شبیهسازی کمی منابع آب سطحی و زیرزمینی دشت بهشهر- بندرگز با استفاده از مدل SWAT
الموضوعات :بهروز محسنی 1 , کاکا شاهدی 2 , محمود حبیب نژاد 3 , عبداله درزی نفت چالی 4
1 - هیات علمی
2 - عضو هیئت علمی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری
3 - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
4 - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
الکلمات المفتاحية: تحلیل حساسیت, نفوذ, واحد پاسخ هیدرولوژیکی, بیلانِ آب,
ملخص المقالة :
مدیریت بهینه منابع آب در حوضه‌های دارای کاربری‌های متنوع، مستلزم پیش‌بینی مناسب واکنش منابع آب با استفاده از مدل‌های کارآمد می‌باشد. در این تحقیق از مدل SWAT برای شبیهسازی منابع آب سطحی و زیرزمینی در دشت بهشهر- بندرگز استفاده شد. پس از تحلیل حساسیت، واسنجی و صحت‌سنجی داده‌های جریان، در دوره-های 2013-2007 و 2017-2014 انجام شد. شبیهسازی تراز آب زیرزمینی از طریق شبیهسازی میزان تغذیه در هر واحد پاسخ هیدرولوژیک (HRU) صورت گرفت. نتایج تحلیل حساسیت، 14 پارامتر صعود از آبخوان کم‌عمق، زمان تأخیر انتقال آب از آخرین پروفیل لایه خاک به سطح آب زیرزمینی، عمق اولیه آب در آبخوان کم‌عمق و عمیق، نفوذ به آبخوان عمیق، ضریب آلفا جریان پایه، ظرفیت آب قابل‌دسترس خاک، شماره منحنی رواناب، متوسط بیشترین شیب، ضریب جبران تبخیر خاک، عامل حفاظت فرسایش خــاک، ضریب زبری مانینگ، عرض نوار صافی و فاکتور جبران تبخیر خاک را به‌عنوان حساس‌ترین پارامترها نشان داد. به‌منظور ارزیابی مدل از معیارهای عملکردی ضرایب نش- ساتکلیف (NS) و همبستگی (R2) استفاده شد. این ضرایب به‌ترتیب در مرحله واسنجی 56/0 تا 93/0 و 74/0 تا 00/1 و در مرحله صحت‌سنجی 56/0 تا 84/0 و 66/0 تا 92/0 برآورد شدند که بیانگر دقت قابل‌قبول مدل در شبیهسازی جریان بود. در مقایسه تغییرات تراز مشاهده‌ای و شبیه‌سازی‌شده، ضرایب NS (81/0) و R2 (91/0) حاکی از کارآیی مدل در شبیهسازی تراز آب زیرزمینی بود. براساس نتایج بیلان آب، از مجموع آب ورودی به دشت، بخش اعظم آن (60%) صرف تبخیر- تعرق، 18 درصد سهم رواناب سطحی و بخش اندکی (22%) به نفوذ اختصاص یافت.
ابراهیمی، پ.، سلیمیکوچی، س. و محسنیساروی، م. 1397. واسنجی و اعتبارسنجی مدل SWAT در شبیهسازی رواناب (مطالعه موردی؛ آبخیز نکا). نشریه علمی- پژوهشی مهندسی و مدیریت آبخیز، 10 (3): 279-266.
اکبری، ح. 1389. شبیهسازی جریان روزانه چهلچای استان گلستان با استفاده از مدل SWAT. پایاننامه کارشناسی ارشد گروه آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابعطبیعی گرگان، 120 ص.
امینی، م.ا.، ترکان، غ.، اسلامیان، س.س.، زارعیان، م.ج. و بسالتپور، ع.ا. 1397. ارزیابی مدل هیدرولوژیک SWAT در شبیهسازی بیلان آب در حوضه‌های آبریز مناطق نیمهخشک (مطالعه موردی: حوضه آبریز زاینده‌رود). نشریه علمی آب و خاک، 32 (5): 1029-849.
براتی ف.، حسینی، م.، صارمی، ع. و مختاری، 1. 1399. شبیهسازی بیلان هیدرولوژیک آبخیز اسکندری با استفاده از مدل SWAT و الگوریتم SUFI2. نشریه علمی- پژوهشی علوم و مهندسی آبخیزدری ایران، 4 (48): 90-100.
ذهبیون، ب.، گودرزی، م.ر. و مساحبوانی، ع. 1389. کاربرد مدل SWAT در تخمین رواناب حوضه در دورههای آتی تحت تأثیر تغییر اقلیم. پژوهشهای اقلیم شناسی، 1 (3-4): 45-60.
رضاپور، آ. و حسینی، س.م. 1398. تعیین شاخصهای مرتبط با صفحههای منابع مصارف و برداشت در چارچوب حسابداری آب با استفاده از مدل SWAT ( مطالعه موردی: حوضه آبریز فریزی). پایاننامه کارشناسی ارشد، گروه مهندسی عمران دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد، 109 ص.
شرکت سهامی آب منطقهای استان مازندران. 1399. ارزیابی منابع آب، گزارش بیلان منابع آب دشت بهشهر- بندرگز، 95 ص.
صالح، ا.، کاویان، ع.، جعفریان، ز. و احمدی، ر. 1395. برآورد سرعت نفوذ نهایی خاک با استفاده از الگوریتم خوشهبندی فازی، روش نرو- فازی و نظام استنتاج فازی (دشت بهشهر- گلوگاه). مجله تحقیقات کاربردی خاک، 4 (2): 47-59.
عارفیاصل، ا.، نجفینژاد، ع.، کیانی، ف. و سلمانماهینی، ع. 1392. شبیهسازی رواناب و رسوب با استفاده از مدل SWAT در آبخیز چهلچای استان گلستان. نشریه مرتع و آبخیزداری، 66 (3): 433-446.
عثمانی، ه.، معتمدوزیری، ب. و معینی، ا. 1392. شبیهسازی دبی، واسنجی و اعتبارسنجی مدل SWAT (مطالعه موردی: حوضه بالادست سد لتیان تهران). مهندسی و مدیریت آبخیز، 5 (2): 143-134.
علیپور، ا.، حسنی، خ. و لگزیان، ر. 1395. بررسی طرح احیاء و تعادلبخشی منابع آب زیرزمینی- دشت ممنوعه نیشابور. دومین کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران، 4-2 شهریور، دانشگاه صنعتی اصفهان، 11 ص.
فلاح، س.، قبادینیا، م.، شکرگزار دارابی، م. و قربانی جلگهکی، ش. 1391. بررسی پایداری منابع آب زیرزمینی جلگه داراب فارس. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 26 (2): 161-172.
کاویان، ع.، بهرامی، م. و روحانی، ح. 1393. ارزیابی کارآیی مدل SWAT در تخمین رواناب سطحی آبخیز کچیک استان گلستان. پژوهشهای آبخیزداری، 27 (2): 22-32.
کریمیراد، ا.، ابراهیمی، ک. و عراقینژاد، ش. 1398. ارزیابی پایداری توسعه آب زیرزمینی در سفره چندلایه (مطالعه موردی؛ آبخوان استان گلستان). نشریه علمی- پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران، 36 (9): 146-133.
کوچکزاده، م.ح. و نصیریصالح، ف. 1392. ارزیابی کارایی مدل عددی SWAT در برآورد تغذیه منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی؛ آبخوان دشت سیلاخور استان لرستان). دوازدهمین همایش ملی آبیاری و کاهش تبخیر، دانشگاه شهید باهنر کرمان، 8 ص.
ناصری، ا.، عباسی، ف. و اکبری، م. 1396. برآورد آب مصرفی در بخش کشاورزی به روش بیلان آب. مجله تحقیقات مهندسی سازههای آبیاری و زهکشی، 68 (18): 17-32.
نصیری، ش.، انصاری، ح. و ضیائی، ع.ن. 1399. شبیهسازی جریان رودخانه حوضه آبریز سملقان با استفاده از مدل هیدرولوژیکی SWAT. مجله مهندسی منابع آب، 13 (2): 39-56.
وزارت جهاد کشاورزی. 1392. آمارنامه زراعی و باغی سال 1387، انتشارات معاونت برنامهریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات، جلد اول و سوم، 103 ص.
Abbaspour, K.C., Rouholahnejad, E., Vaghefi, S., Srinivasan, R., Yang, H. and Klove, B. 2015. Continental-scale hydrology and water quality model for Europe: Calibration and uncertainty of a high-resolution large-scale SWAT model. Journal of Hydrology, 524: 33–752.
Abbaspour, K.C., Yang. J., Maximov, I., Siber, R., Bogner, K., Mieleitner, J., Zobrist, J. and Srinivasan, R. 2007. Modelling hydrology and water quality in the pre-alpine/alpine Thur watershed using SWAT. Journal of Hydrology, 333 (2-4): 413–430.
AQUASTAT, FAO. 2020. <http://www.fao.org/nr/water/aquastat/water_res/index.stm>.
Arnold, J.G., Moriasi, D.N., Gassman, P.W., Abbaspour, K.C., White, M.J., Srinivasan, R., Santhi, C., van Harmel, R.D., Van Griensven, A., Van Liew, M.W., Kannan, N. and Jha, M.K. 2012. SWAT: model use, calibration, and validation. Trans. ASABE, 55 (4): 1491–1508.
Bailey, R.T., Wible, T.C., Arabi, M., Records, R.M. and Ditty, J. 2016. Assessing regional-scale spatio-temporal patterns of groundwater–surface water interactions using a coupled SWAT-MODFLOW model. Hydrology. Process, 30: 4420–4433.
Barthel, R., Reichenau, T.G., Krimly, T.D., Schneider, K. and Mauser, W. 2012. Integrated modeling of global change impacts on agriculture and groundwater resources. Water Resour Manag, 26:1929–1951. Doi: 10.1007/s11269-012-0001-9.
Birhanu, B.Z., Traoré, K., Gumma, M.K., Badolo, F., Tabo, R. and Whitbread, A.M. 2019. A watershed approach to managing rainfed agriculture in the semiarid region of southern Mali: integrated research on water and land use. Environment, Development and Sustainability, 21: 2459–2485.
Damkjaer, S. and Taylor, R. 2017. The measurement of water scarcity: Defining a meaningful indicator. Ambio, 46: 513–531.
De Fraiture, C. and Wichelns, D. 2010. Satisfying future water demands for agriculture. Agricultural Water Management, 97: 502–511.
Delavar, M., Morid, S., Morid, R., Farokhnia, A., Babaeian, F., Srinivasan, R. and Karimi, P. 2020. Basin-wide water accounting based on modified SWAT model and WA+ framework for better policy making. Journal of Hydrology, 585: 124762, 16 pp.
Elangovan, K. and Selva kumar, P. 2018. Site Selection for Rainwater Harvesting Structures Using GIS for the Augmentation of Groundwater. Journal of Ecology & Natural Resources, 2: 1-5.
Finch, J.W. 1998. Estimating direct groundwater recharge using a simple water balance model—sensitivity to land surface parameters. J Hydrol, 211:112–125.
Ghoraba, S.M. 2015. Hydrological modeling of the Simly Dam watershed (Pakistan) using GIS and SWAT model. Alexandria Engineering Journal, 54(3): 583–594.
Githui, F., Selle, B. and Thayalakumaran, T. 2012. Recharge estimation using remotely sensed evapotranspiration in an irrigated catchment in southeast Australia. Hydrol Process, 26(9): 1379–1389.
Guzha, A.C. and Hardy, T.B. 2010. Application of the Distributed Hydrological Model, TOPNET, to the big darby Creek watershed, Ohio, USA, Water Resour Manage, 24: 979-1003.
Guzman, J.A., Moriasi, D.N., Gowda, P.H., Steiner, J.L., Starks, P.J., Arnold, J.G. and Srinivasan, R. 2015. A model integration framework for linking SWAT and MODFLOW. Environmental Modelling and Software, 73: 103-116.
Harbaug, A.W. 2005. MODFLOW-2005. The U.S. Geological Survey modular groundwater model-the ground-water flow process. USGS Techniques and Methods: 6-A16.
Hargreaves, G. and Samani, Z.A. 1985. Reference crop evapotranspiration from temperature. Appl Eng Agric, 1: 96–99.
Harmel, R.D., Van Griensven, A., Van Liew, M.W., Kannan, N. and Jha, M.K. 2012. SWAT: model use, calibration, and validation. Trans. ASABE, 55 (4): 1491–1508.
Himanshu, S.k., Pandey, A. and Shrestha, P. 2017. Application of SWAT in an Indian river basin for modeling runoff, sediment and water balance. Environmental Earth Sciences, 76(3): 1-18.
Immerzeel, W.W. and Droogers, P. 2008. Calibration of a distributed hydrological model based on satellite evapotranspiration. J Hydrol, 349:411–424.
Jasodani, K.P. and Lodha, P.P. 2020. SWAT Hydrological Model for Watershed Management in Watrak River Basin. GedragandOrganizateReview, 33(2): 1552-1558.
Jin, G., Shimizu, Y., Onodera, S., Saito, M. and Matsumori, K. 2015. Evaluation of drought impact on groundwater recharge rate using SWAT and Hydrus models on an agricultural island in western Japan. International Association of Hydrological Sciences, 371: 143–148.
Kim, N.W., Chung, I.M., Won, Y.S. and Arnold, J.G. 2008. Development and application of the integrated SWAT-MODFLOW model. J. Hydrol, 356: 1–16.
Markstrom, S.L., Niswonger, R.G., Regan, R.S., Prudi, D.E. and Barlow, P.M. 2008. GSFLOW-Coupled Ground-water and Surface-water FLOW Model Based on the Integration of the Precipitation-runoff Modeling System (PRMS) and the Modular Ground-water Flow Model (MODFLOW-2005). U.S. Geological Survey Techniques and Methods 6-D1, 240 pp.
Moriasi, D.N., Arnold, J.G., Van Liew, M.W., Bingner, R.L., Harmel, R.D. And Veith, T.L. 2007. Model evaluation guidelines for systematic quantification of accuracy in watershed simulations. Transactions of the ASABE, 50 (3): 885-900.
Nash, J.E. and Sutcliffe, J.V. 1970. River flow forecasting though conceptual models. Part 1-A discussion of principles. Journal of hydrology, 10: 282-290.
Nasiri, Sh., Ansari, H. and Ziaei, A.N. 2020. Simulation of water balance equation components using SWAT model in Samalqan Watershed (Iran) Arabian Journal of Geosciences, 421 (13): 1-15.
Neitsch, S.L., Arnold J.G., Kiniry, J.R., Williams, J.R. and King, K.W. 2011. Soil and water assessment tool. Theoretical documentation. TWRI TR-191. Texas Water Resources Institute, College Station, Texas.
Oeurng, C., Sauvage, S. and Sanchez-Perez, J. 2011. Assessment of hydrology, sediment and particulate organic carbon yield in a large agricultural catchment using the SWAT model. J Hydrol, 401:145–153.
Qiu, L.J., Zheng. F.L. and Yin, R.S.2012. SWAT-based runoff and sediment simulation in a small watershed, the loessial hilly-gullied region of China: capabilities and challenges. Int J Sediment Res, 27(2):226–234.
Rafiei Emam, A., Kappas, M., Akhavan, S., Hosseini, S.Z. and Abbaspour, K.C. 2015. Estimation of groundwater recharge and its relation to land degradation: case study of a semi-arid river basin in Iran Environment Earth Science, 74: 6791–6803.
Sun, H. and Cornish, P.S. 2005. Estimating shallow groundwater recharge in the headwaters of the Liverpool Plains using SWAT. Hydrol Process, 19(3): 795–807.
Tibebe, D. and Bewket, W. 2010. Surface runoff and soil erosion estimation using the SWAT mode in the Kelata watershed, Ethiopia. Land Degradation and Development Wiley Library, 22(6): 551-564.
Velasco-Muñoz, J.F., Aznar-Sánchez, J.A., Batlles-delaFuente, A. and Fidelibus, M.D. 2019. Rainwater Harvesting for Agricultural Irrigation: An Analysis of Global Research. Water, 11(7): 1-18.
Wang, O., Ma, Z., Ma, Q., Liu, M., Yuan, X., Mu, R., Zuo, J., Zhang, J. and Wang, S.H. 2019. Comprehensive evaluation and optimization of agricultural system: An emergy approach. Ecological Indicators, 107: 1-8.
Wu, W. and Ma, B. 2015. Integrated nutrient management (INM) for sustaining crop productivity and reducing environmental impact: A review. Science of the Total Environment, 512: 415–427.
