ساحت فرهنگی دین از منظر سنت‌گرایان و نواندیشان دینی معاصر ایران

الموضوعات :

علی رضا فرهنگ قهفرخی ¹ , احسان قدرت اللهی ²

1 - دانشگاه ادیان و مذاهب
2 - دانشگاه کاشان

تاريخ الإرسال : 10 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1441 تاريخ التأكيد : 10 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1441 تاريخ الإصدار : 22 الجمعة , ذو الحجة, 1440

الکلمات المفتاحية: حوزۀ انسانی, دین فرهنگی, درست آیینی, معرفت دینی, عقل مستقل,

ملخص المقالة :

غرض از ساحت فرهنگی دین، دینی است که در گذر از اقوام، ملت‌ها و سده‌ها تطور یافته و با فرهنگ جوامع انسانی درآمیخته تا به شکل امروزی به ما رسیده است. تردیدی نیست که هم دینْ انسان‌ها را متحول می‌سازد و هم انسان‌ها بر دین تأثیر می‌گذارند و این تعامل، فرآورده‌های مختلفی را ایجاد کرده است که برخی از آن‌ها تا روزگار ما دوام آورده‌اند و برخی دچار توقف و مرگ شده‌اند. مذاهب، مکاتب، فِرَق، جریان‌های اجتماعی و سیاسی بخشی از این فرآورده‌ها محسوب می‌گردند. این تطور و تحول، بهایی است که دین برای ماندن و گسترش خود در بستر تاریخ و جغرافیا می‌پردازد. آیا در این تعامل فرهنگی می‌توان حدود یا خطوط قرمزی را برای حفظ ماهیت (درست آیینی) و کارآیی دین تعیین نمود؟ انسان تا چه میزان و در چه حوزه‌هایی حق دخالت (ابداع) در دین را دارد؟ عقل مستقل، اخلاق و علوم مدرن چه نسبت معرفتی و مرتبتی با دین می‌توانند داشته باشند؟ ما در این پژوهش قصد داریم به این گونه سؤالات از منظرهای دو جریانِ اندیشۀ دینی پاسخ دهیم. ابتدا به طرح نظرات‌ سنت‌گرایان یعنی پیروان دیدگاهی که قائل به وجود یک سنت ازلی و ابدی در بطن ادیان است، می‌پردازیم. این جریان فکری با رویکرد متعمقانۀ گنون در ابتدای قرن بیستم آغاز شد و با تلاش‌های نظام بخش شوان نضج یافت. پس از آن در ادامۀ مقاله دیدگاه‌های نواندیشان دینی معاصر ایران از جمله سروش، ملکیان، مجتهد شبستری و کدیور را بررسی می‌کنیم و در پایان به مقایسۀ تطبیقی دیدگاه‌های دو طرف خواهیم پرداخت.

المصادر:

• قرآن کریم، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، 1367ش.


• اعوانی، غلامرضا، مبانی هنر معنوی، انتشارات گروس، تهران، 1375ش.


• اُلدمِدو، کِنِت، سنت‌گرایی، دین در پرتو فلسفه‌ جاویدان، ترجمه رضا کورنگ بهشتی، نشر حکمت، تهران، 1389ش.


• اصلان، عدنان، پلورالیسم دینی راه‌های آسمان، ترجمه انشاءالله رحمتی، انتشارات نقش جهان، تهران، 1385ش.


• پارسامهر، اسدالله، فرهنگ نام و نام گزینی، نشر سیروان، ۱۳۸۵ش.


• خوارزمی، تاج‌الدین حسین ابن حسن، شرح فصوص الحکم شیخ محّی‌الدین ابن‌عربی، تصحیح نجیب مایل هروی انتشارات مولی تهران، 1368ش.


• سروش، عبدالکریم، بسط تجربه‌ نبوی، مؤسسه‌ فرهنگی صراط، تهران، 1385ش.


• همو، آئین شهریاری و دینداری، انتشارات صراط، تهران، 1384ش.


• سروش، عبدالکریم، محمد مجتهد شبستری، مصطفی ملکیان، محسن کدیور، سنت و سکولاریسم، مؤسسه‌ فرهنگی صراط، تهران، 1384ش.


• سروش، عبدالکریم، قبض و بسط تئوریک شریعت، مؤسسة فرهنگی صراط، تهران، 1388ش.


• شریفی، عباس، شریعت و عقلانیت، نشر گام نو، تهران، 1388ش.


• شوان، فریتهوف، آشنایی با اسلام، ترجمه همایون عریضی، انتشارات توسن، تهران، 1368ش.


• همو، اسلام و حکمت خالده، ترجمه فروزان راسخی، انتشارات هرمس، تهران، 1383ش.


• فنایی، قاسم، اخلاق دین شناسی پژوهشی در مبانی معرفتی و اخلاقی فقه، نشر نگاه معاصر، تهران 1389ش.


• کدیور، محسن، «حقوق بشر و روشن‌فکری دینی» (قسمت دوم)، آفتاب، سال 3، شماره 28، مرداد 1382.


• مجتهدشبستری، محمد، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، انتشارات طرح‌نو تهران، 1384ش.


• همو، «قرائت نبوی ازجهان»، مدرسه، سال 2، شماره 6، 1386ش.


• همو، هرمنوتیک، کتاب و سنت، نشر طرح نو، تهران 1381ش.


• همو، «قرائت نبوی از جهان»، مدرسه، سال 2، شماره 6، 1386ش.


• ملکیان، مصطفی، راهی به رهایی، نشر نگاه معاصر، تهران، 1381ش.


• همو، «روشن‌فکری دینی و سنت علمی در ایران» گفت‌وگوی محمد میلانی با مصطفی ملکیان، نشریه‌ نامه، شماره ۵۱، تیرماه ۱۳۸۵.


• هاشمی، محمد منصور، دین‌اندیشان متجدد، انتشارات کویر، تهران، 1387ش.


• Nasr, Seyyed Hosein, The Essential Writings of Frithjof Schuon, Element Books, UK, 1991.


• Schuon, Frithjof, The Transcendent Unity of Religions, USA, World Wisdom Books, 1986.


• Idem, Survey of Metaphysics & Esoterism, USA, World Wisdom Books, 1986.