اندیشه‌های عرفانی–اخلاقی ابن‌پاقودا و غزالی با تأکید بر دو اثر الهدایه الی فرائض‌القلوب و احیاء علوم‌الدین

الموضوعات :

حسین علی جعفری ¹ ( دانشجوی دکتری ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )
طاهره حاج ابراهیمی ² ( طاهره حاج ابراهیمی دانشیار ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )

تاريخ الإرسال : 13 الجمعة , جمادى الأولى, 1443 تاريخ التأكيد : 13 الجمعة , جمادى الأولى, 1443 تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , محرم, 1443

الکلمات المفتاحية: محمد غزالی, بَحیا ابن‌پاقودا, الهدایه الی فرائض‌القلوب, احیاء علوم‌الدین, اخلاق عرفانی, وظایف قلبی,

ملخص المقالة :

هدف مقاله حاضر بررسی اندیشه های عرفانی- اخلاقیِ بحیا بن‌یوسف ابن‌پاقودا و ابوحامد محمد غزالی با تمرکز بر دو کتاب احیاء علوم الدین و الهدایه الی فرائض القلوب است. در این مقاله می کوشیم تا مؤلفه ها و مضامین مشترکِ اندیشه‌های عرفانی- اخلاقی بحیا ابن‌پاقودا و غزالی را در دو سنت عرفانیِ اسلام و یهود، بازخوانی کنیم. بر اساس مطالعه ی دو اثر، شباهت هایی زیادی میان اندیشه ی عرفانی-اخلاقی غزالی و ابن‌پاقودا وجود دارد، به‌نحوی که اگرچه شاید نتوان اثر ابن‌‌پاقودا را تقلیدی از منظومه فکری و کتاب غزالی دانست، اما میزان نزدیکیِ اندیشه‌های‌شان در حوزه ی عرفان و اخلاق، قابل‌توجه است. اندیشه ی ابن‌پاقودا در کتاب الهدایه، که شاید بتوان تأثیراتی از اندیشه اخوان‌الصفا و فلوطین را در آن یافت، بر اهمیت روحانیت و تقوای درونی به‌عنوان انگیزه‌های اساسی هر نوع رفتار دینی و اخلاقی تاکید می کند که او آن ها را وظایف قلبی می نامد. این نوع اندیشه ی عرفانی-اخلاقی با تفکر عرفا و اهل تصوف در عالم اسلام به خصوص غزالی دارای وجوه مشترک بسیاری است. لذا، بررسی دو اثر، نشان دهنده ی این است که اخلاقیات هردو رنگ و بویی از جنس تصوفِ مبتنی بر زهد را دارا است.

المصادر:

• ابراهیمی دینانی، غلامحسین، فیلسوفان یهودی و یک مساله بزرگ، تهران، هرمس، 1388.


• بن‌پاقودا الاندلسی، بحیا، الهدایه الی فرائض‌القلوب، تصحیح: ابراهیم سالم بن بنیامین یهودا، هلند، انتشارات بریل، 1912-1907.


• تاجیک، محمدرضا «صوفی شالوده‌شکن: غزالی و واسازی عارفانۀ متن»، پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره 7، شماره 1، 1390.


• زرین­کوب، عبدالحسین، فرار از مدرسه، درباره زندگی و اندیشه ابوحامد غزالی، تهران، انجمن آثار ملی، 1353.


• عثمان، عبدالکریم، روان‌شناسی از دیدگاه غزالی‏‏، ترجمه سیدمحمدباقر مجتبی،‏‎ تهران، ‎‏دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1361.


• غزالی طوسی، ابوحامد محمد، کتاب الاربعین، ترجمه برهان‌الدّین حمدی، تهران: اطّلاعات، 1386.


• غزالی، ابوحامد، احیاء علوم الدین، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.


• غزالی، ابوحامد، احیاء علوم‌الـدّین، ترجمه مؤیدالدّین محمّد خوارزمی، به‌کوشش حسین خـدیوجم، تهـران، علمی و فرهنگی، 1386.


• غزالی، ابوحامد، المنقذ من‌الضلال، ترجمه صادق آئینه‌وند، تهران، امیرکبیر، 1360.


• غزالی، ابوحامد، نصیحت‌الملوک، به‌تحقیق جلال‌الدین همایی، تهران، هما، 1367.


• لیمن، الیور، سنت فلسفی یهودی در جهان اسلام، مترجمان مهدی وهابی و مرتضی کربلایی­لو، تهران، آستانه، 1385.


• نیکلسون، رینولد، تصوف اسلامی و رابطه انسان با خدا، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران، سخن، 1374.


• همایی، جلال‌الدین، غزالی­نامه، تهران، فروغی، 1342.

 

• Cohn-Sherbok, Dan, Medieval Jewish Philosophy an Introduction, London & NewYork: Routledge, 1996.


• Dauber, Jonathan, Knowledge of God and the Development of Early Kabbalah, the Netherlands: BRILL, 2012.


• De Lange, Nicholas, An Introduction to Judaism, University of Cambridge,2002.


• Ibn Pakuda, Bachya, Duties of the Heart, Yaakov Feldman (trans.) Northvale, NJ: Jason Aronson Inc,1996.


• Lobel, Diana, A Sufi-Jewish Dialogue: Philosophy and Mysticism in Bahya ibn Paquda's “Duties of the Heart” (Jewish Culture and Contexts), University of Pennsylvania Press,2007.


• Mansoor, Menahem, Jewish History and Thought an Introduction, NJ: KTAV Publishing House,1991.


• Mittleman, Alan, Holiness in Jewish Thought, Oxford University Press,2018.


• Scholem, G. Origins of the Kabbalah, Princeton: University Unites States,1990.


• Schultz, Joseph P. Judaism and the Gentile Faiths: Comparative Studies in Religion, associated university presses, Inc,1981.


• Seviri, Sara, “Jewish–Muslim Mystical Encounters in the Middle Ages with Particular Attention to al-Andalus. viewed 29 November 2019, < https://www.academia.edu/35333184/


• Sherwin, Byron L. In Partnership with God Contemporary Jewish Law and Ethics, Syracuse University Press,1990.