. در این میان محلههای تاریخی بهعنوان یکی از انواع هستههای گردشگری شهر و همچنین مکانی برای زندگی ساکنانشان میبایست از یک آرامش و امنیت خاطری برخوردار باشند. لذا محلۀ فیض آباد کرمانشاه بهعنوان اصلیترین محله از بافت تاریخی این شهر باید از لحاظ سطح زیستپذیری شهری و امنیت اجتماعی ساکنان و استفادهکنندگان از فضا، مورد توجه ویژه قرار گیرد. بر اساس نتایج تحقیق حاضر میزان ابعاد عینی و ذهنی زیستپذیری در محلۀ تاریخی فیض آباد متوسط رو به ضعیف و میزان امنیت اجتماعی ضعیف ارزیابی شده و بر اساس ضریب همبستگی پیرسون نشان داده شد که ضریب همبستگی بین زیستپذیری عینی و امنیتاجتماعی 69/0 و بین زیستپذیری ذهنی و امنیتاجتماعی 61/0 است که هر دو متغیر اصلی با امنیت اجتماعی همبستگی مثبت قابل قبولی دارند. این سطح از رضایتمندی برای یکی از محلات تاریخی شهری، امتیاز مطلوبی نمیباشد. همچنین با توجه به آزمونهای صورت پذیرفته در ارتباط با پرسشنامهها، میتوان گفت که متغیرهای سن، جنسیت، سواد و شغل در محلۀ فیض آباد، مستقل از امنیت اجتماعی و زیستپذیری شهری بوده و اثری بر مطلوبیت آنها ندارند (اثبات فرضیههای 1 تا 4)، ولی میزان مدت سکونت در محله بر میزان امنیت اجتماعی، زیستپذیری شهری در دو بعد عینی و ذهنی تأثیرگذار میباشد (رد شدن فرض 5) به گونهای که زیستپذیری عینی و ذهنی در محله فیض آباد در حد متوسط رو به ضعیف بوده و در میان خانوارهایی که پنج سال و بیشتر در محله سکونت داشتند بیش از دیگر خانوادهها میباشد، اما از نظر امنیت اجتماعی بین گروههای زمانی مختلف تفاوت چندانی مشاهده نمیشود. بنابراین میتوان گفت که ارتقای زیستپذیری شهری و امنیت اجتماعی در گرو بهبود کیفیت در معیارها و زیرمعیارهای سازنده آن است.
تحلیلهای انجام شده حاکی از آن است که در محلۀ فیض آباد موضوع زیستپذیری و احساس امنیت اجتماعی برای ساکنان و مسئولان به عنوان یک دغدغه و دل مشغولی مهم باید مطرح شود تا به عنوان نقصان اساسی در محلۀهای مشابه رفع گردیده و موجبات ارتقای آن محلهها نیز فراهم گردد. بر همین اساس لازم است در طرحهای پیشنهادی احیا و باززنده سازی محلههای تاریخی، با عطف به مقولۀ امنیت و زیستپذیری، متغیرهای تأثیرگذار مورد شناسایی قرار گرفته و به نحو مورد قبولی کنترل شوند. این امر مهم مستلزم مشارکت فعالانۀ متخصصان مربوطه و شهروندان ساکن و همچنین گردشگران بافتهای تاریخی است. همچنین میتوان گفت مشکلات زیادی در محلات تاریخی همچون فیض آباد، ناشی از فرهنگ متفاوت و گاه متضاد بین ساکنان آن، بدلیل مهاجرتهای تخریبی و اسکان بدون برنامه بوجود آمده است. بنابراین گماردن افراد متخصص و بومی در امور محله و همچنین ارائۀ کارگاههای آموزشی به افراد محله و در نهایت مشارکت اجتماعی شهروندان میتواند سبب افزایش ضریب همبستگی و انسجام اجتماعی و در نهایت افزایش سرمایۀ اجتماعی گردد که خود در مرحلۀ بعدی سطح رضایت از کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار داده و آن را ارتقاء خواهد داد. بر اساس نتایج حاصل از تحقیق، هر چه میزان زیستپذیری در محله بیشتر باشد، احساس امنیت نیز بیشتر خواهد بود. در این زمینه پیشنهاد میشود برنامهریزان فرهنگی و اجتماعی و سایر نهادهای مرتبط با این امر با برنامهریزی سنجیده و دقیق و با تقویت شاخصهای کیفیت زندگی که در تحقیق حاضر عنوان شد در ارتقای احساس امنیت گام بردارند.
راهکارها و پیشنهادات با هدف ارتقای زیستپذیری و امنیتاجتماعی
راهکارهاي بهبود و ارتقاي ایمنی و امنیت کالبدی
v بهبود وضعیت نورپردازي در محله و تداوم روشنایی در ساعات انتهایی شب.
v همۀ گوشههای تاریک و قابل اختفاء باید با نورپردازی به اندازه حداقل 50 لوکس قابل رؤیت باشند.
v برنامهریزي براي استفاده از زمینهاي بایر و متروکه داخل محله براي تامین کاربريهاي مورد نیاز محله باید انجام پذیرد.
v ساماندهی فضاهاي دارای پتانسیل جُرم و بِزِه به ویژه در فضاهاي بدون دفاع (مانند متروکه و مخروبه، گوشهها و کنجها) که اغلب تاریک و فاقد دید مناسب از درون واحدهاي مسکونی هستند.
v برنامهریزي و پیشبینی مراکزي در محله که به صورت شبانهروزي یا تا ساعات پایانی شب فعال باشند همانند خدمات و کاربريهاي سطح محله (مانند سوپرمارکتها، اغذیهفروشیها و غیره).
v تجهیز و تقویت فضاهاي عمومی محله جهت افزایش حضور ساکنان و سرمایۀ اجتماعی بهخصوص نوجوانان و زنان در عرصه عمومی.
v ورودی محله میبایست جاذبه های داخل محله را از دید سواره در حال عبور خارج از محدوده محله، پنهان نماید.
v کاربریهای مزاحم (تعمیرگاه، کارگاه، گاراژ وغیره) از جدارههای اصلی خیابان وکوچهها و بنبستها به تدریج حذف شوند.
v کاربریهایی که باعث جلب توجه غریبهها و خودروهای غریبه به کوچه و بنبست میشوند (مدرسه، اداره، بانک و غیره.) باید حذف شوند.
v برای جلوگیری از احساس عدم کنترل و امنیت فضا، مبلمان شهری تخریب شده و صدمه دیده، باید در کوتاه مدت تعویض شوند.
v مبلمان شهری باید از مصالح مقاوم باشد تا در برابر تخریب عوامل انسانی یا عوامل طبیعی مصون بماند.
v امکانات و فعالیتهای مختص کودکان، زنان، سالخوردگان و غیره در فضا پیشبینی شود.
v تنها کاربریهای تجاری در حد برطرف کردن نیاز روزمره اهالی (مانند بقالی) در کوچه یا بنبست میتوانند حضور یابند و این کاربریها باید در ابتدای بنبست یا نزدیک به یکی از دو سر کوچه قرار گیرند.
v از استقرار کاربریهای درشت دانه و غیرفعال در شب، در طبقۀ همکف جداره خیابان و فضاهای عمومی محله، که منجر به ایجاد احساس عدم نظارت دیگران بر فضا میشود، باید ممانعت کرد.
v کاربریهای جدارۀ خیابان نباید فقط مختص مردان باشند تا زنان بدون احساس ترس از فضا استفاده کنند.
v باید از متروک و بلااستفاده ماندن واحدهای تجاری مجاور گذرهای اصلی که احساس عدم نظارت بر فضا را ایجاد میکنند، بیشتر از دو سال ممانعت کرد.
v عملیات ساختمانی و انباشت مصالح در داخل پیادهرو و سواره رو به دلیل کاهش ایمنی، ممنوع میباشد.
v همۀ عملیات ساختمانی مربوط به تعمیر و تجهیز پیادهرو نباید بیشتر از یک هفته طول بکشد و باید تنها نیمی از عرض پیادهرو را بهخود اختصاص دهد.
v تبدیل و تغییر کاربری واحدهای مسکونی و تجاری در بدنه و محلات اطراف گذرهای اصلی و خیابانهای شهری به انبار یا کاربریهای غیرفعال ممنوع میباشد.
v در اختصاص مجوز کاربریهای عمومی، کاربریهایی که دارای فعالیت شبانه هستند، نسبت به دیگر کاربریها در الویت قرار دارد.
v کاربریهایی که با شخصیت و روحیه حاکم بر فضای پیاده راه مغایر هستند (مانند نظامی، بیمارستان، صنعتی و انبار کالا) باید از لایه اول پیاده راه به تدریج حذف گردند.
v احداث هتل و میهمانسرا در پیاده راه به شرطی قابل قبول است که طبقۀ همکف آن به سالن پذیرایی عام چندمنظوره یا مغازه اختصاص پیدا کند.
v طبقههای فوقانی کاربریهای تجاری را میتوان به کاربری خدماتی، مسکونی، بازرگانی و اداریاختصاص داد تا امکان نظارت طبیعی در فضاهای محله فراهم گردد.
v حضور کاربریهای کارگاهی سنگین در لایۀ اول پیاده راه بههیچ عنوان مجاز نیست.
v ایجاد پیرنشین و فضاهایی برای استراحت و مکث افراد پیاده در ورودیهای مسکونی پیشنهاد شود.
v از ایجاد تنوع و تغییر زیاد در مصالح و رنگ در بدنهها، شکل روزنهها و بازشوها، خط بام، و غیره در فضای محله پرهیز شود تا موجب اغتشاش بصری نگردد.
v امکان نظارت و دیدن و کنترل فضای کوچه و بنبست در فاصلههای حداقل 10 متری باید وجود داشته باشد.
v بخشهای محدودی از کوچه یا بن بست به راههای مختلف مسقف شود به شرط آن که نظارت اجتماعی بر آن وجود داشته باشد و حرکت پیاده و سواره سخت نگردد.
v امکان نظارت و کنترل خیابان محلی در فاصلههای حداقل 30 متری در طول شبانهروز باید بوجود بیاید.
v از سطوح صلب و پُر، بدون روزن و بازشو و با ارتفاع یکنواخت با طول بیش از 20 متر باید پرهیز نمود.
v از سطوح صلب و پر و بدون بازشو و روزنه که امکان دید و نظارت به کوچه و بنبست را کم میکند در فاصلههای زیاد باید پرهیز شود.
v جدارههای صلب و پر و بسته و بدون روزن در ترکیب با جدارههای نیمه شفاف (نرده، پوشش گیاهی، تراس یا بالکن و غیره) به جهت افزایش کنترل و نظارت به کوچه و بنبست پیشبینی شود.
v قسمت های عقب نشسته در بدنۀ فضاهای محله باید از روزنه ها و بازشوها قابل دید و نظارت باشد.
v برای جلوگیری از اغتشاش بصری خط آسمان و بوجود آوردن احساس محصوریت فضا، اختلاف ارتفاع بیشتر از یک طبقه بین اجزاء جداره ممنوع است.
v ایجاد پر و خالی بدنه جدارهها و تخلخل حجمی در بدنه پیاده راه (مانند بالکن پیشآمده یا فرورفته، عقبنشینی طبقات فوقانی و ایجاد رواق جلوی جدارهها) پیشبینی شود تا امکان رؤیت و نظارت طبیعی در فضای محله فراهم شود.
v قرار دادن تجهیزات و مبلمان شهری در کوچه و بنبست نباید برای حرکت خودروهای اضطراری (اورژانس، پلیس، آتشنشانی و غیره) مشکل ایجاد کند.
v ایجاد تک پله در سطح پیاده راه ممنوع میباشد، همچنین کفسازی پیاده راه باید برای تسهیل حرکت زنان با کفشهای پاشنه دار مشکلی ایجاد نکند.
v هر مقدار تنوع کاربریها در فضاهای پیاده محله بیشتر باشد، طرح کف خلوتتر و از لحاظ رنگی سادهتر و یکنواختتر باشد تا موجب اغتشاش بصری نگردد.
v در نظر گرفتن پوشش گیاهی نباید وضوح کالبدی و امکان رؤیت ورودی محله و گذر را از بین ببرد.
v از پوشش گیاهی مناسب با ابعاد تاج کوچکتر و ارتفاع بیشتر یا درختان تزئینی در فاصلۀ بین خیابان و پیاده رو بهطوریکه دید به پیادهرو را کاملاً مختل نکند، استفاده شود.
v با هدف تقویت خوانایی و امکان شناسایی فضای محله برای گردشگران، در نقاطی از محله، استفاده از ساختمانهای با کالبد یا عملکرد ویژه، نماد و نشانه شهری باید مشخص شود.
v پیشبینی امکانات و تمهیدات لازم برای تسهیل دسترسی معلولین و استفاده از فضای محله (مانند رمپ مخصوص معلولین حرکتی و آلارمهای مخصوص ناشنوایان) لازم است.
v برای القای احساس امنیت فضا و عدم احساس گمگشتگی در ابعاد نامتناسب آن توسط استفادهکنندگان، باید میزان محصوریت میدان محلی دارای تناسب عرضی به ارتفاعی 1 به 4 باشد.
راهکارهاي بهبود و ارتقاي حس تعلق
v بوجود آوردن شرایطی برای افزایش ارتباطات و تعاملات رودررو و چهره به چهره ساکنان و استفادهکنندگان از فضای محله.
v ایجاد گروههاي محلی در میان ردههاي مختلف ساکنان از جمله گروههاي زنان، جوانان، سالمندان و نوجوانان
v ارتقای حس تعلق خاطر ساکنان و در نهایت افزایش احساس مسئولیتپذیري در میان آنها از طریق شرکت دادن آنها در ارائه طرح، اجرا و بهبود آن.
v در نظر گرفتن و طراحی عناصر ماندگار در فضاهاي عمومی جهت افزایش خاطرهانگیز بودن محله.
v با هدف فضای شهری و حفظ خاطرات جمعی، کاربریهای دارای سابقۀ طولانی در صورتی که مزاحم نباشند، باید با نام قدیم خود حفظ شوند.
v کلیۀ عناصر و نقاط خاطرهانگیز و با ارزش برای ساکنان محدوده ورودی محله باید حفظ و تقویت گردد.
v محورهایی که ارزشهای تاریخی، معماری، شهری دارند به شرطی که در ساختار شبکۀ سواره اصلی و عبوری شهر نقش عمدهای نداشته باشند به پیاده راه تبدیل میشوند.
v محورهایی که طبق نظر اکثریت مالکین، اصناف و اهالی محل قابلیت تبدیل به پیاده راه دارند، میبایست تبدیل به پیاده راه شوند.
v هرگونه ساخت و ساز، مرمت و تعمیر بایستی جنبۀ تاریخی و بار خاطراتی محل را حفظ و تقویت نماید.
راهکارهاي بهبود و ارتقاي روابط اجتماعی
v تغییر کاربری عناصر شاخص و تاریخی محله با هدف ارتقای تعاملات اجتماعی.
v طراحی مناسب و تجهیز فضاهاي خالی بین ساختمانها به منظور خلق فضاهاي جمعی فعال براي ساکنان آنها.
v تشکیل گروههاي مختلف فرهنگی، مذهبی، ورزشی در مساجد محله بهمنظور جذب ساکنین.
v احداث فضاهای بازی برای کودکان در فضای باز و بوستان کودک، احیاء قهوهخانه سنتی در مجاورت مرکز محله، رفع مشکلات ناشی از شیب مسیر جهت دسترسی به مرکز محله از طریق احداث پله برای سهولت حضور سالخوردگان در محله.
راهکارهاي بهبود و ارتقاء سرزندگی محله
v پیشبینی فضاها و مبلمان مناسب جهت مکث و تجمع ساکنان محله.
v ایجاد فضاهاي چند منظوره ي فرهنگی، آموزشی و ورزشی به منظور استفده از فضا در تمام ساعات.
v تجهیز و تقویت فضاهاي سبز محلی به منظور ایجاد جذابیت براي حضور پررنگ تر کودکان و زنان در این فضاها.
v بهمنظور افزایش سرزندگی گذرها و خیابان در محله، رستوران ها و کافهها با عقبنشینی مناسب در بدنۀ پیادهرو مجاز به استقرار صندلی های خود در پیادهرو هستند.
v برای افزایش سرزندگی فضاهای محله و گذر و خیابانها، از هنرهای همگانی در طول مسیرهای پیاده استفاده شود.
v پیشبینی فعالیت ها و کاربری هایی که مشوق حضور، مکث، تعامل و فعالیت افراد پیاده باشند (مانند خردهفروشیها، سینماها، تئاترها، فعالیتهای خودجوش مردمی، نمایشگاههای خیابانی و دست فروشی) در پیاده راه الزامی است.
v تنوع کاربریها در پیادهراهها، به گونهای باشد که پراکندگی و پخشایش جمعیت بهطور متعادل در تمام نقاط پیاده راه صورت پذیرد.
v کاربریهایی مانند کافه تریا میتوانند صدای موسیقی داخل را به فضای بیرون اشاعه دهند بهشرطی که تداخل صدا میان اصوات آنها ایجاد نشود.
v تنوع کاربریها در پیاده راهها، به گونهای باشد که پراکندگی و پخشایش جمعیت بهطور متعادل در تمام نقاط پیاده راه صورت پذیرد.
راهکارهای بهبود و ارتقای حمل و نقل عمومی
v ایجاد شبکه پیوسته و منسجم پیاده و دوچرخه براي دسترسی به مراکز محله و زیر محلهها.
v فاصلۀ ایستگاه اتوبوس تا ورودی محله نباید بیش از صد متر و کمتر از 20 متر باشد.
v به منظور دسترسی مناسب افراد به حمل و نقل عمومی، حداکثر فاصلۀ ایستگاههای اتوبوس از یکدیگر باید 800 متر باشد.
v بهمنظور افزایش زیست پذیری عینی، فاصلۀ نزدیکترین ایستگاه حمل و نقل عمومی از انتهای بنبست یا واحدهای میانی کوچه نباید از 400 متر بیشتر باشد.
v بهمنظور افزایش زیست پذیری عینی، فاصلۀ مراکز تجاری و خدماتی روزمره در محله (مانند بقالی و نانوایی) تا انتهای بنبست یا واحدهای میانی کوچه نباید از 400 متر بیشتر شود.
v بهمنظور افزایش ایمنی در محله، فاصلۀ خیابانهای شهری اصلی و بزرگراهها تا بنبست یا کوچه نباید از 100 متر کمتر باشد.
v تقاطع کوچه یا بنبست با خیابان محلی باید طوری باشد که خودرو را در زمان ورود به آن مجبور به کاهش سرعت یا توقف نماید.
v هندسۀ فضای ورودی باید طوری طراحی شود که خودرو در زمان ورود به خیابان محلی مجبور به کاهش سرعت شود.
v در ابتدا و انتهای پیادهرو باید موانعی با هدف جلوگیری از ورود موتورسیکلت به مسیر پیادهرو نصب شود.
v در نظر گرفتن بیشتر از دو ورودی برای هر محله در طول یک خیابان اصلی مجاز نیست.
v برای افزایش ایمنی، ایستگاههای حمل و نقل عمومی، باید در نقاط قابل دید افراد و در نزدیک جدول خیابان تعبیه گردند و دارای روشنایی و سرپناه مناسب باشند.
v بهمنظور افزایش ایمنی و امنیت امکان ورود به خیابان محلی باید دشوارتر از خروج آن باشد.
v بهمنظور افزایش ایمنی، اتصال کوچههای مسکونی به پیاده راه بصورت پیاده مجاز است؛ سواره این کوچهها بایستی از بن دیگر کوچه انجام گیرد.
منابع
1. Khastoo, M & Saeedi Rezvani, N. (2010). "The Effective Factors on Urban Spaces Vitality (Creating a Lively Urban Space with Emphasizing the consept "pedestrian mall")". Identity Journal, No.6, (In Persian)
2. Norris, T & Pittman, M. (2000). "The health community's movement and coalition for healthier cities and communities". Public health report, No.115, pp. 118-124.
3. Blassingame, Lurton. (1998). "Sustainable cities: oxymoron, utopia or inevitability? Social science Journal", Vol.35. pp.1-13.
4. Vergunst, P. (2003). "Livability and ecological land use the challenge of localization, Ph.D. thesis in department of rural development studies". Swedish University of Agriculture.
5. Madani, P. (2013). "Dealing with segregation, improving livability in a segregated neighborhood". Ms thesis, Department of urbanism and building sciences, Faculty of architecture, TU Delft. (in Persian)
6. Lotfi, S. Bordi anamorad nejhad, R. Sasani poor, M. (2014). The survey of security sense in public spaces (case study: Shiraz Metropolis). (in persian)
7. Timmer, V. Seymoar, NK. (2005). The world urban forum, Vancouver. Working group discussion paper internation center for sustainable cities.
8. Khorasani, M.A. (2012). The explain of livability in peri urban villages by approach of life quality (case study: Varamin township), Ph.D. thesis geography and rural planning, Supervisor: Dr. M.r Rezvani, Tehran University. (in Persian)
9. The economist intelligence unit. (2015). A summary of the liveability ranking and overview, London, England.
10. Lowe, M. Whitzman, C. Badland, H.M. Davern, M. Hes, D. Aye, L. Butterworth, I. Giles-Corti, B. (2013). Liveable, Healthy, Sustainable: What are the key indicators for Melbourne neighbourhoods? McCaughey VicHealth Center for community wellbeing, Melbourne University.
11. Noghani, M . Asgharpour, R . Kermani, M . And Safa, Sh. (1387). Quality of life of citizens and its relationship with social capital in Mashhad. Journal of Social Sciences. Vol 5. No.1, Pp. 111-140. (in Persian)
12. Philips, D. (2006). "Quality of Life: Concept Policy and Practice". Rutledge. London. Siebel, w., & Wehrheim, j. (2003). "security and the urban public sphere". urban studies, Vol 42, No.2, P 45-60.
13. Garossi, S . Naghavi, Ali (2008). Social capital and quality of life in the city of Kerman. Social Welfare. N30 and No.31, pp. 61-82. (in Persian)
14. Mohammadnia Qaraei, F . Teymouri, M And Khanizadeh, M. A., (1397). Study of Social Capital Interaction and Quality of Life in Planned Urban Areas (Case Study: Jahedshahr Neighborhood of Mashhad). Geographical arrangement of space. Vol 8, No.27, pp. 185-200. (in Persian)
15. Dadashpour, H .; Roshani, p. (1391). Evaluating the interaction between the individual and the living environment in new neighborhoods using objective and subjective quality assessment. Case Study: Tehran Oil Town. Quarterly Journal of Urban Studies. No. 6, pp. 6-15. (in Persian)
16. Kokbi, A. (1386). Criteria for evaluating the quality of urban life in urban centers. Journal of City Identity. Vol 1, No.1. (in Persian)
17. Hajinejad, A . Rafi'eian, M . Zamani, H. (1390) .Study of individual variables affecting citizens' satisfaction with the quality of living environment, case study: comparison of old and new context of Shiraz. Journal of Geography and Development. No. 17, pp. 63-82. (in Persian)
18. Rezvani, M . Mutkan, A. A . Mansoorian, H . And Sattari, M.H. (1388). "Development and Measurement of Urban Quality of Life Indicators (Case Study: Noorabad City)". Quarterly Journal of Urban and Regional Studies and Research. No. 2, Vol 1. (in Persian)
19. McCrea, R. Shyy, T. Stimson, R. (2006). "What is the strength of the link between objective and subjective indicators". urban quality of life. No. 1, P79-96.
20. Feneri, A-M. Karankolas. "Measuring quality of life in urban environment : an integrade approach". CEST Athens Greece. No. 2013, p 294.
21. Massam, H. Brayn, M. (2002). "Quality of life : public planning and private living". progress in planning. P 14-146.
22. Shaterian, M. Ashnoei, A. And Ganjipour, M. (1391). "Assessing the level of satisfaction of the residents of the old part of Aran and Bidgol from quality of life indicators". Urban and regional studies and research. Vol 4, No. 13, pp127-144. (in Persian)
23. Rafi'eian, M. Moloudi, J .; And Portaheri, M. (1390). "Assessing the quality of the urban environment in new cities. A case study of the new city of Hashtgerd. Teacher Journal of Humanities-Space Planning and Planning. 3, pp. 19-38. (in Persian)
24. Barati, N . Yazdanpanah Shahabadi, M.R. (1390). Study of the Conceptual Relationship between Social Capital and Quality of Life in Urban Environment (Case Study: New Campus City). Journal of Cultural Research Society, Vol. 2, No. 1, pp. 49-25. (in Persian)
25. Qalibaf, M. B. (1390). "Assessing the quality of urban life (Case study: Yaftabad neighborhood)". Iranian Geographical Association. Vol9, No.31, pp. 3-53. (in Persian)
26. Rast Bin, S. Ja'fari, Y. And Moezezi Mehr Tehran, A.M. (1391). "The relationship between environmental qualities and the continuity of urban life in public areas, a case study: Julfa of Isfahan". Garden Comment. Vol 9, No.21, pp. 35-46. (in Persian)
27. Ghara'ei, F. Rad Jahanbani, N .; And Rashidpour, N. (1389). "Assessing the sense of security in different urban areas". Armanshahr Magazine, Vol. 4, pp. 7-22. (in Persian)
28. Siebel, w. & Wehrheim, j. (2003). "security and the urban public sphere". urban studies, Vol 42, N2, P 45-60.
29. Boyle, J. Findlay, C. & Forsyth, L. (2001)." An Investigation into Women’s Perceptions of Fear and the Design of the Urban Environment". Edinburgh College of Art, School of Architecture .London.
30. Zabetian, A . Bemanian, M. R . And Rafi'ian, M. (1389). "Study of urban space use planning model effective in increasing women's security (Case study: Central part of Tehran. Social Sciences)". Social Science Quarterly. No. 48, pp.108-148. (in Persian)
31. Mir Hosseini, Z. S . Jahanbakhsh, H. (1389). "Study of the effect of physical components of historical context on the environmental security of tourists (Case study: Charkhab neighborhood of Ardakan city)". Journal of City Identity. Vol 10, No. 28, pp. 89-104. (in Persian)
32. Poorahmad, A . Mousavi, S. (1389). The social nature of the Islamic city. Iranian Islamic City Quarterly. No. 2.(in Persian).
33. Sheikhi, M. (1382). "Neighborhood structure of the city in Islamic lands". Journal of Social Sciences, Allameh Tabatabai University. No. 22. (in Persian)
34. Long, D. (2003). "Atoolkit of Indicators of Sustainable Communities Formaly a Tool kit of sustainability Indicators". the housing corporation and European institute for urban affairs.
35. Williams, K .; (1383). "Achieving a sustainable urban form." Translated by Khalil Nejad, M.H. University of Tehran Press.
36. Farid Tehrani. s. (1390). "Fear in urban spaces." Tehran: Armanshahr Publications. (in Persian)
37. Rapaport, A. (1381). "Towards the Anthropology of Home". Iraqi flag translation, m. Abadi Quarterly. No. 36.
38. Horton, Paul. Chester L. Hunt. P. (1989). "Sociology". Mc Graw Hill.
39. Sarukhani, b. (1375). "Introduction to Family Sociology". Soroush Publications: Tehran.
40. Newman, Peter. (1999). "Sustainability and cities: extending the metabolism moded". Landscape and urban planning. N44. P 219-226.
41. Altman, I. & Setha Law. (1992). "Place attachment". Plenum press. New York.
42. Tahmasebi, S. (1380). "Patterns of social participation in Iran". Urban Management Quarterly. No. 5. pp. 58-68. (in Persian)
43. Jacobs, J. (1386). The Life and Death of Great American Cities. Persian translation, H. R., and Platonic, A. University of Tehran Press. (in Persian)
44. Amerio, M & Aragones. (1997). "Atheoritical And Methodological Approach" .study of Psychology, p47-57.
45. Sajedi, A. (1389). "Social Justice and Its Role on Sustainable Development". Third National Conference on Geography and the Scientific Approach to Sustainable Development. Shirvan, January 12, 2011. (in Persian)
46. Razavian, Mohammad Taghi, Mostafa Khazaei, Seyed Ali Sharifi and Javad Abdi. (1396). "Resilience of worn tissue in the face of natural disasters with a sustainable development approach (Case study: Faizabad worn tissue)". Zagros Vision Geography and Urban Planning Quarterly, Volume 9, No. 31, pp. 23-46. (in Persian)
[1] -www.mercer.com
