بررسی شاخص‌های توسعه انسانی در مناطق روستایی ایران بر اساس مدل UNDP

الموضوعات : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

شادعلی توحیدلو ¹ ( گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان )
غلامرضا مجردی ² ( دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی دانشگاه زنجان )

تاريخ الإرسال : 01 الأحد , ربيع الأول, 1442 تاريخ التأكيد : 07 الخميس , ذو القعدة, 1442 تاريخ الإصدار : 10 السبت , شوال, 1442

الکلمات المفتاحية: امید زندگی, مناطق روستایی, درآمد, آموزش, توسعه انسانی,

ملخص المقالة :

این پژوهش کاربردی، در قالب یک تحقیق اسنادی و تحلیل ثانویه اطلاعات و با هدف ارزیابی و تحلیل شاخص توسعه انسانی و مولفه‌های آن بر اساس داده‌های رسمی ثانویه جمعیت‌شناختی، اقتصادی و آموزشی در مناطق روستایی ایران به انجام رسید. در این پژوهش بر اساس معیارهایUNDP، ابتدا نسبت به طبقه‌بندی استان‌های مختلف کشور از لحاظ شاخص توسعه انسانی و مولفه‌های آن بر اساس داده‌های رسمی کشور در سال 1395 و سپس پهنه‌بندی این مناطق اقدام شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که از لحاظ شاخص توسعه انسانی، استان‌ها به دو طبقه متوسط(30 استان) و پایین(سیستان و بلوچستان) تقسیم شدند. یافته‌های پژوهش در بخش مولفه‌های توسعه انسانی نیز نشان داد که‌ از لحاظ شاخص امید زندگی استان‌های مختلف کشور در دو طبقه بسیار بالا و بالا قرار گرفتند. در گروه اول استان تهران با امتیاز 840/0 رتبه نخست بود و در گروه دوم 24 استان قرار گرفتند. یافته‌های پژوهش در ارتباط با شاخص آموزش هم مناطق روستایی کشور را به دو طبقه خیلی بالا و بالا تقسیم کرد. در طبقه اول 11 استان قرار داشتند که استان البرز با کسب بالاترین مقدار شاخص یعنی 891/0 در جایگاه نخست قرار گرفت و در طبقه دوم نیز 20 استان دیگر قرار گرفتند. اما بر خلاف شاخص امید زندگی و شاخص آموزش، شاخص درآمد سرانه وضعیت مطلوبی نداشت و از این لحاظ همه مناطق روستایی ایران در یک گروه قرار گرفتند. حداکثر مقدار این شاخص به استان مازندران با امتیاز 485/0 و حداقل آن به استان سیستان و بلوچستان با امتیاز 270/0 تعلق گرفت.

المصادر:

افشانی، ع.، ابراهیم پور، ص و عسکری ندوشن، ع. (1390). مقایسه نقاط روستایی کشور بر اساس شاخص های توسعه انسانی در سال های 1375 و 1385. فصلنامه روستا و توسعه، دوره 14، شماره 3، صفحات 1-18.

امید زاده، ه. (1392). سنجش سطح توسعه یافتگی روستاهای دهستان رازان با استفاده از شاخص ترکیبی توسعه انسانی .(HDI) فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، دوره 5، شماره 16، صفحات 97-106.

باصری، ب و فرهادی کیا، ع. (1387). تحلیل عوامل موثر بر شاخص توسعه انسانی در استان زنجان. فصلنامه پژوهش­ها و سیاست­های اقتصادی، دوره 16، شماره 47، صفحات 5-23.

بختیاری، ص.، دهقانی زاده، م و حسین پور، س. م. (1385). بررسی جایگاه استان­های کشور از منظر شاخص توسعه انسانی. دانش و توسعه، دوره 4، شماره 19، صفحات 39-11.

تقوایی، م. (1385). تحلیل و طبقه بندی مناطق روستایی استان های کشور بر اساس شاخص توسعه انسانی. تحقیقات جغرافیایی، دوره 21، شماره 3، پیاپی 82، صفحات 28-43.

جمعه پور، م. (1385). مقدمه ای بر برنامه ریزی توسعه روستایی: دیدگاهها و روش ها. تهران. انتشارات سمت.

جوانمردی، م و مهدوی، م. (1389). توسعه انسانی در نواحی روستایی، مطالعه موردی: روستاهای شهرستان بهمئی. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، دوره 7، شماره 27، صفحات 21-31.

حسین زاده دلیر، ک و ملکی، س. (1385). بررسی وضعیت شاخص های توسعه انسانی در استان ایلام. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، دوره3، شماره 6، صفحات 26-1.

رضایی پندری، ع.، محمودی نژاد، ا و بخشی، پ. (1396). اندازه گیری کارایی نسبی استان های کشور از نظر توسعه انسانی با رویکرد تحلیل پوششی داده های شبکه ای. فصلنامه علمی و پژوهشی، پژوهش های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 8، شماره 29، صفحات 111-126.

زراعت کیش، س.ی، کریمی، م و مرواریدی، م. (1394). ارزیابی شاخص توسعه انسانی در روستاهای استان کهگیلویه و بویر احمد، فصلنامه رسالت مدیریت دولتی، دوره 7، شماره 21، صفحات 43-53.

ساسانی پور، م. (1391). پوشش ثبت مرگ و میر بزرگسالان با استفاده از روش موازنه رشد براس در سال 1385: استان های مرکزی و بوشهر. مجله بررسی­های آمار رسمی ایران. دوره 23، شماره 2، صفحات 254-243.

عباسی نژاد، ح و رفیعی امام، ع. (1385). ارزیابی شاخص توسعه انسانی در مناطق روستایی ایران، مجله تحقیقات اقتصادی، دوره 41، شماره 1، صفحات 31-54.

فرج اله حسینی، س. ج.، ده یوری، س.، پالوج، م. و شجاعی، م. (1395). طراحی و ارائه مدل ساختاری برای مدیریت مناسب توسعه روستایی در ایران. مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال 9، شماره 1، صفحات 25 - 15 .

قاضی، س.م.، دقیقی ماسوله، ز و محمدی، م. (1397) بررسی سطح توسع هیافتگی دهستا نهای شهرستان رشت با استفاده از مدل های AHP و TOPSIS. مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی. دوره 11 ، شماره 1، صفحات 10 ـ1.

قدرتی، ش.، میرزایی، م و قاسمی اردهائی، ع. (1392). بررسی و تبیین جمعیت شناختی نابرابری­های مرگ­و­میر زنان در مناطق شهری و روستایی ایران، نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، دوره 8.، شماره 16، صفحات 116-97.    

کلانتری، خ. (1380). نقدی بر متدولوژی سنجش سطح توسعه انسانی. تحقیقات جغرافیایی، دوره 16، شماره2، صفحات 166-153.

کوششی، م و ترکاشوند مرادآبادی، م. (1396).بررسی انطباق الگوی سنی مرگ­و­میر در ایران با جداول عمر مدل. دوفصلنامه مطالعات جمعیتی، دوره 3، شماره 1، صفحات 63-39. 

مرکز آمار ایران. (1397). سالنامه آماری کشور 1395. تهران: مرکز آمار ایران. دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاری­های بین­الملل. تاریخ نشر اردیبهشت 1397.

نصیری، م و ابدی، ع. (1387). برآورد امید به زندگی و محاسبه جدول عمر مدل لوجیت دوپارامتری براس برای زنان در ایران، ندا (نشریه دانشجویی آمار). جلد 6، شماره 2، صفحات 50-47. 

یاوری، غ و عزیزی، و. (1399). تحلیل موانع و چالش های عدم دستیابی به اهداف برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بخش کشاورزی. مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی. سال 13، شماره2، پیاپی 50، صفحات 36ـ27.

Alijanzadeh, M., Asefzadeh, S and Moosaniaye Zare, S. A. (2016). Correlation between human dvelopment index and infant mortality rate worldwide. Biotechnology and Health Sciences. 3 (1), 1-5. DOI: 10.17795/bhs-35330

Almasi-Hashiani,  A., Sepidarkish, M., Vesali, S and Omani-Samani, R. (2016). The correlation of human development index on fertility and mortality rate: A global ecological study. International Journal of Pediatrics. 4(12), 4071-4080.

Berenger, V and Chouchane, A. V. (2007). Multidimensional measures of well-being: standard of living and quality of life across countries, Worid Development, 35(7), 1259- 1276. https://doi.org/ 10.1016/j.worlddev.2006.10.011

Lozano, S and Gutierrez, E. (2008). Data envelopment analysis of the human development index, International Journal of Society Systems Science. 1(2), 132 – 150. https://doi.org/ 10.1504/IJSSS.2008.021916

Merwan, E., Ian, K and Nilanjana, R. (2008). The human development index as a criterion for optimal planning, Indian Growth and Development Review, 1(2), 172-192. https://doi.org/10.1108/17538250810903774

Unated Nations Development program. (2016). Human development report, Human Development for Everyon. 1 UN Plaza, New York, NY 10017 USA.

Unated Nations Development program. (2018 A). Human development report, Human development for every one. 1 UN Plaza. New York, NY 10017 USA.

Unated Nations Development Program. (2018 B). Human development indices and indicators. 1 UN Plaza. New York, NY 10017 USA.

Unated Nations Development Program. (2018 C). Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update. Briefing note for countries on the 2018 Statistical Update: Iran (Islamic Republic of). Avalable at: http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/IRN.