بررسی تیپ¬های جنگل با استفاده از شاخصهای اکولوژیک (مطالعه موردی: حاشیه مارون بهبهان)
الموضوعات :الهه حکمت زاده 1 , رضا بصیری 2 , شهرام یوسفی 3 , ملیحه مزین 4
1 - دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، دانشکده منابع طبیعی، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد جنگلشناسی و اکولوژی جنگل.
2 - دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، دانشکده منابع طبیعی، دانشیار گروه جنگلداری، خوزستان- شهرستان بهبهان - دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان (ص). *(مسوول مکاتبات)
3 - دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، دانشکده منابع طبیعی، استادیار گروه مرتع و آبخیزداری
4 - دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، دانشکده منابع طبیعی، استادیار گروه مرتع و آبخیزداری
الکلمات المفتاحية: تیپ جنگل, جنگلهای رودخانهای, شاخص اهمیت, شاخص تشابه, شاخص بلوغ.,
ملخص المقالة :
زمینه و هدف: مدیریت پایدار منابع طبیعی تجدیدشونده در ایران از اهمیت و حساسیت ویژهای برخوردار است. به این ترتیب شناسایی عناصر تشکیلدهنده جنگل ازجمله تیپهای جنگل، اصولیترین راه مدیریت بهینه منابع طبیعی و خصوصاً جنگلهاست. جنگلهای ساحلی مناطق مهم حفظ تنوع زیستی و تضمین پایداری اکوسیستم جنگلی هستند. روي این اصل آگاهی و بینش از وضعیت ساختار این جنگلها و تیپهای درختی موجود در آن و شناخت روند تکاملی اکوسیستمهای جنگلی قبل از هرگونه برنامهریزي، امري ضروري است. هدف از این تحقیق، تیپبندی جنگلهای حاشیه رودخانه مارون است. روش بررسی: تعداد 116 قطعه نمونه مربعی شکل به مساحت 100 مترمربع از طریق روش آماربرداری تصادفی سیستماتیک با ابعاد شبکه 200 در 200 متر برای محدوده مورد مطالعه انتخاب گردید. در هر قطعه نمونه، گونههای درختی و درختچهای، درصدپوشش تاج در سطح قطعه نمونه و بر اساس مقیاس تصحیح شده براون- بلانکه تخمین و ثبت گردید. پارامترهای مختلفی مانند فراوانی، وفور و تراکم مورد محاسبه قرار گرفت. از طریق جمع سه پارامتر نسبی فوق، شاخص IVI برای هر گونه به دست آمد. بهمنظور مقایسه درجه تشابه بین تیپها از شاخص تشابه سورنسون استفاده شد. مقادیر فراوانی نسبی برای هر گونه در تیپهای خالص و مخلوط در یک مقیاس 10 واحدی تنظیم و به چهار گروه مشخص تقسیم شد. بعد از تعیین تیپهای درختی منطقه، نقشه آن¬ها از طریق روش درونیابی IDW در نرم افزار GIS10.1 ترسیم شد. یافته ها: در تیپ خالص، گونههای گز (Tamarix arceuthoides) و پده (Populus euphratica) به ترتیب با داشتن بیش-ترین و کم¬ترین مقدار فراوانی نسبی (7/6 و 3/3) مبین گونههای فراوان و کم میباشند. هم¬چنین گونه سریم (Lycium Shawii) به¬عنوان گونه نادر معرفی شد. بهطورکلی سه نوع تیپ شامل خالص، مخلوط دو گونهای و مخلوط سه گونهای به دست آمد. بیش¬ترین مقدار شاخص تشابه سورنسون بین دو تیپ گز-پده و گز-سریم 93% و نیز پده-گز و پده-سریم 92% به¬دست آمد. کم¬ترین مقدار شاخص تشابه 12% تا 15% بین تیپ پده-سریم-گز با تیپهای گز خالص، گز-سریم، گز-پده و پده-گز مشاهده شد. حداقل و حداکثر میزان شاخص بلوغ به ترتیب برای تیپهای خالص (50%) و تیپ¬های مخلوط (79%) به¬دست آمد. تیپهای خالص دارای بلوغ پایین و تیپهای مخلوط دارای بلوغ بالایی هستند. میزان شاخص بلوغ برای کل منطقه 72% بود که نشان گر بلوغ بالایی است. بحث و نتیجه گیری: پوشش درختی جنگلهای رودخانهای مارون بهبهان در یک مقیاس کلی به دو تیپ خالص و مخلوط طبقهبندی شدند. تعداد دو تیپ خالص گز و پده و هفت تیپ مخلوط شامل چهار مورد دو گونهای و سه مورد سه گونهای به¬دست آمد. به¬طور کلی در این اکوسیستم ها سه گونه گز، پده و سریم در به¬وجود آمدن تیپ¬های منطقه نقش مهمی دارند. در بین تیپهای خالص و مخلوط، گونه گز بهعنوان گونه فراوان شناخته شد. تشابه زیاد بین تیپهای گز خالص، گز-سریم و گز-پده ناشی از حضور مشترک و غالب گز در این تیپها است. تنوع تیپ¬های مختلف با حداقل تشابه در یک منطقه محدود گواه پیچیده بودن اکوسیستم های رودخانه ای است.
1. Akay, A. E., Sivrikaya, F., Gulci, S., 2014. Analyzing riparian forest cover changes along the Firniz River in the Mediterranean City of Kahramanmaras in Turkey. Environ Monit Assess, 186(5), pp. 2741-2747.
2. Coroi, M., Skeffington, M. S., Giller, P., Smith, C., Gormally, M., O’Donovan, G., 2004. Vegetation diversity and stand structure in streamside forests in the south of Ireland. Forest ecology and management, 202(1), pp. 39-57.
3. Dalponte, M., Orka, H. O., Gobakken, T., Gianelle, D., Næsset, E., 2013. Tree species classification in boreal forests with hyperspectral data. Geoscience and Remote Sensing, IEEE Transactions on, 51(5), pp. 2632-2645.
4. Barnes, T., Van Lear, D., 1998. Prescribed fire effects on advanced regeneration in mixed hardwood stands. Southern Journal of Applied Forestry, 22(3), pp. 138-142.
5. Basiri, R., Taleshi, H., Pourrezaei, J., Hassani, S. M., Gharehghani, R., 2011, Flora life form and chorotypes of plants in river forest Behbahan, Iran. Middle-East Journal of Scientific Research, 9(2), pp. 246-252.
6. Winward, A. H., 2000. Monitoring the vegetation resources in riparian areas, http://www.fs.fed.us/rm/pubs/rmrs_gtr047.pdf
7. Kent, M., 2011. Vegetation description and data analysis: a practical approach: John Wiley & Sons.
8. Curtis, J. T., 1959. The vegetation of Wisconsin: an ordination of plant communities: University of Wisconsin Pres.
9. Barbour, M. T., Gerritsen, J., Snyder, B., Stribling, J. 1999. Rapid bioassessment protocols for use in streams and wadeable rivers. USEPA, Washington.
10. Bhattarai, B. P., Kindlmann, P. 2012. Habitat heterogeneity as the key determinant of the abundance and habitat preference of prey species of tiger in the Chitwan National Park, Nepal. Acta Theriologica, 57(1), pp. 89-97 .
11. Dai, A., 2011. Drought under global warming: a review. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 2(1), pp. 45-65.
12. Zohary, M., 1963. On the geobotanical structure of Iran: Weizman Science Press of Israel.
13. Zerbe, S., Thevs, N., Kühnel, E. 2010. Vegetation, ecosystem dynamics, and restoration of floodplains in Central Asia–the Tarim River (Xinjiang, NW China) as an example. For. Ecol. Landscape Res. Nat. Conserv, 10, pp. 85-89.
14. Thevs, N., 2005. Tugay vegetation in the middle reaches of the Tarim River–Vegetation types and their ecology. Arch Nat Conserv Landsc Res, 44, pp. 63-84.
15. Nabi, A., Brahmaji, R. P. 2012. Studies on Socio-economic aspects of the people at Machilipatnam Region and their impact on Mangrove Forests, Krishna District, Andhra Pradesh. Review of Research, 1(5), pp. 1-4.
16. Workayehu, B., Fitamo, D., Kebede, F., Birhanu, L., and Fassil, A., 2022. Floristic Composition, Diversity, and Vegetation Structure of Woody Species in Kahitassa Forest, Northwestern Ethiopia. International Journal of Forestry Research, 2022, pp.1-12.
17. Basiri, R., Moradi, M., Kiani, B., and Maasumi Babaarabi, M., 2018. Evaluation of distance methods for estimating population density in Populus euphratica Olivier natural stands (case study: Maroon riparian forests, Iran). Journal of forest science. 64(5), pp. 230–244.
18. Basiri, R., Riazi, A., Taleshi, H., Pourrezaei, J., 2014. The structure and composition of riparian forests of Maroon River, Behbahan. Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 22(2), pp.307-321. (In Persian)
19. Talebi, Z., 2012. Study of the ecological species groups along the Karoon river in Shushtar city in Khuzestan province, master's thesis of forestry department, Khatam al-Anbia Behbahan University of Technology. (In Persian)
20. Pourrezaei, j., tarnian, f., pairanj, j., difrakhsh, m., 2010. The studies of flora and phyto geography of tang ban watershed basin in behbahan. Iranian journal of forest, 2(1), pp. 37-49. (In Persian)
21. Landsberg, J., Clarkson, J., 2004. Threatened plants of the Cape York Peninsula: a report to the Australian Government Department of the Environment and Heritage. Queensland Parks and Wildlife Service, Brisbane.
22. Dunster, K. Dunster, J., 1996. Dictionary of natural resource management UBC press, Canada.
23. Misra, R., 1968. Ecology workbook, 244 Oxford and IBH Publishing Company Calcutta.
24. Ellenberg, D., Mueller-Dombois, D., 1974. Aims and methods of vegetation ecology: Wiley New York, NY.
25. Barker, J. R., Ringold, P. L., Bollman, M., 2002. Patterns of tree dominance in coniferous riparian forests. Forest ecology and management, 16(1), pp.311-323.
26. Barbour, G.M., Burk, J.H., Pitts, W.D., Gilliam, F.S. Schwartz, M.W., 1999. Terrestrial plant ecology 3edt. An imprint of Addison Wesley Longman.
27. Sørensen, T. J., 1948. A method of establishing groups of equal amplitude in plant sociology based on similarity of species content and its application to analyses of the vegetation on Danish commons. København: I kommission hos E. Munksgaard.
28. Pichi-Sermolli, R. E., 1948. An index for establishing the degree of maturity in plant communities. The Journal of Ecology, (36), pp.85-90.
29. Khan, N., 2012. A community analysis of Quercus baloot Griff, forest District Dir, Upper Pakistan. African Journal of Plant Science, 6(1), pp.21-31.
30. Lin_Ke, Y., Tao, L., 2005. Interspecific relationship analysis of desert riparian forest plant communities in the middle and lower reaches of the Tarim River. Acta Phytoecologica Sinica, 29(2), pp.226-234.
