بررسی تطبیقی اتهام فنا علیه عین‌القضات همدانی و مایستر اکهارت
الموضوعات :
1 - استادیار گروه معارف، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: اتهام فنا, اتّحاد انسان با خداوند, عین‌القضات همدانی, مایستر اکهارت, تبتّل, دفاعیه,
ملخص المقالة :
مقاله حاضر به بررسی اتّحاد با خداوند به‌عنوان یکی از اتهامات عین القضات همدانی و اکهارت می پردازد. مخالفان، قاضی را بواسطه اعتقاد به فنا مدعی نبوت خواندند. بسیاری از باورهای اکهارت از قبیل تصویر الهی موجود در نفس، ویژگی نامخلوق نفس، ولادت پسر، این‌همانی انسان کامل با پسر و اتّحاد با پدر، مقدمه یا نتیجه فنا هستند و از سوی پاپ بدعت آمیز خوانده شدند. پرسش آنست که آیا با وجود تفاوت بنیادین مسیحیت و اسلام اتهام فنا علیه این دو یکسان است؟ نحوه دفاع آنها در برابر این اتهام چیست و تا چه حد از یکدیگر متفاوتست؟ عین القضات تصوف را علم باطن و دارای الفاظی خاص می داند که طهارت درون شرط راهیابی بدان است. اکهارت هم بتفصیل به مقدمات و ملزومات فنا پرداخته و می کوشد وفاداری خود به راست دینی مسیحی را اثبات کند. در تفکر هر دو، خداوند جایگاه محوری در حصول اتّحاد دارد. فنای موردنظر قاضی نتیجه صعود انسان است و فنای اکهارت حاصل نزول خداوند. قاضی با تأکید بر فنای ذاتی از درجات فنا در تصوف سخن می گوید. تنها فنای ذاتی است که در اندیشه اکهارت نظیر دارد و با تبتّل وصف می‌شود. هر دو متاله از استعاره و تمثیل برای بیان حقیقت فنا سود می برند و در مواردی بسیار به یکدیگر نزدیک می‌شوند.
- قرآن کریم
- ابن ابی سعد، لطف الله، حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، به کوشش محمّدرضا شفیعی کدکنی، سخن، تهران، 1384.
- ابن خلدون، مقدمه، محمّد اسکندرانی، دار الکتاب العربی، بیروت، 1426ق.
- ابن منور، محمّد، اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، به کوشش ذبیح الله صفا؛ چاپ سوم، امیرکبیر، تهران، 1354.
- اوتو، رودلف، مفهوم امر قدسی، همایون همتی، چاپ اول، انتشارات نقش جهان، تهران، 1380.
- ایلخانی، محمّد، تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، سمت، تهران، 1386.
- بدوی، عبدالرحمن، شطحات الصوفیه، الجزءالاول، وکاله المطبوعات، الکویت، 1978.
- برتلس، یوگنی ادواردویچ، تصوف و ادبیات تصوف، ترجمه سیروس ایزدی، امیرکبیر، تهران، 1356.
- پورجوادی، نصرالله، پروانه و آتش، نشریه علوم انسانی، نشر دانش، سال بیستم، شماره دوم، تابستان 1382.
- جنید بغدادی، رسائل جنید، به کوشش فرید الدین رادمهر، چاپ اول، روزنه، 1380.
- حلاج، حسین بن منصور، تفسیر القرآن للحلاج، محیی الدین طعمی و کمال عمر الامین، قاهره، دارالحرم للتراث، 1425ه.ق.
- سرّاج طوسی، ابونصر، اللمع فی التصوف، به کوشش رنولد آلن نیکلسون، انتشارات جهان، تهران، 1914.
- سلمی، ابو عبدالرحمن، مجموعه آثار، به کوشش نصرالله پورجوادی، ج1، چاپ اول، نشر دانشگاهی، تهران، 1369 .
- سهروردی، شیخ ابوالنجیب، آداب المریدین، به کوشش نجیب مایل هروی، چاپ اول، انتشارات مولی، تهران، 1363.
- سهلگی، محمّد، کتاب النور، از میراث عرفانی بایزید بسطامی، به کوشش محمّدرضا شفیعی کدکنی، سخن، تهران، 1384.
- شرقاوی، حسن، معجم الفاظ الصوفیه، چاپ اول، مؤسسه مختار، قاهره، 1987.
- عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین، تذکره الاولیاء، به کوشش محمّد استعلامی، چاپ یازدهم، انتشارات زوّار، 1379.
- عین القضات همدانی، عبدالله بن محمّد، تمهیدات، به کوشش عفیف عسیران، انتشارات منوچهری، 1386.
- --------------، رساله شکویالغریب، به کوشش عفیف عسیران، دانشگاه تهران، 1962.
- --------------، زبده الحقایق، به کوشش عفیف عسیران، ترجمه مهدی تدین، نشر دانشگاهی،1379.
- --------------، نامه‌ها، به کوشش علینقی منزوی، اساطیر، 1387.
- غزالی، امام محمّد، المنقذ من الضلال، چاپ بیروت، بیتا.
- غزالی، خواجه احمد، مجموعه آثار فارسی، به اهتمام احمد مجاهد، دانشگاه تهران، 1370.
- قشیری نیشابوری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن، الرساله القشیریه، تحقیق عبدالحلیم محمود و محمود بن الشریف؛ چاپ اول، انتشارات بیدار، قم، 1374.
- یثربی، سید یحیی، عرفان نظری، چاپ سوم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1377.
- Dabashi, Hamid, Truth and Narrative, Curzon, First Published, Britain, 1999.
- Dobie, Robert J., Logos and Revelation, The Catholic University of America Press, 2010.
- Kelley, C.F, Meister Eckhart on Divine Knowledge, Dharmacafe, California, 2009.
- Meister Eckhart, Selected Treatises and Sermons, James Clark, Faber and Faber, 1958.
- --------------------, Teacher and Preacher, Bernard McGinn(ed.), Paulist Press, 1986.
- --------------------, A Modern Translation, Blakney, Raymond, B, Harper & Row, 1941.
- --------------------, Selections from His Essential Writings, Edmund Colledge and Bernard McGinn, HarperCollins, 2005.
- --------------------, Meister Eckhart, The Essential Sermons, Commentaries, Treatises and Defence, Translation and Introduction by Bernard McGinn and Edmund Colledge, Paulist Press,1981.
- Pfeiffer, Franz, The Sermons and Collations of Meister Eckhart, Kessinger.
- Schurmann, Reiner, Wandering Joy, Meister Eckhart’s Mystical Philosophy, David Appelbaum, Lindisfarne Books, 2001.
- Shah-Kazemi, Reza, Paths to Transcendence, World Wisdom, 2006.
_||_