بررسی اثر تغییرات کاربری اراضی بر توزیع رسوب مخزن سد (مطالعه موردی سد لاسک) با استفاده از مدل HEC-RAS

الموضوعات :

سعید راشدی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه مدیریت ساخت و آب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران.)
سید عباس حسینی ² (دانشیار، گروه مدیریت ساخت و آب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران.)
سارا نظیف ³ (دانشیار، گروه مهندسی آب- دانشگاه تهران.)
باقر قرمزچشمه ⁴ (استادیار پژوهشی- پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری.)

تاريخ الإرسال : 22 الجمعة , شوال, 1444 تاريخ التأكيد : 30 الثلاثاء , ذو الحجة, 1444 تاريخ الإصدار : 09 الجمعة , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: مدل HEC-RAS, منحنی سنجه رسوب, رسوب, سد لاسک, افزایش سطح,

ملخص المقالة :

زمینه و هدف: در چند دهه اخیر به دلیل رشد صنایع تغییرات شدیدی در اقلیم کره زمین رخ داده است و دمای متوسط آن افزایش قابل توجهی داشته است. تغییرات کاربری اراضی و اقلیم تاثیر بسیار زیادی بر روی دبی و تولید رسوب در حوضه ها داشته است. افزایش تولید رسوبات اثرات زیان بار زیست محیطی و عمرانی زیادی به همراه دارد، از جمله این اثرات می توان به کاهش عمق مفید سد و به تبع آن کاهش عمر سد اشاره کرد. هدف از انجام این مطالعه بررسی روند رسوب گذاری در طول مسیر رودخانه مبارک آباد (حوضه امام زاده ابراهیم) و اثر زمان بر افزایش عمق رسوب مخزن سد لاسک واقع در استان گیلان با استفاده از مدل HEC-RAS در حالت های مختلف برای دامنه زمانی سال های 1376 الی 1450 است.روش پژوهش: رودخانه مبارک آباد یکی از شاخه های اصلی رودخانه پسیخان است که مهمترین رودخانه تامین کننده آب تالاب انزلی است. این حوضه دارای کاربری های متنوع از جمله جنگل، مرتع تخریب شده، مرتع متوسط و مرتع با کیفیت خوب، مسکونی، شالیزار و ... می باشد. برای انجام این مطالعه از تغییرات کاربری اراضی در سال های، 1376، 1386، 1399، 1419 و 1450 استفاده شد. برای سنجش رواناب، رسوب و دبی در سال های آینده (سال های 1419 و 1450) با کمک مدل آماری LARS-WG در دو سناریو (RCP 4.5 و RCP 8.5) و ابزار SWAT مورد بررسی قرار گرفت. برای اجرای مدل HEC-RAS از سه الگوی کاهش سطح به روش بورلند و میلر، روش کاهش سطح مودی و روش افزایش سطح استفاده شد. متغیرهای ورودی مدل در سه بخش نقشه توپوگرافی، اطلاعات دبی، دبی- رسوب و همچنین دانه بندی رسوبات بارگذاری می شود. واسنجی مدل با استفاده از اطلاعات دبی و رسوب در طول دوره مورد مطالعه انجام شد. در این مطالعه تغییرات رسوب گذاری در طول رودخانه مبارک آباد از سرچشمه تا محل احداث سد لاسک بررسی شد. همچنین عمق رسوب مخزن سد در سال های مختلف با استفاده مدل HEC-RAS مورد بررسی قرار گرفت.یافته ها: نتایج شبیه سازی این مطالعه نشان داد که با گذر زمان درصد مناطق مسکونی افزایش چشمگیری خواهد یافت و از مساحت مراتع که در بخش جنوبی حوضه قرار دارند کاسته می شود. در حال حاضر در این حوضه 87/1 کیلومتر مربع مساحت کل به بخش مسکونی که شامل چند روستا است اختصاص یافته است. در حالی‌که در سال 1450 این مقدار به 45/21 کیلومتر مربع خواهد رسید. همچنین مراتع با پوشش متراکم در این حوضه در سال 1376 معادل 65/99 کیلومتر مربع بوده است که در سال 1450 این مقدار به 82/4 کیلومتر مربع کاهش خواهد یافت. نتایج این مطالعه نشان داد که از سرچشمه تا محل احداث سد رسوب گذاری به دلیل کاهش شیب افزایش یافته است و بیشترین مقدار رسوبات در مخزن سد تجمع یافته اند. همچنین مشاهده شد که با گذر زمان عمق رسوبات پشت مخزن سد افزایش چشمگیری یافته است که باعث کاهش کارایی سد می شود. نتایج این مطالعه نشان داد که روند افزایشی در عمق رسوب مخزن وجود دارد، به نحوی که بیشترین مقدار آن در سال 1450 معادل 1/39 متر از ارتفاع آبگیری سد به دست آمده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که در سال های 1450 و 1419 به ترتیب 02/2 و 92/1 میلیون تن رسوب در مخزن سد لاسک ته‌نشست خواهد کرد.نتایج: با توجه به نتایج به دست آمده از شبیه سازی مدل HEC-RASدر حوضه امام زاده ابراهیم مشاهده می شود در صورتی که برنامه-ریزی دقیق و اجرایی در این منطقه صورت نگیرد، تغییر کاربری اراضی به شدت رخ خواهد داد. این تغییر کاربری ها سبب افزایش فرسایش خاک و تولید رسوب در حوضه می شود. به عبارتی می توان از این تغییر کاربری ها به عنوان زنگ خطری برای نابودی تالاب انزلی یاد کرد. به طور کلی با توجه به شرایط حوضه و فرسایش زیاد آن در بالادست عمر سد لاسک زیاد نخواهد بود و احداث آن سبب کاهش حق آبه تالاب انزلی می شود و این تالاب بین المللی را با سرعت بیشتری به سمت نابودی کامل می کشاند.

المصادر:

Aasdi, H. (2016). Estimation of Sediment, Organic Carbon, and Phosphorous Loads from Pasikhan River into Anzali Wetland, Iran. International Journal of Environmental Protection, 6(1), 129-133

Ackers, P., & White, W. R. (1973), Sediment transport: New approach and analysis. Journal of the Hydraulics Division, ASCE 99 (HY11), 2041–60.

Akbarzadeh, N., Qureshi Najafabadi, S. H., & Majedzadeh Tabatabai, M. R. (2018). Investigating the amount of sedimentation of Shahid Abbaspur dam reservoir using experimental methods and HEC-RAS numerical model, National clean water conference, Tehran, Iran. [In Persian]

Alami, M. T., & Monazami Nwein, M. (2010). Investigating sediment distribution on the surface of Yamchi dam reservoir in Ardabil using software and methods of level reduction and level increase and comparison of results, 5th National Civil Engineering Congress, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran. [In Persian]

Ananda, J., & Herath, G. (2003). Soil erosion in developing countries: a socio-economic appraisal, Journal of environmental management, 68(4), 343-353.

Bai, X., Zhao, W., Liu, H., Zhang, Y., Yang, Q., Liu, J., & Chang, X. (2023). Effects of precipitation changes and land-use alteration on stream flow: A comparative analysis from two adjacent catchments in the Qilian Mountains, arid northwestern China. Frontiers in Environmental Science, 11, 94.

Borland, W. M., & Miller, C. R. (1971). River mechanics, Chapter, B29. Reservoir sedimentation, H. W. Shen, editor, Water Resources Publication, Fort Collins, Colorado, U.S.A.

DeFries R, Eshleman N K. 2004. Land-use change and hydrologic processes: a major focus for the future. Hydrological Processes, 18(11): 2183–2186.

Dysarz, T., Szałkiewicz, E., & Wicher-Dysarz, J. (2017). Long -term impact of sediment deposition and erosion on water surface profiles in the Ner River. Water, 9(168), 1 -14.

Ebrahimi, E., Asadi, H., Joudi, M., Rashti, M. R., Farhangi, M. B., Ashrafzadeh, A., & Khodadadi, M. (2022a). Variation entry of sediment, organic matter and different forms of phosphorus and nitrogen in flood and normal events in the Anzali wetland. Journal of Water and Climate Change, 13(2), 434-450.

Ebrahimi, E., Asadi, H., Rahmani, M., Farhangi, M. B., & Ashrafzadeh, A. (2022b). Effect of precipitation and sediment concentration on the loss of nitrogen and phosphorus in the Pasikhan River. AQUA—Water Infrastructure, Ecosystems and Society, 71(2), 211-228.

Emamgholizadeh, S., Khademi, N., & Hosseini, S. H. (2020). Prediction of input sediment to the Shirin-Darreh dam Rreservoir using HEC-RAS numerical model. Journal of Watershed Management Research, 11(21), 208-222. [In Persian]

Farshadi, M. R., & Shafaei Bejestan, M. (2010). Estimation of sediment entrance to the Gotvand Olia dam reservoir using HEC -RAS 4.0 model, 2th National Conference on Water Resources Management, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran.

Ghafari, G., Qodousi, J., & Ahmadi, H. (2010). Investigating the hydrological effects of land use change in catchment (case study: Zanjan River watershed). Journal of water and soil Conservation, 16(1), 163-180. [In Persian]

Hakimkhani, S., Arab Khedri, M., Mahdavi, M., & Vali Khojini, A. D. (2000). Regional analysis of suspended sediment in Urmia lake basin, second conference on erosion and sedimentation, Khorramabad, Lorestan. [In Persian]

Halabian, A., & Heydari, M. (2015). Estimation of sediment using the curve of sediment gauge and study of flow changes on it, Geography, 14(5), 193-218. [In Persian]

Ildoromi, A., Nouri, H., & Kazemi Barzideh, S. (2018). The effect of land use changes and drought on runoff of central Zagros Basin (Case study: Basin Tuyserkan). Arid Regions Geographic Studies, 8 (31), 3-42. [In Persian]

Joshi, N., Lamichhane, G. R., Rahaman, M., Kalra, A., & Ahmad, S. (2019). Application of HEC -RAS to Study the Sediment Transport Characteristics of Maumee River in Ohio, World Environmental and Water Resources Congress. American Society of Civil Engineers, USA

Lakzyanpour, Gh. H., Mohammad Rezapour, A., & Malmir, M. (2016). Evaluation of the effects of climate change on the amount of runoff of the Nazlu Chai River in the Urmia Lake Basin, Geography and Development, 42, 183-198. [In Persian]

Leul, Y., Assen, M., Damene, S., & Legass, A. (2023). Effects of land-use dynamics on soil organic carbon and total nitrogen stock, Western Ethiopia. Applied and Environmental Soil Science, https://doi.org/10.1155/2023/5080313

Malede, D.A., Alamirew, T., & Andualem, T.G. (2022). Integrated and individual impacts of land use land cover and climate changes on hydrological flows over Birr River Watershed, Abbay Basin, Ethiopia. Water, 15(1), 166.

Mohammad, M. E., Al ‐Ansari, N., Issa, I., & Knutsson, S. (2016). Sediment in Mosul Dam reservoir using the HEC ‐RAS model. Lakes Reservoirs: Research Management, 21(3), 235-244.

Sieber, A., Kuemmerle, T., Prishchepov, A.V., Kelly, J., Baumann, M., Volker, C.R., & Leonid, M.B. (2013). Landsatbased mapping of post-Soviet land use change to assess the effectiveness of the Oksky and Mordovsky protected areas in European Russia. Article Remote Sensing of Environment, 133, 38-51.

Tadesse, A., & Dai, W. (2019). Prediction of sedimentation in reservoirs by combining catchment based model and stream based model with limited data. International journal of sediment research, 34(1), 27 -37

Turner, M.G., Pearson, S.M., & Bolstad, P. (2003). Effects of land-cover change on spatial pattern of forest communities in the Southern Appalachian Mountains (USA). Landscape Ecology, 18(5), 449–464.

Wang, H., Yang, Z., Saito, Y., Liu, J. P., Sun, X., & Wang, Y. (2007). Stepwise decreases of the Huanghe sediment load: Impacts of climate change and human activities. Global and Planetary Change, 57, 331- 354.

Wang, Q., Liu, J., Wang, Y., Guan, J., Liu, Q., & Lv, D. (2012). Land use effects on soil quality along a native wetland to cropland chronosequence. Journal of Soil Biology, 53, 114-120.

Water Industry Standards Committee Plan Sediment, (1989). How to calculate the amount of sediment accumulation in reservoirs and dams.

Yu, H., & Song, W. (2023). Research progress on the impact of land use change on soil carbon sequestration. Land, 12(1), 213.