شناسایی مولفه های توانمندساز کنشگران گلخانه با تاکید بر نقش ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با بهره گیری از رویکرد پدیدارشناسی (مطالعه موردی استان خراسان رضوی )
الموضوعات : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزیسمیرا ادیب 1 , اسدالله زمانی پور 2 , سید محمود حسینی 3
1 - دانشجوی دکترای ترویج و آموزش کشاورزی، گروه اقتصاد، ترویج و اموزش کشاورزی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی ، دانشگاه بیرجند، بیرجند ، ایران
3 - استاد گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
الکلمات المفتاحية: نظام دانش و اطلاعات کشاورزی , توانمندسازی , پدیدارشناسی , گلخانه داران,
ملخص المقالة :
یکی از مهمترین راهبردهای ارایه شده برای توسعه کشاورزی ، توانمندسازی و مشارکت کشاورزان و گلخانه داران در ابعاد گوناگون گوناگون است . بی شک فعالیت های ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی می تواند نقش به سزایی در این توانمندسازی ایفا کند . با توجه به اهمیت موضوع ، تحقیق حاضر با هدف شناسایی مولفه های توانمندسازی کارکنان گلخانه با تاکید بر نقش ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با بهره گیری از رویکرد پدیدارشناسی در استان خراسان رضوی صورت پذیرفت . جامعه آماری تحقیق متشکل از کارشناسان جهاد کشاورزی ، صاحبنظران دانشگاهی و خبرگان بخش خصوصی و مدیران گلخانه های استان خراسان رضوی است . افراد مطلع به روش گلوله برفی و داده ها به روش مصاحبه عمیق و مشاهده مستقیم جمع آوری شدند . تجزیه و تحلیل داده ها بر اساس الگوی کلایزی انجام گرفت . فرآیند کدگذاری اولیه با شناسایی شواهد از مصاحبه های نگارش شده برای 30 مصاحبه انجام شد که نتیجه این مرحله شناسایی 149 کد اولیه است . در مرحله دوم 21 معنی فرموله شده بدست آمد که با دسته بندی آنها تم تحقیق که همان عوامل موثر بر توانمندسازی گلخانه داران است ، شناسایی شدند . در نتیجه تجزیه و تحلیل یافته ها ، شش تم اصلی دستاوردها و پیامدهای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با تاکید برتوانمندی گلخانه داران ، پیش ران ها ، استراژی ها و راهبردها ، شرایط تعدیل کننده ( سیاست های حمایتی و پشتیبانی کننده ) ، شرایط زمینه ای ، دستاوردها و پیامدها بدست آمد .
شناسایی مولفه های توانمند سازی کارکنان گلخانه با تاکید بر نقش ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با بهره گیری از رویکرد پدیدارشناسی (مطالعه موردی استان خراسان رضوی )
چکیده :
در دهه های اخیر ، یکی از مهمترین راهبردهای ارایه شده برای توسعه کشاورزی ، توانمندسازی و مشارکت کشاورزان و گلخانه داران در ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و فنی و حرفه ای است . بی شک فعالیت های ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی می تواند نقش به سزایی در این توانمندسازی ایفا کند . با توجه به اهمیت موضوع ، تحقیق حاضر با هدف شناسایی مولفه های توانمندسازی کارکنان گلخانه با تاکید بر نقش ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با بهره گیری از رویکرد پدیدارشناسی در استان خراسان رضوی صورت پذیرفت . جامعه آماری این تحقیق متشکل از کارشناسان جهاد کشاورزی ، صاحب نظران دانشگاهی و خبرگان بخش خصوصی و مدیران گلخانه های استان خراسان رضوی است . افراد مطلع به روش گلوله برفی و داده ها به روش مصاحبه عمیق و مشاهده مستقیم جمع آوری شدند . تجزیه و تحلیل داده ها بر اساس الگوی کلایزی انجام گرفت . فرآیند کدگذاری اولیه با شناسایی شواهد از روایت های مصاحبه های نگارش َشده برای 30 مصاحبه انجام شد که نتیجه این مرحله شناسایی 149 کد اولیه است . در مرحله دوم 21 معنی فرموله شده بدست آمد که با دسته بندی آنها مضمون های تحقیق که همان مولفه های موثر بر توانمندسازی گلخانه داران است ، شناسایی شدند . در نتیجه تجزیه و تحلیل یافته ها ، شش مضمون اصلی دستاوردهای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با تاکید برتوانمندی گلخانه داران ، پیش ران ها ، استراژی ها و راهبردها ، شرایط تعدیل کننده (سیاست های حمایتی و پشتیبانی کننده) ، شرایط زمینه ای و پیامدها بدست آمد . همچنین بر اساس نتایج بدست آمده مواردی مانند استفاده از برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی ، اعطای اعتبارات و تسهیلات بانکی متنوع ، کاهش واردات محصولات تولیدی مشابه ، حمایت از تشکل های تولیدکنندگان و بیمه محصولات کشاورزی و گلخانه ای در جهت توانمندسازی گلخانه داران توصیه می شود .
کلمات کلیدی : نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ، توانمندسازی ، پدیدارشناسی ، گلخانه داران
مقدمه :
سیاست های توسعه بخش کشاورزی در کشور ما همواره با چالش ها و تنگناهای فراوانی دست به گریبان بوده است . مشخصه اصلی این گونه سیاست ها عدم انسجام ، عدم هدفمندی و ناهماهنگی و از همه مهمتر تأثیرپذیری از هدف های غیراقتصادی بوده است. امروزه مدیران واحدهاي کشت و پرورش محصولات گلخانه اي به دلیل وجود چالش هاي متعدد در حوزه کشاورزي ، نیازمند آشنایی با انواع پیچیدگی هاي اجتماعی ، سیاسی، اقتصادي ، بوم شناختی و اخلاقی می باشند ؛ که همه این موارد لزوم توجه بیش از پیش ، به پرورش افرادي توانمند ، داراي مهارت ها و شایستگی هاي عمومی ، حرفه اي و آگاه ، در دسترسی به اطلاعات ، برقراري ارتباطات مؤثر ، تجزیه و تحلیل چالش ها و ارائه راه حل ها ، تفکر خلاق را طلب می نماید (معتمدی و همکاران ، 1398). از آنجایی که بر اساس سند چشم انداز 20 ساله ، وظیفه امنیت غذایی بر عهده بخش کشاورزی بوده و نیز بر اساس سیاست های کلی برنامه چهارم توسعه ، تأمین غذا با تکیه بر تولید از منابع داخلی و تأکید بر تولید محصولات اساسی کشاورزی بر عهده دولت است ، فراهم کردن زمینه های لازم برای تحقق رقابت پذیری کالاها و توسعه صادرات غیرنفتی و ایجاد سازوکارهای مناسب برای رشد بهره وری عوامل تولید و ارتقای سطح درآمد و زندگی روستائیان و کشاورزان می تواند یکی از نتایج توانمندسازی کشاورزان باشد ( دانایی فرد و همکاران ، 1389 ) . ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي اﻓﺮاد ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣﺆﺛﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ میﺗﻮان در جهت هدایت افراد برای افزایش بهره وری مورد استفاده قرار گیرد (Amundsen & Martinsen , 2015 ) .
بیشتر محققان ، سازمان دهندگان ، سیاست مداران و کارفرمایان می دانند که شرط لازم برای جامعه و تغییرات اجتماعی و فردی ، توانمندی است (Swanson & et all , 1997) . همچنین توانمند سازی همراه با آماده کردن کارکنان گلخانه برای کار و حرفه گلخانه داری ، کمک به افزایش کارایی و بازده تولید ، حفاظت از آب و خاک ، مدیریت موثر گلخانه و فعالیت های کشاورزی ، آشنا کردن گلخانه داران ، با مسائل بازار یابی محصولات تولیدی و فراهم کردن مسائل زیست محیطی مطلوب ، می باشد که این عامل ها باعث توسعه کشاورزی پایدار می شوند (افتخاری و همکاران ، 1388) . از سوی دیگر توسعه کشاورزی پایدار بدون دانش ، آگاهی و راهبرد در طرح های ظرفیت سازی و توانمند سازی امکان پذیر نمی باشد ، بنابراین ظرفیت سازی و توانمند سازی گلخانه داران ، یک گزینش راهبردی می باشد که می تواند منجر به توسعه کشاورزی پایدار شود ( تاجریزی و همکاران ، 1399) . همچنین توانمندسازی گلخانه داران تابعی از فعالیت های ارکان نظام دانش و اطلاعت کشاورزی است که به نظر می رسد می تواند به میزان قابل توجهی باعث تغییر و تکامل دانش و مهارت گلخانه داران به منظور افزایش کارایی ، اثر بخشی و پایداری فعالیت های گلخانه ای باشد . بسیاری از پژوهش گران بر این باورند که افزایش آگاهی و دانش می تواند هسته های لازم را برای دستیابی به توانمند سازی گلخانه داران فراهم آورد و توسعه کشاورزی پایدار را به دنبال داشته باشد . نظام دانش و اطلاعات کشاورزی از مجموعه ای از مراکز ترویجی ، تحقیقاتی ، آموزش عالی کشاورزی ، بنگاه های خرید و فروش نهاده ، بهره برداران و پیوندها و تعامل های بین آنها تشکیل شده است که فرآیندهای ایجاد ، تغییر ، انتقال ، ذخیره ، بازیابی ، ادغام ، انتشار و بکارگیری دانش و اطلاعات با هدف هم افزایی و به منظور حمایت از تصمیم گیری حل مشکلات و نوآوری در کشاورزی را انجام می دهند ( Roling , 1989 ) .
ارکان نظام دانش و اطلاعات كشاورزي مي توانند در جهت افزايش محتواي دانش گلخانه داران و در نهايت توسعه كشاورزي با يكديگر در ارتباط باشند و اطلاعات مديريتي ، اقتصادي و دانش فني را به كشاورزان و بهره برداران منتقل نمايند و مي توانند ابزار مهمي براي توانمندسازي افراد در جوامع و افزايش تعاون بين افراد و ساير مراكز آموزشي و تحقيقاتي و ترويجي ، بهبود مشاركت هاي اقتصادي و اجتماعي ، بهبود دسترسي به خدمات اعتباري و خدمات پايه باشند . ( عزیزی و همکاران ، 1395) علي رغم اهميت نظام دانش و اطلاعات كشاورزي مناسب براي حصول اهداف توسعه پايدار كشاورزي در استان خراسان رضوی ، شواهد مختلف موجود از جمله تغييرات متعدد و غيرمؤثر در سياست ها ، ساختار كنشگران مختلف اين نظام و نتايج تحقيقات متعدد مبني بر عدم دستيابي به برخي از اهداف از پيش تعيین شده براي كنشگران نظام ، حاكي از آن است كه اين نظام در حصول عملكرد مطلوب و دستيابي به برخي اهداف خود موفق نبوده است . اهميت اين ناكامي وقتي بيشتر مي شود كه بدانيم منابع مالي ، انساني و فيزيكي بسياري در اين نظام هزينه مي شوند كه در صورت استفاده بهينه مي توانند تغييرات قابل توجهي در بخش كشاورزي استان و به تبع آن در كشور ايجاد كنند . این در حالی است که بر اساس سند برنامه ششم توسعه ، دولت موظف است برای حصول اهداف بندهای ششم و هفتم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در جهت تأمین امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی زراعی ، باغی ، دامی و آبزی به میزان (95%) در پایان اجرای قانون برنامه و افزایش تولیدات کشاورزی به ویژه محصولات دارای مزیت صادراتی ، تقویت و تکمیل زنجیره های تولید و توسعه صادرات و ارتقای بهره‌وری آب و خاک کشاورزی اقدامات لازم را جهت حصول به شاخص‌های کمی انجام دهد . همچنین تغييرات سريع در دانش و اطلاعات كشاورزي و نيز رويكردهاي جديد در عرصه كشاورزي جهان از جمله آزادسازي بازار جهاني و گسترش استفاده از فناوري هاي مدرن اطلاعاتي و ارتباطي ، فعالان عرصه هاي مختلف كشاورزي و به خصوص كشاورزان و گلخانه داران را ملزم مي سازد تا براي نقش آفريني بهتر در توسعه كشاورزي و تصمیم گیری درست و به تبع آن توسعه اقتصادي و ملي كشور خود ، مدام مشغول يادگيري و ياددهي باشند . ( مقدس فریمانی ، 1382)
پیشینه تحقیق :
تا كنون تحقيقات مختلفي در خصوص نظام دانش و اطلاعات کشاورزی انجـام شده است ، اما مطالعات بسيار محدودي به بررسی عوامل موثر بر توانمندسازی گلخانه داران متاثراز ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی پرداخته اند . برخي از جديدترين مطالعـات انجـام شـدة داخلـي و خـارجي در ايـن خصـوص عبارتند از:
بلوم(1989 ) با روش شناسي ارزيابي سريع نظام دانش و اطلاعات كشاورزي با هدف شناسايي منابع اطلاعاتي مختلف مورد استفاده براي توانمندسازی كشاورزان سنتي در يك نظام دانش پيشرفته پرداخت . ارزيابي سريع نظام دانش و اطلاعات كشاورزي بر پايه اين ايده بنا نهاده شده كه نوآوري هاي كشاورزي به دانش واستفاده و مبادله فناوري بستگي دارد . نظام دانش از كنشگراني ( افراد ، سازمان ها ، شبكه ها ) تشكيل شده كه در توليد و بكارگيري دانش دخالت دارند . ارزيابي سريع نظام دانش و اطلاعات كشاورزي بعنوان روشي براي شناخت چگونگي عمل نظام وتعيین نقش ها و تعاملات بين كنشگران اين نظام توسعه يافته است .
بلوم ( 1999) در تحقيقي دیگر تحت عنوان « تجزيه و تحليل نظام دانش و اطلاعات كشاورزي سوييس » چنين بيان نموده است كه راجرز و بین اعتقاد دارند نظام هاي دانش و اطلاعات كشاورزي موفق داراي ويژگي هاي زير مي باشند :
1- كاربران كنترل زيادي بر فرآيند استفاده از تحقيق دارند
2- سيستم بصورت كلي مي باشد و دركار تحقيق براي توسعه و ترويج اعمال نفوذ نمي شود .
3- نظام دانش و اطلاعات كشاورزي بطوركلي تأثیر قابل توجهي بر اطراف خود دارد .
4- در اين نوع نظام جمع قابل توجهي از فناوري هاي نو در دسترس مي باشد .
5- زير شاخه هاي تحقيقاتي در اين نوع نظام دانش و اطلاعات كشاورزي بطرف بهره وري جهت گيري شده اند
6- فاصله اجتماعي بين محققان ، عاملان ترويج و كشاورزان قابل پرشدن است .
7- خدمات ترويجي تماس زيادي با ارباب رجوع دارد .
8- اجزاء نظام دانش و اطلاعات کشاورزی به لحاظ ساختاري توسط يك مفهوم مشترك از سيستم و يك حس مشترك از وظيفه و يك زبان مشترك بهم مرتبط هستند .
نتایج تحقیق استملر و میمکن (2023 ) تحت عنوان " کشاورزی و اشتغال گلخانه ای ، شواهدی از اکوادور " نشان داد که بین سال های 2014 تا 2021 در کشور اکوادور ، ایجاد اشتغال در مناطق روستایی کشورهای کم درآمد با استفاده از کشاورزی گلخانه ای و استفاده از روش های تولید پیشرفته تر باعث توانمندسازی کشاورزان و گلخانه داران می شود . نتایج این تحقیق نشان می دهد که سهم بزرگ از نیروی کار متوجه کشاورزی گلخانه ای است و بطور خاص مزارع گلخانه ای ، کارگران و کارگران زن بیشتری را با قراردادهای دایمی استخدام می کنند .
بونیس و همکاران ( 2021 ) در تحقیقی تحت عنوان " سنجش توانمندسازی زنان در پروژه های توسعه کشاورزی ، تولید غذا و تنوع غذایی کودک و مادر در تیمور شرقی " به این نتیجه رسیدند که نمرات تنوع غذایی زنان توانمند و فرزندانشان بالاتر از کسانی بود که قدرت ندارند . همچنین ارتباط بین معیارهای مختلف توانمندسازی و تنوع غذایی در بین زنان بیشتر و معنی دارتر از کودکان بود . بنابراین استراتژی های متنوع کشاورزی به عنوان سرمایه گذاری های ارزشمند برای بهبود رژیم غذایی و سلامت مادران و فرزندان می تواند تاثیر زیادی در توانمندسازی زنان داشته باشد .
ساندرا و همکاران (2014) در تحقیقی به بررسی مدیریت تولید با توانمندسازی کارکنان پرداختند و به این نتیجه رسیدند بسیاری از شرکت ها برای تنوع محصولی خود و بالابردن سطح محصولات خود باید کارکنان خود را توانمندتر سازند ، آنها با بررسی چند شرکت و ایجاد آموزش و برگزاری کلاس های فوق العاده باعث شد ، که 30 درصد از کارایی آنها افزایش یابد ، توانمندسازی کارکنان بیشتر باعث ایجاد کارهای نوآورانه و تغییرات اساسی در شرکت شد .
نتایج تحقیق معتمدی و همکاران ( 1398 ) تحت عنوان " تبیین شایستگی های حرفه ای متمایزکننده عملکرد مدیران واحدهای تولید محصولات گلخانه ای استان خراسان جنوبی " نشان می دهد که از 23 متغیر مورد بررسی ، تنها 8 متغیر به ترتیب اولویت بر اساس بالاترین میزان ضریب همبستگی کانونی شامل : رعایت اصول انجام عملیات کاشت ، رعایت شایستگی های اعتقادی – اخلاقی در محیط کار گلخانه ، به کارگیری شایستگی های مدیریتی ، رعایت شایستگی های پایه محیط کار ، آماده سازی بستر کاشت ، تعداد دوره های آموزشی – ترویجی مرتبط با گلخانه ، آماده سازی خزانه و عملیات کاشت و سابقه کشت گلخانه که توان حداکثر تمایز بین مدیران واحدهای تولید محصولات گلخانه ای موفق و ناموفق را داشتند .
نتایج تحقیق ساربان و افتخاری (1395 ) با عنوان " تحلیل عوامل موثر بر توانمندسازي کشاورزان استان اردبیل " نشان داد که عامل اجتماعی با 44/0 درصد و اقتصادی با 36/0 درصد بیشترین تاثیر را در میزان توانمندسازی کشاورزان دارد و در مرحله بعد عامل محیطی با 35/0 درصد تاثیر می باشد .
سواری و اسکندری (1398) در تحقیقی با عنوان " نقش مدیریت مشارکتی در توانمندسازي جوامع محلی در مقابله با خشکسالی در جنوب استان کرمان " به این نتیجه رسیدند که خانوارهاي روستایی مورد مطالعه از نظر مؤلفه هاي مدیریت مشارکتی در وضعیت نامساعد و از نظر مؤلفه هاي توانمندسازي در وضعیت نسبتاً مساعدي قراردارند . همچنین ، نتایج همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه ي مثبت و معنی داري بین مؤلفه هاي مدیریت مشارکتی با توانمندسازي وجوددارد . نتایج رگرسیون نیز 3/85 درصد از تغییرات متغیر ملاك تحقیق ( توانمندسازي) توسط متغیرهاي نشان داد که پیشبین تحقیق ،یعنی مؤلفه هاي مدیریت مشارکتی (مشارکت در هدف گذاري ، مشارکت در تصمیم گیري ، مشارکت درکاهش اثرات و مشارکت در تغییر و تحول) قابل پیش بینی است . علاوه بر این ، نتایج تحلیل عاملی محدودیت هاي مدیریت مشارکتی در بین جوامع محلی را در عامل هاي موانع انگیزشی و نیازسنجی ، موانع اقتصادي و اعتمادي ، موانع برنامه ریزي ، موانع ارتباطی وآموزشی و موانع اطلاع یابی خلاصه کرد .
صادقلو و همکاران (1398) در تحقیقی تحت عنوان " شناسائی و تحلیل عوامل موثر بر توانمندسازی کشاورزان در نواحی روستایی (منطقه مورد مطالعه : روستاهای دهستان ازغند شهرستان مه ولات) به تبیین عوامل موثر بر توانمندسازی کشاورزان در ابعاد اجتماعی ، اقتصادی ، نهادی و فردی کشاورزان ساکن در دهستان پرداختند که نتایج تحقیق نشان داد که بعد اجتماعی و نهادی بیشترین تاثیر را بر توانمندی کشاورزان دهستان مورد مطالعه دارد .
نتایج تحقیق حیدری ساربان (1392) با عنوان " بررسی عوامل موثر بر توانمندسازی کشاورزان در مناطق روستایی شهرستان ابهر " در عوامل موثر در توانمندسازی ، چهار عامل استخراج شدند که عامل اول به نام عامل اجتماعی – فرهنگی با تبیین بیش از 61/27 درصد از کل واریانس ، به عنوان اثربخش ترین عامل معرفی شد . عامل دوم به نام عامل اقتصادی ، 75/18 درصد از واریانس کل را پس از عامل اول تبیین کرد و عامل سوم به نام عامل روانشناختی ، 13/15 درصد از کل واریانس و عامل آخر به نام عامل فردی ، 44/12 درصد از کل واریانس را تبیین کردند .
افتخاری و همکاران (1388) در تحقیق تحت عنوان " نقش توانمندسازي در توسعه كشاورزي مطالعه موردي : استان اردبيل " به اين پرسش اساسي پرداختند كه آيا بين توانمندسازي و توسعه كشاورزي رابطه معني داري وجوددارد . یافته های تحقیق نشان می دهد که كه رابطه اي بسيار قوي با جهت مثبت ميان سطح توسعه كشاورزي روستاهاي نمونه با ابعاد خود تعييني ، شايستگي و تأثير وجوددارد ، اما در ساير ابعاد رابطة معناداري مشاهده نمي شود . بنابراين ، در كل تحليل آماري ، توانمندسازي كشاورزان در توسعه كشاورزي استان اردبيل تأثيرگذار بوده است ، به طوريكه همبستگي توسعه كشاورزي در اكثريت ابعاد توانمندسازي در قالب پرسش تحقيق به تأييد رسيده است .
نتایج تحقیق شفیعی ثابت و فرهادی (1398) در پژوهشی با عنوان " تأثيرات توانمندسازی بهره برداران كشاورزي در توسعه روستایی شهرستان سمیرم " نشان داد که فرآيند توانمندسازي بهره برداران كشاورزي به وسیله 67 گويه در قالب شاخص هايي همچون آموزش و اطلاع رسانی، دانش و آگاهي ، فنآوري اطلاعات ، منابع مالی و اعتباری ، اعتمادسازی ، همکاری و تشریک مساعی ، تصمیم گیری در امور اجتماعی و اقتصادی ، سنجيده شده است. همچنین نتايج تحقیق نشان داد توانمندسازی کشاورزان روستایی در افزايش تولید محصوالت کشاورزي ، افزايش درآمد ساكنان روستايي و پايداري و توسعه اجتماعي ـ اقتصادی سكونتگاه هاي روستايي مؤثر است .
علی بیگی و همکاران ( 1391 ) در تحقیقی تحت عنوان " عوامل موثر بر توانمندسازی روان شناختی اعضای تعاونی های پرورش محصولات گلخانه ای استان کرمانشاه " به این نتیجه رسیدند که متغیرهای اعتماد درون گروهی – تعهدسازمانی و دانش و آگاهی از اصول تعاون بطور مثبت و مستقیم در توانمند ساختن اعضا تاثیر دارند و همچنین متغیرهای تقسیم داوطلبانه وظایف ، انسجام گروهی ، شفافیت نقش ها ، حمایت تعاونی از اعضا و دسترسی به منابع اطلاعاتی تاثیر غیرمستقیم بر توانمندسازی دارند .
نتایج تحقیق موسوی و مختارزاده ( 1398 ) تحت عنوان " توانمندسازی کشاورزان به منظور گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی بازارمحور " نشان می دهد که توانمندسازی کشاورزان و گلخانه دارتن و ارتقای دانش و کسب مهارت های لازم توسط آنها به کاهش فقر و محرومیت روستایی ، کارآفرینی و رفاه روستاییان و تحقق عدالت اجتماعی و توسعه تقتصادی و کشاورزی کمک می کند و با ایجاد فرصت های آموزشی مورد نیاز ، ظرفیت و توانمندی بهره برداران برای استفاده از فرصت های اقتصادی را ارتقا می دهد و با مشارکت کشاورزان و متشکل شدن آنها در قالب تشکل های کشاورزی ، نه تنها زمینه اشتغال زایی و افزایش درآمد کشاورزان فراهم می گردد ، بلکه از این طریق زمینه توسعه کشاورزی بازار محور ایجاد می شود .
احمدی و همکارانش (1392) در زمینه ارتباط بین توانمندسازی روان شناختی و فعالیت های مدیریت دانش مطالعاتی را انجام دادند و نتایج حاصل از تحقیقات آنها نشان می دهد که بین توانمندسازی روانشناختی و فعالیت های خلق دانش و جذب دانش ارتباط معنی داری وجود ندارد همچنین نتایج نشان می دهد که بین توانمندسازی روانشناختی کارکنان و فعالیت های انتقال دانش ، سازماندهی دانش و بکارگیری دانش ارتباط مستقیم و معنی داری وجود دارد .
نتایج یافته های ایمان صیاد و همکاران (1394 ) در تحقیقی تحت عنوان " تأثير فعاليت هاي آموزشي در بهبود مهارت هاي مديريتي گلخانه داران مطالعه موردي دهستان براآن جنوبي شهرستان اصفهان " نشان داد که متغيرهاي آموزش در زمينه هايي نظير : روش هاي مناسب آبياري ، برداشـت اصـولي محصـول ، عضـويت در تشـكل ها و استفاده از وام و اعتبار رسمي نقش مثبتي در بهبود مهارت هاي مديريتي گلخانه داران داشته و 03/50 درصد از تغييرات متغير وابسته را تبيين نموده اند .
همچنین نتایج تحقیق دین پناه (1398) ، تحت عنوان " عوامل مؤثر بر نظام دانش و اطلاعات كشاورزي از ديدگاه كارشناسان ترويج استان گلستان " نشان داد که عوامل بهبود تعاملات ترويج با آموزش ، عوامل بهبود تعاملات ترويج با تحقيق ، عوامل بهبود تعاملات ترويج با كشاورزان ، عوامل بهبود تعاملات ترويج با شركت هاي خصوصي ، عوامل بهبود تعاملات ترويج با تشكل هاي كشاورزي ، عوامل بهبود تعاملات آموزش با تحقيق ، عوامل بهبود تعاملات آموزش با كشاورزان و عوامل بهبود تعاملات تحقيق با كشاورزان نسبت به نظام دانش و اطلاعات كشاورزي رابطه مثبت و معني داري داشتند .
رضایی نصرتی و همکاران (1391) تحقیقی را با عنوان بررسی تاثیر توانمندسازی کارکنان بر مدیریت عملکرد در صنایع چوب و کاغذ مازندران انجام دادند . در این تحقیق سعی بر آن بود تا عوامل مؤثر بر توانمندسازی و عملکرد کارکنان شناخته شود سپس طی یک مطالعه موردی که در صنایع چوب و کاغذ مازندران انجام می شود میزان تأثیرگذاری عملیات توانمندسازی بر مدیریت عملکرد مورد بررسی قرار گیرد و محققین در پی آن بودند که جواب قانع کننده ای برای این سوال که آیا عملیات توانمندسازی کارکنان بر مدیریت عملکرد تأثیرمثبت دارد ، بیابند . نتایج تحقیق حاکی از آن است که در صنایع چوب و کاغذ مازندران عملیات توانمندسازی بر مدیریت عملکرد آن شرکت تأثیر مثبت دارد .
نتایج یافته های ایمان صیاد و همکاران (1394 ) تحت عنوان " تأثير فعاليت هاي آموزشي در بهبود مهارت هاي مديريتي گلخانه داران مطالعه موردي دهستان براآن جنوبي شهرستان اصفهان " نشان داد که از دیدگاه گلخانه داران ، آموزش های فنی بیشترین تاثیر را در بهبود مهارت های مدیریتی آنان داشته است . همچنین نتایج نشان داد متغيرهاي آموزش در زمينه هايي نظير : روش هاي مناسب آبياري ، برداشـت اصـولي محصـول ، عضـويت در تشـكل ها و استفاده از وام و اعتبار رسمي نقش مثبتي در بهبود مهارت هاي مديريتي گلخانه داران داشته است .
نتایج تحقیق شرقی و همکاران ( 1399 ) تحت عنوان " طراحی مدلی برای توسعه فنی گلخانه ها و تحلیل عوامل موثر بر آن ، مطالعه موردی شهرستان پاکدشت " نشان می دهد که دو عامل سرمایه انسانی و دسترسی به زیرساخت های فنی به عنوان موثرترین عوامل توسعه فنی گلخانه ها شناخته شده اند . همچنین متغیر دسترسی به بازار ، سرمایه گذاری – اعتبار و هزینه – فایده در سایه حمایت های دولتی و برنامه های آموزشی – ترویجی در سایه حمایت های دولتی منجر به ارتقای سطح سرمایه انسانی شده و از این طریق به طور غیرمستقیم منجر به توسعه گلخانه ها شده اند .
عزیزی و همکاران ( 1395 ) در تحقیقی تحت عنوان " نقش نظام نوین ترویج کشاورزی در توانمند سازی بخش کشاورزی در عرصه های تولیدی (مطالعه موردی حوزه مرکز جهاد کشاورزی انجیرلو) " به این نتیجه رسیدند که نظام نوین ترویج کشاورزی باعث توانمندسازی در زمینه مسایل غیرتخصصی ، توانمندسازی در زمینه مهارتهای آموزشی و ترویجی و تقویت دانش و فنون تخصصی ـ با پهنه‌بندی عرصه‌های تولیدی ، پاسخگویی کارشناسان نسبت به مسایل عرصه ، بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی ، باعث افزایش ضریب دسترسی کشاورزان به فعالیت‌های آموزشی و ترویجی و هدایت بخش دولتی به سمت نظارت و حمایت در عرصه های تولیدی ـ استقرار شبکه مدیریت دانش دسترسی به نتایج یافته‌های تحقیقاتی ، دسترسی به دانش تجربی و بومی و انتقال دانش به تمامی ذینفعان نظام نوین ترویج کشاورزی ـ آموزش بهره برداران و تولیدکنندگان باعث ارتقاء دانش و مهارت و تغییر نگرش ، افزایش کمیت و کیفیت تولیدات (محصول سالم) و بهینه‌سازی مصرف نهاده‌های پایه تولید از جمله آب و خاک می شود .
نتایج مدلسازی در تحقیق سبحانی و همکاران ( 1397 ) تحت عنوان " بررسی تاثیر دانش، نگرش و رضایت مندی گلخانه داران عضو تعاونی شهرستان پاکدشت بر سطح پایداری گلخانه ها " نشان داد که متغیر های دانش ، نگرش و رضایتمندی گلخانه داران تاثیر مثبت و معنی داری بر سطح پایداری گلخانه ها دارند . در نهایت ، پس از تحلیل اثرات مستقیم و غیر مستقیم متغیر ها بر سطح پایداری واحد های تولید مشخص شد که این عوامل در مجموع توانایی تبیین ۶۹ درصد متغیر وابسته را داراست.
اهداف تحقیق :
هدف کلی تحقیق ، شناسایی مولفه های توانمند سازی گلخانه داران با تاکید بر نقش ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با بهره کیری از رویکرد پدیدارشناسی در استان خراسان رضوی است که در این راستا اهداف اختصاصی زیر دنبال می شود :
- بررسی وضعیت توانمندسازی مدیران واحدهای تولیدی گلخانه ای در استان خراسان رضوی
- بررسی میزان بهره مندی مدیران واحدهای تولیدی گلخانه ای در استان خراسان رضوی از ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی .
روش تحقيق :
در اين پژوهش از روش پديدارشناسي و شيوة مصاحبة كيفي بـراي جمـع آوري اطلاعـات استفاده شده است . جامعه آماری تحقیق متشکل از کارشناسان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ، اعضای هیات علمی کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد ، دانشگاه پیام نور مشهد و تعدادی از گلخانه داران خبره استان خراسان رضوی بود . برای انجام مصاحبه ها از تکنیک نمونه گیری هدفمند ترکیبی و تکنیک گلوله برفی استفاده گردید . کاربرد اصلی تکنیک نمونه گیری گلوله برفی برای تحقیق در مورد جوامع پنهان است و این نمونه گیری با داشتن تعداد اولیه ای از افراد شروع می شود (رفیعی ، 1402) . اندازه نمونه و فرآیند گردآوری اطلاعات تا سطح اشباع نظری با آستانه سودمندی اطلاعات در دسترس ادامه یافت و سرانجام با 30 نمونه مصاحبه شد . داده ها از طريق مصاحبة چهره به چهره و نيمه ساختارمند و در محـدودة زمـاني 25/09/1400 تا 25/02/1401 جمع آوري شده است . سـؤال محوري كه از مشاركت كنندگان پرسيده شد اين بود كه عوامل موثر بر توانمندسازی گلخانه داران چیست ؟ بـراي افـزايش عمـق مصاحبه ها از سؤالات اكتشافي مانند « منظورتان چيست؟ » و « بيشتر توضـيح دهيـد و مثـال بزنيـد » اسـتفاده گرديد . جمع آوري و تجزيه و تحليل داده ها به طورهمزمان پيش رفته و زماني كه تم هـا ظـاهر شـده و داده ها اشباع شدند ، مصاحبه ها به پايان رسيد . براي تجزيه و تحليل داده ها نيـز ازروش هفـت مرحلـه اي كلايـزي استفاده شد (رستمي و همکاران ، 1390) . بر اساس اين روش ابتدا بـا خوانـدن دقيـق و مكرر مصاحبه ها و توصيف شركت كنندگان سعي شد كه با آنها هم احساس شده و در مرحلة دوم جمـلات و واژه هاي مهم از متن مصاحبه ها استخراج شوند (تاجریزی و همکاران ، 1399) . سپس اين معاني استخراج شده ، مفهـوم سـازي و كدبنـدي شدند . در مرحلة بعدي ، پس از بازخواني مكرر كدها ، مفاهيم فرموله شده و در درون دسته ها و خوشـه هـاي موضوعي قرارگرفته و تم هاي اصلي به دست آمد و درآخر تم هاي به دست آمـده در هفـت مفهـوم كلـي و محوري قرارداده شده اند . در پايان روايي نتايج پژوهش توسط مشاركت كنندگان تأييد شد.
منطقه مورد مطالعه :
منطقة مورد مطالعه ( استان خراسان رضوی ) با مساحت ۱۱۸٬۸۵۴ کیلومتر مربع پنجمین استان بزرگ کشور است . این استان از ۳۳ شهرستان ، ۷۹ بخش ، ۱۷۵ دهستان و ۹۶ شهر تشکیل شده است که پس از استان فارس ، پرشهرستان ترین استان کشور است . مساحت استان خراسان رضوی برابر با ۷ درصد مساحت کشور که ۴۲% مناطق کوهستانی و ۵۸% دشت در شمال شرقی کشور بین 56 درجه و 19 دقیقه تا 61 درجه و 16 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 52 دقیقه تا 37 درجه و 42 دقیقه عرض جغرافیایی شمالی قرار گرفته است . آب و هـواي غالـب استان « خشك و بياباني » است كه در بخش هاي شمالي سرد و معتدل و در بخش هـاي جنـوبي گرم و خشك مي باشد . بر اساس نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسـكن جمعيـت استان 6 میلیون و 434 هزار و 501 نفر و دومین استان پرجمعیت کشور است . (سازمان مديريت و برنامه ريزي خراسان رضوی ، 1400)
یافته های پژوهش :
در اين پژوهش 8 نفر از مشاركت كنندگان زن و 22 نفر مابقي مرد بوده كه از ميـانگين سـني 40 سال در زمان آغاز فعاليت خود برخوردار بوده اند . جوان ترين آنها 31 ساله و مسن ترين آنها 62 ساله بوده است . مشاركت كنندگان بين 5 تا 30 سال سابقة فعاليت در حيطة آموزش و تولید محصولات کشاورزی و گلخانه ای را داشته و داراي تحصيلات ديپلم (5 نفر) ، ليسـانس (8 نفـر) ، فوق ليسانس (6 نفر) و دكتري (10 نفر) بودند .
فرايند كدگذاري اوليه يا شناسايي شواهد از روايت هاي مصاحبه هـاي نگـارش شـده بـراي 30 مصاحبه انجام شد كه نتيجة اين مرحله شناسايي 149 كد كليدي بود. در مرحلة دوم به منظور كدگذاري ثانويه موارد مشابه ادغام و مـوارد تكـراري حـذف شـدند. عبارت هاي استخراج شده در قالب عبارت هاي معنادار فرموله گرديـد . در ايـن مرحلـه 21 معنـي فرموله شده به دست آمد كه با دسته بندي آنها زمینه تحقيق كه همان عوامل موثر بر توانمندسازی گلخانه داران است ، شناسايي شدند . اين دسته بندي بر اساس ماهيت توانمندی گلخانه داران انجام شده است. در جداول 1 تا 6 نحوة شكل گيري مضمون های مربـوط بـه عوامل موثر بر توانمندی گلخانه داران خراسان رضوی نشان داده شده است.
جدول 1 – نحوه شکل گیری مضمون ها
گذاره یا عبارت | جوهره جمله | مضمون فرعی | مضمون اصلی |
از لحاظ علمی و تخصصی توانمند باشد . مهارت و تجربه کار گلخانه داری داشته باشد . قدرت شناخت بازار را داشته باشد و با توجه به شرایط بازار محصول تولید کند تحصیلات مرتبط با رشته کشاورزی داشته باشد . دوره های آموزشی مناسب گلخانه داری را گذرانده باشد . محصول سالم و عاری از هرگونه آفت و بیماری تولید کند . ضایعات محصول کمی داشته باشد . از لحاظ اقتصادی شرایط خوبی داشته باشد . |
دانش و مهارت | دستاوردهای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با تاکید برتوانمندی گلخانه داران | عوامل موثر بر توانمندسازی |
یک اعتماد متقابل بین پرسنل زیر دست خود بوجود بیاورد . محیط خوب و مثبتی را در محل کار و محیط گلخانه ایجاد کند تا پرسنل کارهایشان را به بهترین شکل ممکن انجام دهند . |
اعتماد | ||
انگیزه زیادی برای انجام کارهایش داشته باشد . توانایی درانجام تصمیم گیری درکارهایش را داشته باشد . بتواند تصمیماتی را که گرفته است به مرحله اجرا بگذارد . دسترسی به ابزارهای تصمیم داشته باشد و آنها را انجام دهد . مسئولیت انجام کارهایش را قبول کند . |
انگیزه | ||
دایره ارتباطات خوبی با همسایگان و گلخانه داران دیگر داشته باشد . دایره ارتباطات خوبی با مراکز جهاد کشاورزی برای دریافت اطلاعات داشته باشد با متخصصان مراکز تحقیقاتی بتواند ارتباط برقرار کند . با اساتید داتشگاه بتواند ارتباط برقرار کند . روابط عمومی خوبی داشته باشد |
ارتباط |
منبع : یافته های تحقیق
جدول 2 – نحوه شکل گیری مضمون ها
گذاره یا عبارت | جوهره جمله | مضمون فرعی | مضمون اصلی |
شرکت در دوره های آموزشی تاثیر زیادی دارد . گلخانه داردان شوعلم خود را در اختیار دیگران قرار دهد . آموزش از طریق روز مزرعه و آشنایی با گلخانه داران برتر منطقه نقش زیادی در توانمندی گلخانه داران دارد . سطح سواد پایین بعضی ازگلخانه داران در توانمندی آنها تاثیرگزار است شرکت در برخی از کارگاه های آموزش نظام مهندسی تاثیرگذار است بخش ترویج با برگزاری دوره های آموزشی میتواند تاثیر زیادی در توانمندی داشته باشد مشاوره گرفتن از افراد متخصص و توانمند تاثیر زیادی درانجام کار دارد |
عدم استفاده از ظرفیت های مناسب | پیش ران ها | عوامل موثر بر توانمندسازی |
گلخانه دار مهارتهای کاشت و داشت و برداشت را بداند . تخصص در تغذیه گیاه داشته باشد . بحث فرمول های غذایی در گیاهان گلخانه ای خیلی مهم است و اطلاعات لازم را داشته باشد فراهم نبودن زمینه مشارکت برای بهره برداران و تشکل ها تحت پوشش اطلاعاتی قرارگرفتن بخش اندکی از بهره برداران | فقدان توانمندی گلخانه داران در زمینه های اطلاعاتی | ||
وام هایی که بانک کشاورزی به گلخانه داران می دهد تا حدی به آنها کمک می کند بازپرداخت وام ها اگر به گونه ای باشد که گلخانه داران را تحت فشار نگذارد تاثیر زیادی در توانمندی آنها دارد . عدم ثبات اقتصادی در کشو رباعث عدم موفقیت گلخانه داران و ایجاد مشکلات زیاد برای آنها می شود | فقدان توانمندی دولت و اطلاعات بازار و بازاریابی محصولات گلخانه ای | ||
عدم ثبات سیاسی و نبود قوانین مناسب باعث عدم توانمندی گلخانه داران می شود . عدم ارتباط مناسب با مراکز تحقیقاتی و نداشتن دانش به روز باعث عدم توانمندی گلخانه داران می شود . عدم وجود ساختارهای مخابراتی مناسب در بعضی مناطق باعث عدم دسترسی به دنیای اطلاعات درگلخانه داران می شود . وجود ارتباط خوب مراکز جهاد کشاورزی با گلخانه داران در توانمندی آنها تاثیرگذار است شرایط جغرافیایی تاثیر زیادی در کارگلخانه دار دارد . دورنمای زیبای کار گلخانه داری از لحاظ اقتصادی باعث می شود که افرادی که تخصص و مهارت لازم و کافی را ندارند وارد اینکار شوند . تهیه نهاده ها _ مثل کود و سم و .... از یک فروشگاه معتبر که دارای اطلاعات خوب و مناسب در زمینه محصولات گلخانه ای باشد ،تاثیر زیادی در توانمندی گلخانه داران نوپا دارد . |
شرایط محیطی درونی و بیرونی |
منبع : یافته های تحقیق
جدول 3 – نحوه شکل گیری مضمون ها
گذاره یا عبارت | جوهره جمله | مضمون فرعی | مضمون اصلی |
گلخانه دار قبل از شروع کار دوره کارآموزی راب گذراند ( حداقل 6 ماه) کار اجرایی انجام دهد . آموش طریقه صحیح بازاریابی و بازار رسانی محصول به گلخانه دار شرکت در سخنرانی ها و جلسات آموزشی–ترویجی مربوط به مسائل گلخانه داران استفاده از دانش به روز متخصصین مراکز تحقیقاتی استفاده از فیلم های آموزشی به روز و مناسب بازدید ازگلخانه های تحقیقاتی ، الگویی و آموزشی شرکت درکلاس ها وکارگاه های آموزشی می تواند تاثیرگذار باشد . |
آموزش وترویج |
استراتژِی و راهبردها | عوامل موثر بر توانمندسازی |
استفاده از اعتبارات بانک و دولت می تواند تاثیرگذار باشد . وجود ثبات د رقیمت های نهاده ها و یا اعطای یارانه به کشاورزان تشکیل صندوق های قرض الحسنه بین گلخانه داران استفاده از طرح مهندسین ناظر گیاهپزشکی برای گلخانه داران موثراست بازنگری در سیاست های مرتبط به آموزش ، تحقیقات و ترویج کشاورزی |
تشکیل شبکه های نهادی | ||
نزدیک بودن مراکز خدمات جهاد کشاورزی به گلخانه داران و کشاورزان استفاده از بازدیدهای دوره ای از گلخانه های موفق گلخانه دار تماس باکارشناسان و مروجین جهاد کشاورزی داشته باشد . استفاده از روزنامه ها، مجلات و نشریات آموزشی و ترویجی استفاده از اطلاعات ارائه شده توسط تشکل های کشاورزی دررابطه با مسائل مربوط به گلخانه استفاده از اینترنت و فضای مجازی برای ایجاد ارتباط و انقال اطلاعات با بقیه گلخانه داران و کارشناسان ارتباط با اعضاء خانواده ، دوستان و هم محلی ها تعامل و همکاری ب اهنرستان ها و دانشکده های کشاورزی گسترش ارتباط با نهادها و تشکل های غیردولتی ارتباط با فروشندگان نهاده های کشاورزی |
تعامل وانسجام اجزای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی | ||
جلب مشارکت و همکاری رهبران محلی سازماندهی و بکارگیری کشاورزان پیشرو تماس با گلخانه داران نمونه ، پیشرو و نوآور در امر گلخانه داری |
مشارکت ذینفعان |
منبع : یافته های تحقیق
جدول 4 – نحوه شکل گیری مضمون ها
گذاره یا عبارت | جوهره جمله | مضمون فرعی | مضمون اصلی |
حمایت از نهاده ای غیردولتی و مردم نهاد در امر تحقیقات ، آموزش و ترویج حمایت از نهادهای دولتی ترویج و آموزش کشاورزی کنترل و نظارت بر خرید و فروش محصولات کشاورزی وگلخانه ای عدم ثبات اقتصادی در قیمت های محصولات تولیدی ، تاثیر منفی دارد اولویت نداشتن بخش کشاورزی در سیاست های کلان کشور تخصیص کمبود بودجه سالانه کشور به بخش کشاورزی وگلخانه داری وجود ریسک بالا در انجام کارهای گلخانه ای عدم وجود عوامل زیرساختی مناسب در برخی مناطق عدم تملک واحدهای گلخانه ای و اجاره ای بودن بیشتر آنها تاثیر منفی در توانمندی آنها دارد نگرانی از آینده مبهم کار کشاورزی و گلخانه داری در ایران |
تشکیل و حمایت از نهاده های دولتی و غیردولتی درگیر در نظام دانش و اطلاعات کشاورزی | شرایط تعدیل کننده ( سیاست های حمایتی و پشتیبانی کننده ( | عوامل موثر بر توانمندسازی |
وجود بیمه محصولات کشاورزی و گلخانه ای وجود ضمانت خرید محصولات گلخانه ای تاثیر مثبت دارد کنترل بازار خرید و فروش محصولات کشاورزی و گلخانه ای سرمایه گذاری در آموزش و کارورزی بهره برداران سرمایه گذاری در تحقیقات سرمایه گذاری در ایجاد زیرساخت های مناسب آموزشی در مراکز آموزش عالی کشاورزی |
سرمایه گذاری در نظام دانش و اطلاعات کشاورزی | ||
مشارکت دادن نهادها و سازمان های کشاورزی در سیاست گذاری کشاورزی تقویت نظام انگیزشی کنشگران نظام دانش و اطلاعات کشاورزی تصویب قوانین حمایت کننده در سیاست های بخش کشاورزی تاثیر عوامل فرهنگی و کوچک شمردن کار کشاورزی تاثیر منفی واردات بی رویه محصولات مشابه با محصولاتی که در داخل کشور تولید می شود وجود رانت در سیستم اداری سازمان های دولتی و خصوصی تدوین قوانین مناسب در سیاست های بخش کشاورزی مقابله با زد و بندها و واسطه گری در خرید و فروش محصولات |
حمایت و مشارکت هم افزا |
منبع : یافته های تحقیق
جدول 5 – نحوه شکل گیری مضمون ها
گذاره یا عبارت | جوهره جمله | مضمون فرعی | مضمون اصلی |
عدم ارتباط با نهادهای دولتی و غیردولتی مربوطه نبود ارتباط موثر بین رهبران محلی مناطق روستایی مشارکت مطلوب ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی عدم وجود ارتباط مناسب بین تحقیق و ترویج عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و مراکز جهادکشاورزی عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و مراکز خرید و فروش نهاده های کشاورزی عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و مراکز تحقیقات کشاورزی عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و گلخانه داران دیگر و همسایه ها |
ضعف تعامل و برقراری ارتباط | شرایط زمینه ای
شرایط زمینه ای | عوامل موثر بر توانمندسازی
عوامل موثرعوامل موثر بر توانمندسازی بر توانمندسازی |
عدم مراجعه به مراکز تحقیقاتی بخاطر هزینه و رو نداشتن هزینه بر بودن استفاده از خدمات مراکز جهاد کشاورزی عدم استفاده از خدمات مشاوره ای مهندسان کشاورزی هزینه بر بودن کلینیک های گیاهپزشکی سرمایه گذاری کمتر بر روی عوامل انسانی نظام دانش و اطلاعات کشاورزی عدم شناسایی اولویت واحدهای تولیدی گلخانه |
عدم استفاده از ظرفیت و توانمندی دانش آموختگان | ||
میزان سازگاری فناوری با شرایط بهره برداران کم توجهی به تولید ، انتقال و بهره وری کاربردی دانش و اطلاعات نبود ارتباط موثر با مراکز تحقیقاتی عدم آشنایی با مراکز فروش و حمل و نقل محصول ( از گلخانه تا بازار فروش ) عدم شناخت بازار محصول و زمان بندی مناسب برای ارائه محصول به بازار عدم دانش فنی مناسب مدیران واحدهای گلخانه ای در مراحل مختلف کار عدم اعتقاد محققان به توانایی فنی کارشناسان ترویج وکشاورزان پراکندگی مکانی مراکز ترویجی و تحقیقاتی و آموزشی و کشاورزان مانع مشارکت آنها در فعالیت های گلخانه ای می شود . عدم اعتقاد کشاورزان و گلخانه داران به توانایی های علمی کارشناسان و محققان کشاورزی نبود برنامه مشخص و مدون برای پیشبرد کارها در جهاد کشاورزی |
ارائه فناوری مناسب
| ||
وجود مراکز مشاوره ای و کلینیک های مطلوب در زمینه ارایه اطلاعات تخصصی عدم استفاده از ظرفیت و توانمندی مددکاران ترویجی انجام فعالیت غیرترویجی توسط عوامل ترویج نبود نیروی متخصص در جهاد کشاورزی کارکردهای ضعیف مالی مدیران واحدهای گلخانه ای |
سپردن کار بومی به افراد غیرمتخصص و غیرماهر |
منبع : یافته های تحقیق
جدول 6 – نحوه شکل گیری مضمون ها
گذاره یا عبارت | جوهره جمله | مضمون فرعی | مضمون اصلی |
باعث افزایش دانش بهره برداران در استفاده از نهاده های کشاورزی باعث سازگاری برنامه ها با محیط اقتصادی و اجتماعی باعث ثبات در تولید محصولات مناسب کشاورزی می شود . باعث ایجاد شغل و اشتغال برای افراد ساکن در منطقه می شود . امکان کنترل بیماری در گلخانه خیلی بهتر و بیشتر است . باعث تولید محصول مقرون به صرفه از لحاط اقتصادی می شود باعث کسب درامد ارزی و صادرات محصول می شو . باعث ایجاد اشتغال غیرمستقیم ( راننده ،کارگر، میوه فروش و.....) می شود |
تامین به موقع و مطلوب نهاده ها و فناوری ها | پیامدها
| عوامل موثر بر توانمندسازی
عوامل موثر بر توانمندسازی |
تنوع بخشی به کانال ها و روش های اطلاع رسانی افزایش استفاده از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی از قبیل رسانه های ارتباط جمعی الکترونیکی در جوامع روستایی افزایش تعامل بین کنشگران نظام دانش و اطلاعات کشاورزی باعث افزایش بهره وری از منابع آب و زمین کاهش بلایای طبیعی و خسارت در گلخانه ها باعث رونق اقتصادی درکشور می شود . افزایش تولید محصول در واحد سطح باعث حفظ محیط زیست می شود . در اثر وجود غذای سالم و ایجاد شغل ، سلامت روانی در مردم ایجاد می شود بوجود امدن فرهنگ مناسب در جهت استفاده از غذای سالم و ارگانیک کنترل میزان مصرف کود و سم در محصولات کشاورزی استفاده از اراضی بایر که قابلیت کشاورزی ندارند استمرار عرضه محصول در بازار ( بصورت همیشگی ) |
بهبود تعامل بین کنشگران نظام | ||
افزایش همکاری بین کشاورزان و بهبود تصمیم گیری فردی و گروهی افزایش سطح مهارت شغلی افزایش دانش اجتماعی تولید محصول سالم و یکدست و استاندارد و در نتیجه بهبود سلامت جامعه ( ایجاد امنیت غذایی) ایجاد نوآوری و خلاقیت در گلخانه داران توسعه الگوی مناسب کسب و کار برای استفاده سایرین . بالارفتن اعتماد به نفس و انگیزه گلخانه داران |
هم افزایی و بهبود تصمیم گیری |
منبع : یافته های تحقیق
در نتيجة تجزيه و تحليل يافته های تحقیق جهت شناسایی مولفه های تاثیرگذار در توانمندسازی گلخانه داران خراسان رضوی ، شش مضمون اصلي شامل موارد زير طبقه بندي و بدست آمد که عبارتند از : دستاوردهای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با تاکید بر توانمندی گلخانه داران ، پیش ران ها ، استراژی ها و راهبردها ، شرایط تعدیل کننده ( سیاست های حمایتی و پشتیبانی کننده ) ، شرایط زمینه ای ، دستاوردها و پیامدها . توضيح اين موراد عبارتند از :
مضمون اول ، دستاوردهای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی با تاکید برتوانمندی گلخانه داران :
پس از دسته بندی موضوعی مفاهیم مطرح شده توسط کشاورزان و گلخانه داران از مفهوم توانمندسازی ، عوامل تاثیرگذار در توانمندسازی به شرح نگاره 1 استخراج گردید ؛ که در ادامه به توضیح آن پرداخته می شود .
نگاره 1 – عوامل تاثیرگذار در توانمندسازی
تحلیل مصاحبه های صورت گرفته نشان می دهد که چهار عامل دانش و مهارت گلخانه داران ، اعتماد گلخانه داران به ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ، انگیزه گلخانه داران و ارتباط موثر بین گلخانه داران با دیگر اجزای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی می تواند تاثیر به سزایی در توانمندی گلخانه داران و کشاورزان استان خراسان رضوی داشته باشد ، بطوریکه اکثر گلخانه داران مورد مطالعه در زمینه دانش و مهارت اعتقاد داشتند ، تجربه و مهارت کار گلخانه داری و قدرت شناخت بازار و همچنین تحصیلات مرتبط با کشاورزی و دیدن دوره های مختلف آموزشی در رابطه با گلخانه داری و همچنین شرایط اقتصادی مناسب می تواند تاثیر زیادی در توانمندسازی گلخانه داران داشته باشد .
همچنین در زمینه اعتماد به ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ، گلخانه داران مورد مطالعه اعتماد متقابل بین پرسنل در محیط کار و اعتماد گلخانه دار به مراکز ترویجی و همسایگان و مراکز خرید و فروش نهاده را تاثیرگذار می دانستند . از طرفی گلخانه داران مورد مطالعه معتقد بودند که انگیزه برای انجام کارها و توانایی در تصمیم گیری و اجرای کارها و همچنین مسیولیت پذیر بودن و دسترسی به ابزارهای تصمیم می تواند تاثیر زیادی در توانمندسازی گلخانه داران داشته باشد . همچنین داشتن دایره ارتباطات خوب با همسایگان و گلخانه داران دیگر و ارتباط با مراکز جهاد کشاورزی و مراکز تحقیقاتی و ارتباط با اساتید دانشگاه برای دریافت اطلاعات مفید و لازم ، می تواند تاثیر به سزایی در توانمندی گلخانه داران داشته باشد .
حسینی کارشناس جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی می گوید : دانش و اطلاعات و مهارت ، نقش کلیدی در توانمند شدن گلخانه داران دارد ، بنابراین لازم است هر فردی که تصمیم به تاسیس گلخانه در هر زمینه ای داشته باشد حتما قبل از شروع به کار ، مدتی را در یک گلخانه و زیر نظر متخصص با تجربه دوره مهارت آموزی را بگذراند و تجربه کار در گلخانه را داشته باشد .
علی 56 ساله معتقد است " من به عنوان گلخانه دار اگر حس خوبی به کار خودم داشته باشم با تلاش و انگیزه بیشتری کار می کنم و مشکلات و چالش ها را پشت سر می ذارم ، داشتن اتگیزه و حس باارزش بودن توی کار خیلی به من حس خوبی برای انجام کارهام میده".
مضمون دوم ، پیش ران ها :
پس از دسته بندی موضوعی مفاهیم مطرح شده توسط کشاورزان و گلخانه داران از مفهوم توانمندسازی عوامل تاثیر گذار در پیش ران ها ، به شرح نگاره 2 استخراج گردید ؛ که در ادامه به توضیح آن پرداخته می شود .
نگاره 2 – عوامل تاثیرگذار در پیش ران های توانمندسازی
تحلیل مصاحبه های انجام شده با کشاورزان و گلخانه داران بیانگر این موضوع بود که عدم استفاده از ظرفیت های مناسب و فقدان توانمندی گلخانه داران در زمینه های اطلاعاتی در ابعاد گوناگون کار گلخانه داری و عدم حمایت های مالی دولت در شرایط بحرانی گوناگون و همچنین شرایط محیطی درونی و بیرونی ، مشکلات و معضلات عدیده ای را برای جوامع کشاورزی و بالاخص گلخانه داران در پی داشته است . عدم استفاده از ظرفیت های مناسب تاثیر زیادی در عدم توانمندی گلخانه داران دارد بطوریکه اکثر گلخانه داران مورد مطالعه اعتقاد داشتند که شرکت در دوره های آموزشی ، مشارکت اطلاعاتی گلخانه داران با یکدیگر ، استفاده از روش های آموزشی متنوع ، سطح سواد پایین برخی ازگلخانه داران و مشاوره گرفتن از افراد متخصص در زمینه مورد نظر می تواند تاثیر زیادی در توانمندی گلخانه داران داشته باشد .
در زمینه فقدان توانمندی گلخانه داران در زمینه های اطلاعاتی ، اکثر گلخانه داران مورد مطالعه اعتقاد داشتند که گلخانه دار باید مهارت های کاشت ، داشت و برداشت را بداند و در تغذیه گیاه و فرمول های غذایی در گیاهان گلخانه ای اطلاعات لازم را داشته باشد . همچنین فراهم نبودن زمینه مشارکت برای گلخانه داران و تحت پوشش اطلاعاتی قرار گرفتن بخش کمی از گلخانه داران را از موانع توانمندسازی می دانستند . بیشتر گلخانه داران اعتقاد داشتند وام هایی که بانک کشاورزی به آنها می دهد تا حدی به آنها کمک می کند و بازپرداخت وام ها اگر به گونه ای باشد که گلخانه داران را تحت فشار نگذارد تاثیر زیادی در توانمندی آنها دارد .
در زمینه شرایط محیطی درونی و بیرونی ، اکثر گلخانه داران معتقد هستند که عدم ثبات سیاسی و نبود قوانین مناسب باعث عدم توانمندی می شود و همچنین عدم ارتباط مناسب با مراکز تحقیقاتی و نداشتن دانش به روز و همچنین شرایط جغرافیایی و تهیه نهاده ها از فروشگا های معتبر که دارای اطلاعات خوب و مناسب در زمینه محصولات گلخانه ای هستند تاثیر زیادی در توانمندی گلخانه داران نوپا دارد .
علیرضا 45 ساله معتقد است مهمترین مساله ای که در متخصص شدن و حرفه ای شدن گلخانه داران حایز اهمیت است ، افراد برتر نیاز به یادگیری مداوم برای خود و تیم خود را به خوبی تشخیص می دهند . گلخانه دار موفق دانش خود را با دیگر اعضای گروهش به اشتراک می گذارد . آنها به نمایشگاه ها و سمینارهای مربوط به صنعت گلخانه توجه دارند و آنها همچنین دیگران را به انجام همه موارد فوق تشویق می کنند .
مضمون سوم ، استراتژی ها و راهبردها :
دسته بندی موضوعی مفاهیم مطرح شده توسط گلخانه داران از پیامدهای توانمندسازی ، مبین بروز برخی استراتژی ها و راهبردها برای توانمندتر شدن گلخانه داران می باشد که ضمن ترسیم آن در نگاره 3 به توضیح و تشریح آن پرداخته شده است .
نگاره 3 – استراتژی های توانمندسازی
تحلیل مصاحبه های انجام شده با گلخانه داران نشان می دهد که چهار عامل آموزش و ترویج ، تشکیل شبکه های نهادی ، تعامل و انسجام اجزای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی و مشارکت ذینفعان می تواند تاثیر زیادی در توانمندی گلخانه داران و کشاورزان داشته باشد ، بطوریکه اکثر گلخانه داران معتقد بودند که گلخانه داران قبل از شروع به کار باید دوره کارآموزی و آموزش طریقه صحیح بازاریابی و بازاررسانی محصول را ببینند . همچنین شرکت در جلسات آموزشی و ترویجی ، استفاده از دانش به روز متخصصین مراکز تحقیقاتی ، استفاده از فیلم های آموزشی و شرکت در کلاس ها و کارگاه های آموزشی و بازدید از گلخانه های تحقیقاتی و الگویی می تواند در توانمندی گلخانه داران موثر باشد .
در زمینه تشکیل شبکه های نهادی اکثر گلخانه داران به این موضوع اشاره کردند که وجود ثبات در قیمت نهاده ها و تشکیل صندوق های قرض الحسنه بین گلخانه دران و استفاده از طرح مهندسین ناظر و بازنگری در سیاست های مرتبط به آموزش و تحقیق و ترویج کشاورزی می تواند در توانمندی گلخانه داران موثر باشد . از طرفی در زمینه تعامل و انسجام اجزای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ، نزدیک بودن مراکز خدمات جهاد کشاورزی ، استفاده از بازدیدهای دوره ای از گلخانه داران موفق ، استفاده از روزنامه ها و مجلات و نشریات آموزشی – ترویجی و استفاده از اینترنت و فضای مجازی ، می تواند نقش مهمی در توانمندی گلخانه داران داشته باشد . بعلاوه در زمینه مشارکت ذینفعان ، جلب مشارکت و همکاری رهبران محلی و سازماندهی و بکارگیری کشاورزان پیشرو و تماس با گلخانه داران نمونه و نوآور در امر گلخانه داری می تواند موثر باشد .
مضمون چهارم ، شرایط تعدیل کننده ( سیاست های حمایتی و پشتیبانی کننده ) :
تجزیه و تحیلیل مصاحبه های صورت گرفته نشان می دهد که دسته بندی موضوعی مفاهیم مطرح شده توسط گلخانه داران از پیامدهای توانمندسازی ، مبین بروز برخی شرایط تعدیل کننده برای توانمندترشدن گلخانه داران می باشدکه ضمن ترسیم آن در نگاره4 به توضیح و تشریح آن پرداخته شده است .
نگاره 4 – شرایط تعدیل کننده توانمندسازی
در این قسمت نتایج مصاحبه ها نشان می دهد که سیاست های حمایتی و پشتیبانی کننده تاثیر زیادی در توانمندی گلخانه داران دارد . این شرایط تعدیل کننده عبارتند از تشکیل و حمایت از نهاده های دولتی و غیردولتی درگیر در نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ، سرمایه گذاری در نظام دانش و اطلاعات کشاورزی و حمایت و مشارکت هم افزا بین گلخانه داران . در زمینه تشکیل و حمایت از نهاده های دولتی و غیر دولتی بیشتر گلخانه داران تاکید داشتند که حمایت از نهاده های دولتی و کنترل و نظارت بر خرید وفروش محصولات کشاورزی و گلخانه ای و تخصیص بودجه مناسب به بخش کشاورزی و گلخانه داری می تواند تاثیر مناسبی بر توانمندی گلخانه داران داشته باشد . همچنین عم ثبات اقتصادی در قیمت های محصولات تولیدی ، اولویت نداشتن بخش کشاورزی در سیاست های کلان کشور ، عدم وجود عوامل زیرساختی مناسب در برخی مناطق ، وجود ریسک بالا در انجام کار گلخانه و عدم تملک واحدهای گلخانه ای و نگرانی از آینده مبهم کار کشاورزی و گلخانه داری از عواملی بود که گلخانه داران تاکید داشتند که بر توانمندی آنها تاثیر منفی دارد . در زمینه سرمایه گذاری در نظام دانش و اطلاعات کشاورزی می توان مواردی مثل وجود بیمه محصولات کشاورزی و گلخانه داری ، وجود ضمانت خرید محصولات گلخانه ای ، کنترل بازار خرید و فروش محصولات کشاورزی و ایجاد زیرساخت های مناسب آموزشی در مراکز آموزش عالی را می توان از عوامل تاثیرگذار در توانمندی گلخانه داران عنوان کرد .
همچنین حمایت و مشارکت هم افزا هم از مواردی بود که اکثر گلخانه داران مورد مطالعه به آن تاکید داشتند . مشارکت دادن نهادها و سازمان های کشاورزی در سیاست گذاری کشاورزی ، تقویت نظام انگیزش نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ، تصویب قوانین حمایت کننده و تدوین قوانین مناسب در سیاست های بخش کشاورزی از عوامل موثر در توانمندی گلخانه داران است . بعلاوه تاثیر منفی واردات بی رویه محصولات مشابه با محصولاتی که در داخل کشور تولید می شود و وجود رانت در سیستم اداری سازمان های دولتی وخصوصی و مقابله با زدوبندها و واسطه گری در خرید و فروش محصولات از مواردی بود که گلخانه داران مورد مطالعه به آن تاکید داشتند .
مضمون پنجم ، شرایط زمینه ای :
دسته بندی موضوعی مفاهیم مطرح شده توسط گلخانه داران از پیامدهای توانمندسازی ، مبین بروز برخی شرایط زمینه ای برای توانمندترشدن گلخانه داران می باشد که ضمن ترسیم آن در نگاره 5 به توضیح و تشریح آن پرداخته شده است.
نگاره 5 – شرایط زمینه ای در توانمندسازی
در ادامه در این قسمت نتایج مصاحبه ها نشان می دهد که شرایط زمینه ای شامل ضعف تعامل و برقراری ارتباط ، عدم استفاده از ظرفیت و توانمندی دانش آموختگان ، ارایه فناوری مناسب و سپردن کار بومی به افراد غیرمتخصص و غیر ماهر از عوامل تاثیر گذار در توانمندی و عدم توانمندی گلخانه داران است .
عوامل عدم ارتباط با نهادهای دولتی و غیردولتی مربوطه ، عدم مشارکت مطلوب ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ، عدم وجود ارتباط مناسب بین تحقیق و ترویج ، عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و مراکز جهادکشاورزی ، عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و مراکز خرید و فروش نهاده های کشاورزی ، عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و مراکز تحقیقات کشاورزی ، عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی و عدم وجود ارتباط مناسب بین گلخانه داران و گلخانه داران دیگر و همسایه ها بر توانمندی گلخانه داران اثرات بازدارنده دارند .
بعلاوه در زمینه عدم استفاده از ظرفیت و توانمندی دانش آموختگان ، عوامل عدم مراجعه به مراکز تحقیقاتی بخاطر هزینه و رو نداشتن ، عدم استفاده از خدمات مشاوره ای مهندسان کشاورزی ، هزینه بر بودن کلینیک های گیاهپزشکی و عدم شناسایی اولویت واحدهای تولیدی گلخانه از موارد تاثیرگذار در توانمندی گلخانه داران است .
همچنین در زمینه ارایه فناوری مناسب و سپردن کار بومی به افراد غیرمتخصص و غیر ماهر عوامل نبود ارتباط موثر با مراکز تحقیقاتی ، عدم آشنایی با مراکز فروش و حمل و نقل محصول (از گلخانه تا بازار فروش ) ، عدم شناخت بازار محصول و زمان بندی مناسب برای ارائه محصول به بازار ، عدم دانش فنی مناسب مدیران واحدهای گلخانه ای در مراحل مختلف کار ، نبود برنامه مشخص و مدون برای پیشبرد کارها در جهاد کشاورزی ، وجود مراکز مشاوره ای و کلینیک های مطلوب در زمینه ارایه اطلاعات تخصصی ، عدم استفاده از ظرفیت و توانمندی مددکاران ترویجی ، انجام فعالیت غیرترویجی توسط عوامل ترویج و نبود نیروی متخصص در جهاد کشاورزی. از عوامل تاثیر گذار در توانمندی و عدم توانمندی گلخانه داران است.
محمدرضا 39 ساله می گوید " مهندسان گیاهپزشک و کلینیک های گیاهپزشکی بابت خدماتی که می دهند هزینه دریافت می کنند و بعضی اوقات از لحاظ اقتصادی به قدری در مضیقه هستیم که توان پرداخت هزینه خدمات مشاوره ای را نداریم " .
همچنین فاطمه 42 ساله معتقد است " از زمانی که کانال هایی مثل تلگرام و اینستاگرام و واتس آپ رونق پیدا کرده ، با معرفی محصولات کشاورزی خود در آنها و همچنین برقراری ارتباط بهتر و راحت تر با بقیه گلخانه داران و کارشناسان ، مشکلات مربوط به گلخانه ام را سریع تر می توانم حلّ و فصل کنم " .
مضمون ششم ، دستاوردها و پیامدها :
در قسمت بعدی دسته بندی موضوعی مفاهیم مطرح شده توسط گلخانه داران از پیامدهای توانمندسازی ، مبین بروز دستاوردها و پیامدهای توانمندتر شدن گلخانه داران می باشد که ضمن ترسیم آن در نگاره 6 به توضیح و تشریح آن پرداخته شده است .
نگاره 6 – پیامدهای توانمندسازی گلخانه داران
تحلیل مصاحبه های صورت گرفته نشان می دهد که سه عامل تامین به موقع و مطلوب نهاده ها و فناوری ها ، بهبود تعامل بین کنشگران نظام دانش و اطلاعات کشاورزی و هم افزایی و بهبود تصمیم گیری از پیامدهای مهم نظام دانش و اطلاعات کشاورزی در توانمندی گلخانه داران است . گلخانه داران مورد مطالعه تامین به موقع و مطلوب نهاده ها و فناوری ها را از نتایج تاثیرگذار و مهم نظام دانش و اطلاعات کشاورزی در توانمندی گلخانه داران می دانند و معتقد هستند باعث افزایش دانش بهره برداران در استفاده از نهاده های کشاورزی ، باعث سازگاری برنامه ها با محیط اقتصادی و اجتماعی ، باعث ثبات در تولید محصولات مناسب کشاورزی ، باعث ایجاد شغل و اشتغال برای افراد ساکن در منطقه و باعث امکان کنترل بیماری در گلخانه ، همچنین باعث کسب درامد ارزی و صادرات محصول و باعث ایجاد اشتغال غیرمستقیم ( راننده ،کارگر، میوه فروش و.....) می شود. در زمینه بهبود تعامل بین کنشگران نظام دانش و اطلاعات کشاورزی گلخانه داران مورد مطالعه معتقد بودند که تنوع بخشی به کانال ها و روش های اطلاع رسانی ، افزایش تعامل بین کنشگران نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ، افزایش بهره وری از منابع آب و زمین ، افزایش تولید محصول در واحد سطح ، تولید غذای سالم و ایجاد شغل ، بوجود امدن فرهنگ مناسب در جهت استفاده از غذای سالم و ارگانیک ، کنترل میزان مصرف کود و سم در محصولات کشاورزی ، استفاده از اراضی بایر و استمرار عرضه محصول در بازار (بصورت همیشگی) از دستاوردهای مهم ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی است . همچنین در زمینه هم افزایی و بهبود تصمیم گیری گلخانه داران مورد مطالعه معتقد بودند که افزایش همکاری بین کشاورزان و بهبود تصمیم گیری فردی و گروهی افزایش سطح مهارت شغلی ، تولید محصول سالم و یکدست و استاندارد و در نتیجه بهبود سلامت جامعه ( ایجاد امنیت غذایی) ، توسعه الگوی مناسب کسب و کار برای استفاده سایرین ، بالارفتن اعتماد به نفس و انگیزه گلخانه داران از عوامل موثر بر توانمندسازی گلخانه داران است .
بحث و نتیجه گیری :
این پژوهش با هدف شناسایی مولفه های توانمند سازی کارکنان گلخانه با تاکید بر نقش ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی در استان خراسان رضوی انجام شد . یافته های تحقیق و تحلیل مصاحبه های انجام شده با کشاورزان و گلخانه داران بیانگر این موضوع بود که سطح تحصیلات و آموزش پایین و نداشتن تخصص لازم گلخانه داران در ابعاد گوناگون کار گلخانه داری و همچنین اعتبارات محدود تخصیص داده شده دولت به گلخانه داران و همچنین شرایط محیطی درونی و بیرونی ، مشکلات و معضلات عدیده ای را برای جوامع کشاورزی و بالاخص گلخانه داران در پی داشته است . اکثر قریب به اتفاق مصاحبه شوندگان تاکید بر آموزش مناسب و داشتن تخصص لازم در امر گلخانه داری داشتند که با نتایج تحقیق بلوم (1999) ، ساندرا و همکاران (2014) ، معتمدی و همکاران (1398 ) ، سبحانی و همکاران ( 1397 ) ، ساربان و افتخاری (1395) و ایمان صیاد و همکاران (1394) مطابقت دارد .
یافته های تحقیق نشان از بی اعتمادی گلخانه داران و کشاورزان به سیاست های دولت ناشی از ناکارآمدی اقدامات انجام شده توسط دولت داشت که در اظهارات کشاورزان و گلخانه داران مشهود بود چرا که بیشتر تمرکز ارگان ها و سازمان های دولتی بر مدیرت بحران معطوف بوده و موجب انجام واکنش هاي عجولانه ، ناکافی و بی نتیجه و تحمیل هزینه های سنگین بر دولت شده و نتوانسته نقش مؤثری را در کاهش مخاطرات احتمالی ایفا نماید و در بسیاری از مفاهیم طرح شده توسط مصاحبه شوندگان اثربخشی پایین اقدامات انجام گرفته توسط دولت در راستای کاهش آسیب های ناشی از مسایل و مشکلات گوناگون به وضوح نمایان بود که سبحانی و همکاران ( 1397 ) ، علیپور و همکاران ( 1392) و سواری و همکاران (1398) نیز در تحقیق خود به نتیجه مشابهی دست یافتند .
همچنین بر اساس یافته های تحقیق ، پایین آمدن ارزش و دارایی های کشاورزان و گلخانه داران و افزایش بدهی به بانک ها از جمله مفاهیمی بود که از مصاحبه های صورت گرفته با مشارکت کنندگان در تحقیق مستخرج گردید و باعث عدم رضایت آنها بود . این یافته با نتایج تحقیق سبحانی و همکاران ( 1397 ) و بستانی و همکاران ( 1394 )کاملاً مطابقت دارد .
یافته های تحقیق نشان می دهد که پایین آمدن سطح اقتصادی کشاورزان و گلخانه داران در اثر عدم ثبات اقتصادی و سیاسی در کشور ، با تأثیر بر اقتصاد خانوار کشاورز ضمن به خطر انداختن معیشت خانوار ، بسیاری از تعاملات و روابط اجتماعی را نیز تحت تأثیر جدی قرار داده است و زمینه روی آوردن کشاورزان و گلخانه داران به سمت مشاغل کاذب و غیرقانونی و افزایش بزه و درگیری در بین کشاورزان را فراهم آورده است ، ایجاد مشکلات اقتصادی از یکسو و برهم خوردن بسیاری از مناسبات و تعاملات اجتماعی از سوی دیگر محیطی نامناسب و ناامن را برای کشاورزان فراهم نموده و همین امر باعث گردیده است که تعداد زیادی ازگلخانه داران دست به واسطه گری در فروش نهاده های کشاورزی بزنند و همچنین خیلی از گلخانه دارانی که بصورت خرده مالکی کار می کردند و هزینه زندگی خود را از فروش محصولاتشان کسب می کردند ، مجبور به ترک دیار خود و مهاجرت به مناطق شهری به امید به دست آوردن شرایط کاری بهتر و افزایش رفاه خانواده خود شوند . این یافته ها بانتایج تحقیقات حیدری ساربان (1392) و ساربان و افتخاری (1395) مطابقت دارد .
یافته های تحقیق نشان می دهد که توسعه ی فناوری اطّلاعات و ارتباطات تأثیرات مهمّي از منظر اقتصادی ، اجتماعي و ... برگلخانه داران و کشاورزان دارد که در زمینه ی اقتصادی به رشد فروش محصولات کشاورزی ، کاهش فقر و رونق در زمینه ی کشاورزی ، در زمینه ی فرهنگي به تغییر جایگاه کشاورزان و گلخانه داران ، اجتماعي به تقویت به زیستي اجتماعي ، ارتباطات اجتماعي ، ادغام اجتماعي و مشارکت اجتماعي ، در زمینه ی روانشناختي به ارتقای خلّاقیّت ، ابتکار ، بهبود انگیزش و اعتماد به نفس ، به بهبود وضعیّت مهارت های فنّي و مدیریتی و مهارت برقراری روابط انساني و مبادله ی اطّلاعات و دانش و به بهبود زیرساخت های فیزیکي و توسعه ی امکانات حمل و نقل میتوان اشاره کرد که با نتایج تحقیق حیدری ساربان (1394 ) و شفیعی ثابت و فرهادی (1398) مطابقت دارد .
همچنین یافته های تحقیق نشان می دهد که توجه به سرمایه گذاري در نظام دانش و اطلاعات کشاورزي از جمله مؤلفه هاي ضروري است که می توان به منظور اصلاح نظام کشاورزي و در جهت توانمندسازی کشاورزان و گلخانه داران ، مد نظر قرار گرفت ؛ چرا که یکی از چالش هایی که اکثر دولت ها با آن مواجه هستند ، چالش سرمایه گذاري و مشکلات مربوط به بودجه در کشورهاست . با گسترش پدیده هایی مانند جهانی شدن ، ورود کشورهاي توسعه یافته به بازارهاي جهانی و حضور فعال در فضاي پر رقابت کنونی ، دولت ها می توانند در این شرایط باقی بمانند و کنترل اوضاع را به دست خود گیرند که سرمایه گذاري مناسبی در زمینه تولیدات ، انتقال تکنولوژي و ورود به بازارهاي جهانی باشند که با نتایج تحقیق شرقی و همکاران ( 1399 ) ، حیدری ساربان (1392) و موسوی و مختارزاده ( 1398 ) مطابقت دارد .
تحلیل مصاحبه های صورت گرفته نشان می دهد که چهار عامل دانش و مهارت گلخانه داران ، اعتماد گلخانه داران به ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ، انگیزه گلخانه داران و ارتباط موثر بین گلخانه داران با دیگر اجزای نظام دانش و اطلاعات کشاورزی می تواند تاثیر به سزایی در توانمندی گلخانه داران و کشاورزان استان خراسان رضوی داشته باشد. اما نتایج نشان می دهد که دانش و مهارت گلخانه داران در مباحث فنی در سطح مناسبی نیست و نیاز به برگزاری دوره های آموزشی مناسب می باشد که با نتایج تحقیق صیاد منصور و همکاران ( 1394 ) و شرقی و همکاران ( 1399 ) مطابقت دارد .
همچنین گلخانه داران به غیر از موارد خاص ، اعتماد و ارتباط خوب و موثری با ارکان نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ندارند که این موضوع می تواند تاثیر منفی در عملکرد آنها و در مهارتشان داشته باشد . به علاوه به دلیل شرایط اقتصادی نامناسب و گرانی نهاده های کشاورزی و افزایش قیمت ها ، گلخانه داران انگیزه لازم برای ارتقاء و پیشرفت در کار خود را ندارند باشد که با نتایج تحقیق علی بیگی و همکاران ( 1391 ) همخوانی دارد .
همچنین ، نتایج به دست آمده از تحقیق نشان می دهد که پیامدهای توانمندسازی گلخانه داران در زمینه های مختلف باعث ثبات در تولید محصولات مناسب کشاورزی ، باعث ایجاد شغل و اشتغال برای افراد ساکن در منطقه ، امکان کنترل بیماری در گلخانه ، باعث تولید محصول مقرون به صرفه از لحاظ اقتصادی ، باعث کسب درامد ارزی و صادرات ، ایجاد اشتغال غیرمستقیم (راننده ، کارگر ، میوه فروش و.....) ، افزایش بهره وری از منابع آب و زمین ، کاهش بلایای طبیعی و خسارت در گلخانه ها ، رونق اقتصادی در کشور و افزایش تولید محصول در واحد سطح و حفظ محیط زیست ، باعث استمرار عرضه محصول در بازار ( بصورت همیشگی ) ، کنترل میزان مصرف کود و سم در محصولات کشاورزی ، استفاده از اراضی بایر که قابلیت کشاورزی ندارند و باعث توسعه الگوی مناسب کسب و کار برای استفاده سایرین می شود که با نتایج تحقیق معتمدی و همکاران ( 1398 ) ، استملر و میمکن (2023 ) و شرقی و همکاران ( 1399 ) مطابقت دارد .
پیشنهادات :
با توجه به پایین آمدن ارزش و دارایی های کشاورزان و گلخانه داران و افزایش بدهی به بانک ها ، اعطای سهل الوصول اعتبارات و تسهیلات بانکی متنوع ، کافی ، کم بهره و بلاعوض و تمدید بازپرداخت وام های کشاورزی از جمله اقداماتی است که می تواند در کشاورزان و گلخانه داران مثمرثمر باشد .
با استفاده از برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی ، به شناسایی نیازها و فرصت های کشاورزان پرداخته شود و از طریق برگزاری کلاس ها و کارگاه های آموزشی به افزایش آگاهی و توانمندی آنان اقدام گردد .
در راستای ترمیم اعتماد گلخانه داران به سیاست های دولت ، اقداماتی چون تدوین یک راهبرد ملی بلندمدت برای مدیریت بحران توأم با لحاظ نمودن ملاحظات منطقه ای و شرایط خاص جوامع روستایی در سطح استان ، شهرستان و بخش ، تأمین اعتبارات لازم در نظام برنامه و بودجه برای طرح های مدیریت مشکلات گلخانه داران ، ملحوظ نمودن دیدگاه چندبخشی ( کشاورزی ، خدماتی ، صنعتی ) در تدوین و اجرای برنامه پیشنهاد می گردد .
با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیق توصیه می شود که دولت با اقدامات مداخله اي خود توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات جامع و مستمري را در خصوص توانمندسازي کشاورزان و گلخانه داران ترتیب دهد تا بتوانند با استفاده از این ظرفیت ها در کاهش فقر و رونق کار کشاورزی مثمر ثمر باشند .
همچنین می توان با كاهش واردات محصولات توليدی مشابه با افزايش عوارض گمركی ، ترويج فرهنگ مصرف استفاده از محصولات گلخانه ای و افزايش آگاهی عمومی از مزايای اين محصولات با استفاده از رسانه های جمعی مانند راديو و تلويزيون ، كاهش تعرفه صادرات محصولات سالم و پايدار گلخانه ای ، تشکيل و حمايت از انجمن ها و تشکل های توليدكنندگان محصولات گلخانه ای ، افزايش خدمات خريد تضمينی و بيمه محصولات كشاورزی و گلخانه ای با ايجاد حمايت و پشتيبانی از گلخانه دارانی كه محصول سالم توليد می كنند ، نگرش توليد كنندگان را به اين بخش جلب و توليد اين محصولات را تشويق نمود و باعث ایجاد فرصت های شغلی مناسب در این زمینه شد .
منابع :
1- ایمان صیاد ، م ، و ابراهیمی ، م ، و حقی ، ص ، و قلی پور ، ج ( 1394 ) . تأثير فعاليت هاي آموزشي در بهبود مهارت هاي مديريتي گلخانه داران مطالعه موردي دهستان براآن جنوبي شهرستان اصفهان ، علوم و فنون كشت هاي گلخانه اي ، سال ششم ، شماره بيست و دوم ، صفحه 92 – 83 .
2- افتخاری ، ر ، پورطاهری ، ع ، و فرج زاده ، م ، و حیدری ساربان ، و . ( 1388 ) . " نقش توانمندسازي در توسعه كشاورزي مطالعه موردي : استان اردبيل " ، پژوهش هاي جغرافياي انساني ، شماره 69 ، صفحه 103 – 87 .
3- تاجریزی ، ا ، زمانی پور ، ا ، روستا ، ک و مکانیکی ، ج (1399) . تحلیل اکتشافی عوامل انگیزه های کششی و رانشی کارآفرینان صنایع دستی روستایی خراسان جنوبی با رویکرد پدیدارشناسی ، مجله جغرافیا و توسعه روستایی ، سال ششم ، شماره 35 ، صفحه 111-87 .
4- حیدری ساربان ، وکیل . ، رکن الدین افتخاری ، عبدالرضا (1395) . " تحلیل عوامل موثر بر توانمندسازي کشاورزان استان اردبیل " ، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزي ایران ، دوره 2- 47 , شماره 3 .
5- حیدری ساربان ، وکیل، ( 1394 ) . " نقش فناوری اطّلاعات و ارتباطات در توسعه ی اجتماعي مناطق روستايي (مطالعه موردی : شهرستان مشگين شهر) ، 101- فصلنامه ی مطالعات توسعه ی اجتماعی- فرهنگی ، دوره ی چهارم ، شماره ی 2 ، صفحه 101- 85
6- حیدری ساربان ، وکیل ، ( 1392 ) . " بررسی عوامل موثر بر توانمندسازی کشاورزان در مناطق روستایی شهرستان ابهر ، فصلنامه علمی– پژوهشی فضای جغرافیایی ، سال سیزدهم ، شماره 41 ، صفحه 170 – 155 .
7- دانایی فرد ، ح ، و پناهی ، ب ( 1389 ) . تحليل نگرش هاي شغلي کارکنان سازمان هاي دولتي تبيين جو سکوت سازماني و رفتار سکوت سازماني ، پژوهش نامه مدیریت تحول ، دوره دوم ، شماره 3 ، صفحه 19 – 1 .
8- دین پناه ،رضا . (1398 ) . " عوامل مؤثر بر نظام دانش و اطلاعات كشاورزي از ديدگاه كارشناسان ترويج استان گلستان " مجله پژوهش هاي ترويج و آموزش كشاورزي ، سال دوازدهم ، شماره 1 ، پياپي 45 .
9- رفیعی ، ( 1402 ) . " نمونه گیری گلوله برفی " available : www.simplypsychology.org/snowball
10- رجایی پور ، س ، و نادری ، ن ، و جمشدیان ، ع ، ( 1386 ) . مفاهيم و راهبردهاي توانمندسازي كاركنان ، نشریه تدبیر ، شماره 86 ، صفحه 25- 18 .
11- رضایی نصرتی ، و ، و مجیبی ، ت ، و حسنجانی ، ع ، و خسروانی ، ف ( 1391 ) . بررسی تأثیر توانمندسازی کارکنان بر مدیریت عملکرد درصنایع چوب و کاغذ مازندران ، ارایه شده به هشتمین کنفرانس توسعه منابع انسانی ، تهران
12- رستمی ، ف ، و گراوندی ، ش ، و زرافشانی ، ک ( 1390 ) . پدیدارشناسی تجربیات دانشجویان در تاسیس کسب و کار ( مطالعه موردی : دانشجویان پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه ) ، فصلنامه علمی پژوهشی توسعه کارآفرینی ، سال چهارم ، شماره چهار ، صفحه 105 – 87 .
13- سبحانی ، سید محمد جواد ، جمشیدی ، امید و نوروزی ، عباس . ( 1397 ) . " بررسی تاثیر دتنش ، نگرش و رضایت مندی گلخانه داران عضو تعاونی شهرستان پاکدشت بر سطح پایداری گلخانه ها " ، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران ، دوره 2 – 49 ، شماره 2 ، صص 309 – 293 .
14- سازمان مديريت و برنامه ريزي خراسان رضوی . (1400 ) . آمارنامه استان خراسان رضوی 1400 . تهران: سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور ، مركز مدارك علمي و انتشارات .
15- سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی . ( 1400) آمارنامه کشاورزی 1400 .اداره آمار و فناوری اطالعات خراسان رضوی .
16- سواری ، م . اسکندری دامنه ، ح ، ( 1398 ) . " نقش مدیریت مشارکتی در توانمندسازي جوامع محلی در مقابله با خشکسالی در جنوب استان کرمان " ، فصلنامه علمی – پژوهشی برنامه ریزي و آمایش فضا ، دوره 23 ، شماره 2 ، صفحه 171 – 123 .
17- شرقی ، طاهره ، چهاردولی ، معصومه ، احمدی ، علی و جایی ، فیروز . ( 1399 ) . " طراحی مدلی برای توسعه فنی گلخانه ها و تحلیل عوامل موثر بر آن ( مطالعه موردی شهرستان پاکدشت ) " ، مجله علوم کشاورزی ایران ، شماره 2 ، جلد 16 ، صص 36 – 25
18- شفیعی ثابت ، ناصر و فرهادی ، فرید . (1398) ، " تأثيرات توانمندسازی بهرهبرداران كشاورزي در توسعه روستایی شهرستان سمیرم " ، مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی ، سال دوازدهم ، شماره 3 ، پاییز 98 ، پیاپی 47
19- صیاد منصور ، ایمان ، ابراهیمی ، محمدصادق ، حقی ، صالح و قلی پور ، جلال . ( 1394 ) . " تاثیر فعالیت های آموزشی در بهبود مهارت های مدیریتی گلخانه داران ( مطالعه موردی : دهستان براآن جنوبی شهرستان اصفهان ) " ، فصلنامه علوم و فنون کشت های گلخانه ای ، سال ششم ، شماره 22 ، صص 92 – 83 .
20- صادقلو ، طاهره ،. مرکویی ، فرزانه ، . صداقت پور ، معصومه ،. عباس زاده ، سودابه ، (1398) . " شناسائی و تحلیل عوامل موثر بر توانمندسازی کشاورزان در نواحی روستایی ( منطقه مورد مطالعه : روستاهای دهستان ازغند شهرستان مه ولات ) " ، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی ، دوره 1 ، شماره 4 ، صفحه 525 – 506 .
21- علی بیگی ، امیرحسین و رحیمی ، آذر . ( 1392 ) . " عوامل موثر بر توانمندسازی روان شناختی اعضای تعاونی های پرورش محصولات گلخانه ای استان کرمانشاه " ، نشریه تعاون و کشاورزی ، شماره 4 ، صص 47 – 35 .
22- عزیزی ، شهرام ، سروی ، عدیل ، نظیفی ، حسن ، جهانی ، ربعلی و رزمجو ، ایوب . ( 1395 ) . " نقش نظام نوین ترویج کشاورزی در توانمندسازی بخش کشاورزی در عرصه های تولیدی ( مطالعه موردی حوزه مرکز جهاد کشاورزی انجیرلو ) " ، ارایه شده به ششمین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایران .
23- معتمدی ، محمد ، روستا ، کوروش ، روستا ، زمانی پور ، اسدالله و فلکی ، ملیحه . ( 1398 ) . " تبیین شایستگی های حرفه ای متمایز کننده عملکرد مدیران واحدهای تولید محصولات گلخانه ای استان خراسان جنوبی " ، مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاوزی ، سال دوازدهم ، شماره 2 ، پیاپی 46 .
24- مقدس فریمانی ، ش ، حسینی ، س.م و میردامادی ، س.م. (1384) . " واکاوی شبکه ارتباطی کنشگران نظام دانش و اطلاعات مرتعداری مطالعه موردی استان فارس " ، مجله علمی و پژوهشی علوم کشاورزی ، سال اول ، شماره 4 .
25- موسوی ، مرضیه و مختارزاده ، سعید . ( 1398 ) . " توانمندسازی کشاورزان به منظور گذار از کشاورزی سنتی بهکشاورزی بازار محور " ، نشریه کارآفرینی در کشاورزی ، جلد ششم ، شماره 3 ، صص 22 – 1 .
26- Amundsen , S & Martinsen , o . (2015) . Linking Empowering Leadership to Job Satisfaction, Work Effort, and Creativity: The Role of Self-Leadership and Psychological Empowerment , Journal of Leadership & Organizational Studie , 22 ( 3 ) , 323 - 304 .
27- Bonis-profumo , G ., stacey , N. , Brimldecombe , J . (2021) . Measuring women’s empowerment in agriculture, food production, and child and maternal dietary diversity in Timor-Leste , journal of food policy , 102 , 13 – 1 , https://www.elsevier.com/locate/foodpol
28- Blum, A. (1999). An Analyis of the Agricultural Knowledge and Information System in Switzerland. Journal of Agriculture Education and Extention , 7(1), pp 32-37 .
29- Blum, A. (1989). Use of different information sources for decision making by traditional farmers in a progressive knowledge system, Journal of Extension Systems, 5(1), pp 60-73 .
30- Rolling, N. (1989). The agricultural research-technology transfer interface: a knowledge systems perspective. Retrieved from http://books.google.com/books/a bout/The_Agricultural_Research _technology_Tra.html?id=sjE9H AAACAAJ/
31- Stemler , Henry & Meemken , Eva-Marie . ( 2023 ) . “ Greenhouse farming and employment : Evidence from Ecuador “ , Food Policy , Volume 117 , available:www.elsevier.com/locate/foodpol.
32- Swanson, B. E., R. Bentz, and A. Sofranko, (1997). Improving agricultural extension. Room. Food and Agricultural Organization
Identifying the components of empowering greenhouse workers by emphasizing the role of the pillars of agricultural knowledge and information system using the phenomenological approach (case study: Razavi Khorasan province)
Abstract :
In recent decades, one of the most important strategies for agricultural development is the empowerment and participation of farmers and greenhouse owners in economic , social , technical and professional dimensions . Undoubtedly, the activities of the pillars of the agricultural knowledge and information system can play a significant role in this empowerment. Considering the importance of the topic, the present research was conducted to of identify the components of the empowerment of greenhouse workers, emphasizing the role of the pillars of the agricultural knowledge and information system ,using the phenomenological approach in Razavi Khorasan province. The statistical population of this research consists of agricultural Jihad experts, academic experts, private sector experts and managers of greenhouses in Razavi Khorasan province. Informed people were collected through snowball method and data were collected by in-depth interview and direct observation. Data analysis was done based on Claysey's model . The initial coding process was done by identifying the evidence from the narratives of the interviews written for 30 interviews, and the result of this step was the identification of 149 primary codes. In the second stage, 21 formulated meanings were obtained, and by categorizing them, the research theme, which is the factors affecting the empowerment of greenhouse owners, was identified. As a result of the analysis of the findings, six main themes of the achievements and consequences of the agricultural knowledge and information system with emphasis on the ability of greenhouse farmers, drivers, strategies and strategies, moderating conditions (supportive and supportive policies), background conditions, Achievements and consequences were obtained. Also , based on the results obtained , things such as the use of educational and information programs , granting various bank credits and facilities , reducing the important of similar products , supporting producers organizations and insurance of agricultural and greenhouse products are recommended in order to empower greenhouse owners .
Key words: agricultural knowledge and information system, empowerment, phenomenology, greenhouse owners
