آموزه بدهی‌ستوه و امام در سنّت بودایی مهایانه و تشیع اثنی‌عشری
الموضوعات :الهه صفری دره یی 1 , ابوالفضل محمودی 2
1 - دانشجوی دکتری ادیان و عرفان تطبیقی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه ادیان و عرفان، دانشکدة حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: بدهی‌ستوه, امام, بودایی‌مهایانه, تشیع‌اثنی‌عشری, انسان آرمانی,
ملخص المقالة :
مفهوم انسانآرمانی در بودایی مهایانه و تشیع اثنی‌عشری دارای اهمیت است. انسان آرمانی مهایانه، بدهی‌ستوه است که مسیر بوداگی و اشراق خود را با بیداردلی بدهی‌چیتَّه آغاز و با عهد و سوگند برای رهایی خود و همة موجودات ذی‌شعور، قدم در مسیر سلوک گذاشته و با طی طریق در منازل بهومی‌های دهگانه موانع و حجاب‌ها کِلِشَه‌ها را کنار نهاده و در هر منزل کمال پارمیتا متناظر با آن منزل را کسب می‌نماید. بدهی‌ستوه در آخرین مرتبه سلوک می‌تواند به رهایی غایی نیروانه بپیوندد اما بهدلیل مهرورزی کَرونا بی‌منتهای خود از ورود به آن خودداری و در دایرة تناسخ سنساره باقی می‌ماند تا از سایر موجودات دستگیری کند. کامل ترین مصادیق انسانآرمانی در تشیع، پیامبر خاتم و امامان معصوم هستند که از جایگاهی رفیعی برخوردارند. در باور شیعیان، ائمه برگزیدة خدا، آیینة تمام‌نمای حق، واسطه‌ی مُلک و ملکوت، خلیفة‌الله، آراسته به تمامی فضایل بشری و هادی انسان‌ها بهسوی کمال حقیقی که همان فلاح یا رهایی در سیاق اندیشه اسلامی است، هستند. در این مقاله به دنبال شباهتها و تفاوتهای انسان آرمانی در ابعاد مختلف در هر دو سنت دینی هستیم. پژوهش حاضر نشان می دهد باور به بدهی‌ستوه و امام در سنت بودایی و شیعی به‌رغم وجود تفاوتهایی در مبانی، دارای شباهتهای قابل توجهی در ویژگیها و کارکرد هستند که مقایسه آنها را معنادار می‌سازد؛ عصمت، علم بی‌منتها، قدرتهای اعجازآمیز، نقش و هدایت تکوینی و تشریعی و مرجعیت خواسته‌ها و توسلات مردم از جمله این همانندی‌ها است.
- قرآن کریم.
- نهجالبلاغه.
- ابراهیمبننوبخت، الیاقوت فی علمالکلام، علیاکبر ضیایی، قم، مکتبة آیتالله المرعشی النجفی، 1413ق.
- ابوالفتح آمِدی، غُرَرُالحِکَم و دُرَرُالکَلِم، قم، دارالکتب الاسلامی، بیتا.
- آرمسترانگ، کرن، بودا، نسترن پاشایی، تهران، فراوان، ۱۳۸۷ش.
- بحرانی، سیدهاشم، غایةالمرام و حجة‌الخصام، بیروت، مؤسسةالتاریخ العربی، 1422ق.
- تفتازانی، سعدالدین مسعودبنعمر، شرحالمقاصد، دارالکتب العلمیة، بیروت،1422ش.
- جوهری، اسماعیلبنحماد. الصحاح: تاجاللغة و صحاحالعربیة، بیروت، دارالعلم للملایین،1990.
- حاکم حسکانی، عبیداللهبنعبدالله؛ شواهدالتنزیل، قم،1380.
- حسینی طهرانی، حسین، امام شناسی، مشهد، علامه طباطبایی، 1430ق.
- حلی، حسنبنیوسف، کشفالمراد، تصحیح حسنزاده آملی، قم، اسلامی، 1407ش.
- حلی، حسنبنیوسف، مناهجالیقین فی اصول الدین، بیتا، بیجا، بینا.
- دخیل، علی، الوجیز فی تفسیرالکتابالعزیز، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1424.
- زمردیان، احمد، مقام ولایت در شرح زیارت جامعه کبیره، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1364.
- سیوری حلی، فاضل مقدادبنعبدالله، اللوامع الاهیة فی مباحثالکلامیة، تحقیق و تعلیق سیدعلی قاضی طباطبایی، تبریز، شفق، 1396ش.
- شایگان، داریوش، ادیان و مکتبهای فلسفی هند، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۵ش.
- شیخ صدوق، التوحید، قم، جامعه مدرسین، 1398ق.
- شیخ مفید، محمّدبننعمان، الارشاد، بیروت، مؤسسةالاعلمی المطبوعات، 1399ق.
- صدرالدین شیرازی، شرح اصولالکافی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1383ش.
- طریحی، فخرالدینبنمحمّد، مجمعالبحرین، مرتضوی، تهران، 1375.
- طوسی، محمّدبنحسن، تلخیص‌الشافی، حسین بحرالعلوم، قم، محبین، 1382ش.
- فیض کاشانی، ملاحسین، تفسیرالصافی، محقق حسین اعلمی، تهران، مکتبةالصدر، 1415ق.
- کلینی، محمّدبنیعقوببناسحاق، اصولالکافی، محققین: علیاکبر غفاری و محمّد آخوندی، تهران، دارالکتاب الاسلامیة، 1407ش.
- مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، 1403ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1389ش.
- مظفر، محمّدحسین، دلائلالصدق، محمّد سپهری، تهران، امیرکبیر، 1374ش.
- مفاتیحالجنان.
- نصر، سیدحسین، معرفت و امر قدسی، فرزاد حاجی میرزایی، تهران، فرزان روز، 1380ش.
- نیوانو، نیکیو، آیین بودا در سورة نیلوفر، تعبیری نو از سورة سه‌گانه نیلوفر، عسگر پاشایی، ادیان، قم، 1389 ش.
- Armstrong, Karen, Buddha, Oxford, Oxford university press, 1982.
- Aronson, Harvey B. love and sympathy in Theravada Buddhism, Delhi, Motial, Banarsidass, 2008.
- As'vaghosa. the Buddha-Karita, tr. E. B. cowell, in sacred books of East, ed. F. Max Muller, Oxford, clarendon press, 1894.
- Cleary, Thomas, The Flower ornament scripture A Translation of the Avatamsaka sutra, Boston & London, shambhala, 1993.
- HaJim Nakamura. “Boddhisattva path”, in Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade ed, New York, Mac Millan, 1987.
- Jane Hope & Borin van loon, Introducing Buddha, Edited by Richard Appignanesi, Icon Books uk, Totem Books USA, Itd, 1994.
- keown, Damien, A Dictionary of Buddhism oxford and New York, oxford university press, 2004.
- La vallee poussin, “Adibuddha”, Encyclopedia of Religion and Ethics, Jams Hastings (ed), NewYork,1981.
- Magee, Bryan, The story of philosophy, London, Dorling Kindersley, 1998.
- Maha-parinibbana –sutta, tr. T. W. Rhys Davids in sacred books of East, ed. F. Max Muller, Oxford, clarendon press, 1881.
- Margarita T, Bodhisattva in the lotus and other sutras, Elena Gavriova, Oriental Studies, 2000.
- Nakamura, Hojime, “Bodhisattva path”, in the Encyclopedia of Religion ed, Mircea Eliade, New York – London, Macmillan publishing company, a division of Macmillan, Inc, Electronic edition produced by Infobases, Inc, Provo, Utah,1987.
- Nyanatiloka, ven, Buddhist Dictionary, Manual of Buddhist Term and Doctrines, colombo, cylon, Frewin & co, ltd, 1972.
- prebish, Charles & keown, Damien, Introduction to Buddhism, New York and London, Routledge, 2006.
- Radhankrishnan, S. the Dhammapada. Oxford, Oxford university press, 1950.
- Rhys Davids, T. W. Buddhism. Its history and literature, New York and London, G. p. putnams sons, 1907.
- Saddharma -pundarika or The Lotus of the True Law. Homage to all the Buddhas and Bodhisattvas.
- s'antideva, A Guide to the Bodhisattva way of Life (Bodhicaryavatara), Tr. vesna A. wallace and B Alan, New York, Snow Lion Publications, 1997.
- s'antideva, siksasamuccaya, ed. By. P. L. vaidya, Buddhist sanskrit, Texts, Darbhanga, 1961.
- Stephen E. Haris, The skillful Handing of poison, Bodhicitta and the klesas in santideva Bodhicaryavatara, Indian philos, 2017.
- Suzuki, D.T, Introduction to the lankavatara sutra, Delhi, 1999.
- Suzuki, Daisetz Teitaro, outlines of Mahayana Buddhism, London, Luzac & Co.,1907.
- Thomas, Edward j. the history of Buddhist thought, New York, Dover publications, 2000.
- Wayman, A. The Buddhist Tantras, New York, Light on Indo-Tibetan Esoterism, 1973.
Gard, Richard A, Buddhism, washing ton, square press Book, 1963.
Gethin, Rupert, the Foundations of Buddhism, London, oxford university press, 1998.
parrinder, Geoffrey, “Triads”, Encyclopedia of Religion, Mirea Eliade ed, New York, 1987.
_||_