تحلیل انتقادی مسیحیت‌پژوهی در منابع اسلامیِ ده قرن نخست هجری

الموضوعات :

محمد آسائی ¹ (دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)
محمود واعظی ² (دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)
بهزاد حمیدیه ³ (استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 21 الأحد , شوال, 1443 تاريخ التأكيد : 21 الأحد , شوال, 1443 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , رجب, 1443

الکلمات المفتاحية: مسیحیت, دین‌پژوهی, ادیان, ملل و نحل,

ملخص المقالة :

مطالعه سایر ادیان در جهان اسلام سابقه ای طولانی دارد. عالمان مسلمان از طرق مختلف به این زمینه پرداخته اند. در کتابهای ملل و نحل و کتابهای تاریخی می‌توان آراء و عقاید مذاهب مختلف و گزارش‌های توصیفی در زمینه اندیشه ها و آداب سایر ادیان همچون یهودیت، مسیحیت و... را سراغ گرفت. به جز این منابع که عموماً بدون نقد و ردیه نویسی به این موضوع پرداخته اند، از طریق کتب نقد و ردیه نیز می توان مطالبی درباره ادیان سابق بازجست. آنچه در تحقیق پیش̗رو مورد توجه است، پژوهش درباره دین مسیحیت است و دستاورهای مسلمانان در این باره طی ده قرن نخست هجری مورد کاوش قرار گرفته است. براساس یافته های این مقاله، شناخت مسلمانان درباره مسیحیان قابل قبول و تفصیل است؛ اما ضعف این تحقیقات در آنجاست که به شکل مستمر صورت نگرفته است و به نیمه شرقی و یونانی کلیسا محدود بوده است. دلایل این موضوع برمی گردد به عدم تمایل و اقبال عمومی کافی نسبت به انجام مطالعات در زمینه ادیان، عدم اطلاع مسلمانان از میراث زبان و ادبیات لاتینی و نهایتاً عدم ارتباط سرزمینی گسترده با مسیحیت در غرب.

المصادر:

- ابن‌اثیر، علی بن محمّد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.

- ابن­جوزی، عبدالرحمن بن علی، العقاید و الدیانات، تحقیق موفق فوزی جبر، دمشق، التکوین، 2006.

- ابن­حزم، علی بن احمد، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق.

- ابن­خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، 1408ق.

- ابن­راهب، تاریخ ابن الراهب، بیروت، مطبعة الآباء الیسوعیین، 1903.

- ابن­صلاح، تقی­الدین عثمان بن عبدالرحمن شهرزوری، فتاوی و مسائل ابن الصلاح، تحقیق عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق.

- ابن­فوطی، کمال­الدین عبدالرزاق بن احمد، الحوادث الجامعة و التجارب النافعه فی المائة السابعة، تحقیق مهدی عبدالحسین نجم، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ق.

- ابن­کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، 1398ق.

- ابن­کمونة، عزّالدّولة سعد بن منصور، تنقیح الأبحاث للملل الثلاث، تحقیق علینقی منزوی، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383.

- ابن­ندیم، محمّد بن اسحاق، الفهرست لابن الندیم، بیروت، دارالمعرفة، بی­تا.

- اسفراینی، شهفور بن طاهر، التبصیر فی الدین، تحقیق محمّد زاهد کوثری، قاهره، المکتبة الأزهریة للتراث، بی­تا.

- بلخی، ابوالعمالی محمّد بن نعمت علوی، بیان الادیان، تصحیح محمّدتقی دانش‌پژوه، بی­جا، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1376.

- بیرونی، أبوریحان، آثار الباقیة عن القرون الخالیة، تحقیق پرویز اذکایی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1380.

- جمیلی، رشید، نهضت ترجمه در شرق جهان اسلام در قرن سوم و چهارم هجری، ترجمه صادق آئینه وند، تهران، سمت، 1391.

- رازی، مرتضی بن داعی حسنی، تبصرة العوام فی معرفة مقالات الأنام، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران، انتشارات اساطیر، 1364.

- رشیدالدین فضل­الله، جامع التواریخ (تاریخ افرنج، پاپان و قیاصره)، تصحیح محمّد روشن، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1384.

- زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، مؤسسة انتشاراتی امیر کبیر، 1372.

- شابشتی، علی بن محمّد، الدیارات، تحقیق کورکیس عوّاد، بیروت، دارالرائد العربی، 1406ق.

- شهرستانی، محمّد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق امیر علی مهنا و علی حسن فاعور، بیروت، دارالمعرفة، 1415ق.

- طبری، محمّد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمّد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، چاپ دوم، 1387ق

- فخری، علی بن محمّد، تلخیص البیان فی ذکر فرق أهل الأدیان، تحقیق رشید خیون، بیروت، مدارک، 2011.

- قلقشندی، احمد بن علی، صبح الأعشی فی صناعة الإنشاء، تحقیق محمّدحسین شمس­الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی­تا.

- گردیزی، ابوسعید، زین الأخبار، تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب، 1363.

- اگریدی، جوان، مسیحیت و بدعت­ها، ترجمه عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، قم، طه، 1384.

- لین، تونی، تاریخ تفکر مسیحی، ترجمه روبرت آسریان، تهران، نشر فرزان روز، 1386.

- مسعودی، أبی الحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، صیدا – بیروت، المکتبة العصریة، 1425ق.

- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بی­جا، مکتبة الثقافة الدینیة، بی­تا.

- مقریزی، تقی­الدین احمد بن علی، المواعظ و الإعتبار فی ذکر الخطط و الآثار، تحقیق ایمن فؤاد سید، لندن، مؤسسة الفرقان للتراث الإسلامی، 1422ق.

- ـــــــــــــــ، إمتاع الأسماع، تحقیق محمّد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.

- ـــــــــــــــ، تاریخ الأقباط، تحقیق عبدالمجید دیاب، قاهره، دارالفضیلة، 1998.

- ـــــــــــــــ، رسائل المقریزی، تحقیق رمضان بدری و احمد مصطفی قاسم، چاپ اول، قاهره، دارالحدیث، 1419ق.

- مولند، اینار، جهان مسیحیت، ترجمه محمّدباقر انصاری و مسیح مهاجری، تهران، مؤسسة انتشارات امیرکبیر، 1368.

- مونتگمری وات، ویلیام، برخورد آراء مسلمانان و مسیحیان تفاهمات و سوء تفاهمات، ترجمه محمّدحسین آریا، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373.

- هوشنگی، لیلا، تاریخ و عقاید نسطوریان، تهران، نشر حکمت سینا، 1396.

- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی­تا.