ارزیابی کاربری اراضی شهری کلانشهر اهواز برپایه عدالت فضایی با استفاده از مدل LQi و روش نزدیکترین همسایه مجاور

الموضوعات : مطالعات مدیریت شهری

محمد ظاهری ¹ , اسماعیل سلیمانی راد ² , نبی الله حسینی شه پریان ³

1 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تبریز [e-mail]
2 - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز [e-mail]
3 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تبریز nabi.hosseini12@gmailcom

تاريخ الإرسال : 19 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1438 تاريخ التأكيد : 19 السبت , جمادى الثانية, 1438 تاريخ الإصدار : 26 الإثنين , شعبان, 1438

الکلمات المفتاحية: کاربری زمین, عدالت اجتماعی, مدل ضریب مکانی, شهر اهواز,

ملخص المقالة :

مقدمه و هدف پژوهش: دسترسی عادلانه به زمین و استفاده بهینه از آن از مولفه‌های اساسی در توسعه پایدار و عدالت اجتماعی است. امروزه مفهوم زمین وفضای شهری به لحاظ طبیعی، کالبدی و هم به لحاظ اقتصادی و اجتماعی تغییر کیفی پیدا کرده و به تبع آن ابعاد واهداف کاربری اراضی شهری نیز بسیار غنی و وسیعتر شده است. برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری به مثابه آمایش اراضی شهری، به چگونگی استفاده وتوزیع وحفاظت اراضی، ساماندهی مکانی فضائی فعالیتها و عملکردها بر اساس خواست ونیازهای جامعه شهری می‌پردازد و انواع استفاده از زمین را مشخص می‌کند .هدف این پژوهش شناخت و ارزیابی کاربری‌های شهری از منظر عدالت اجتماعی به منظور دستیابی به معیارهای مناسب و اصول برنامه‌ریزی توسعه پایدار شهری است. روش پژوهش: نوع پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی تحلیلی است که با در نظر گرفتن دو شاخص مهم و مؤثر در کاربری اراضی (شامل ظرفیت و عدالت اجتماعی) و به کارگیری روش نزدیکترین همسایه مجاور در نرم افزارGIS و مدل ضریب مکانی LQi کاربری‌های شهری در سطح مناطق شهر اهواز را مورد بررسی و ارزیابی کمی و کیفی می‌کند. یافته ها: ارزیابی کمی وضع موجود سطوح و سرانه‌های کاربری‌ها در مناطق هفت گانه شهر اهواز براساس مدل LQi در اکثر مناطق نشان داده که ضریب سرانه پایین تر از یک است و با کمبود مواجهه اند. همچنین یافته‌های بخش کیفی براساس روش نزدیکترین مجاروت نیز نشان می‌دهد، که کاربری‌هایی چون کاربری مسکونی، فضای سبز، مذهبی، بهداشتی درمانی، صنعتی، اداری، تأسیسات و تجهیزات شهری در سطح شهر اهواز براساس الگوی کاملاً خوشه‌ای توزیع شده است. یعنی تجمع و تمرکز این کاربری‌ها عدالت محور نبوده و در نقاط خاصی از شهر تمرکز یافته اند. نتیجه گیری: نتایج این پژوهش گویای آن است که کاربری‌ها در سطح کلانشهر اهواز پراکنش فضایی مناسبی ندارند و در ضمن تحلیل کاربری‌ها با شاخص ظرفیت و عدالت اجتماعی نشان از آشفتگی کمی و کیفی کاربری‌های مناطق هفت گانه اهواز دارد.

المصادر:

آمارنامه کلان‌شهر اهواز (1390)، معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهرداری اهواز.

 ابراهیم‌زاده، عیسی، احد نژاد، محسن، ابراهیم‌زاده، حسن، شفیعی، یوسف (1389)، برنامه‌ریزی و ساماندهی فضایی مکانی خدمات بهداشتی – درمانی شهر زنجان، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، دوره42، شماره73.

پوراحمد، احمد، حاتمی نژاد، حسین، زیاری، کرامت الله، سبک‌بار، حسنعلی، وفایی، ابوذر (1393)، بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهری کاشان از منظر عدالت اجتماعی، فصلنامه آمایش سرزمین، دوره ششم، شماره4.

حاتمی نژاد حسین، عمران راستی (1388)، عدالت اجتماعی و عدالت فضایی؛ بررسی و مقایسه نظرات جان رالز و دیوید هاروی، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 269-270.

حسینی شه پریان، نبی‌الله (1394)، تحلیلی بر عدالت فضایی با تأکید بر خدمات عمومی شهری کلان‌شهر اهواز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز.

رشیدی، سیامک (1398)، ارزیابی کاربری اراضی شهر ایذه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا دانشگاه اصفهان، استاد راهنما: اصغر ضرابی.

زیاری، یوسفعلی، مرادآبادی، فرحناز (1395)، تحلیل کاربری اراضی شهری با رویکرد عدالت اجتماعی با استفاده ار شاخص ویلیامسون و ضریب پراکندگی مطالعه موردی محلات ناحیه 1 منطقه 9 شهر تهران، چهارمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی، تهران.

ساسان پور، فرزانه، مصطفوی، سوران، احمدی، مظهر (1394)، تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری؛ موردی نواحی 22 گانه شهر سنندج، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دوره 6، شماره23.

سجادی، ژیلا و همکاران، (1393)، ارزیابی میزان تحقق کاربردی زمین در طرح‌های توسعه شهری با تأکید بر کاربری فضای سبز شهر دورود، دو فصلنامه پژوهش‌های منظر شهر، شماره 1، سال اول.

سعید نیا، احمد (1378)، کتاب سبز شهرداری‌ها، جد دوم (کاربری زمین شهر). مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری تهران، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.

شریفی، عبدالنبی (1385)، «عدالت اجتماعی و شهر: تحلیلی بر نابرابری‌های منطقه‌ای در شهر اهواز»، پایان‌نامه دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استاد راهنما حسین حاتمی نژاد، دانشگاه تهران.

صالحی، رحمان؛ منصور، رضا علی (1383)، «ساماندهی فضایی مکان‌های آموزشی شهر زنجان به کمک (GIS)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 52، ص 94-82.

صحرائی جویباری، احمد، ابراهیم‌زاده، عیسی (1394)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی و مکان گزینی بهینه در محلات شهری با استفاده از سیستم اطلاعات (مطالعه موردی: محله 47 شهر زاهدان)، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره24، شماره94.

ضرابی، اصغر، رشیدی نیک، سیامک، قاسمی راد، حمدالله (1389)،تحلیل و ارزیابی کاربری اراضی در شهر ایذه، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شماره سوم.

ضرابی، اصغر، محمدی، جمال، عبدالهی، علی‌اصغر (1388)، بررسی و ارزیابی کاربری اراضی مناطق چهارده‌گانه شهر اصفهان با استفاده از روش مقایسه‌ای و مدل LQi با استفاده از نرم‌افزارGIS، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره13.

کاشفی دوست، دیمن، حاجی نژاد، علی (1394)، ارزیابی کاربری اراضی شهری با رویکرد توسعه پایدار (موردمطالعه: پیرانشهر)، فصلنامه آمایش سرزمین، دوره7، شماره1.

کرمی، قاسم؛ لطفی، محمدصادق (1387)، عدالت اجتماعی در برنامه‌ریزی فضای جغرافیایی، عدالت اجتماعی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.

لینچ، کوین (1381)، «تئوری شکل خوب شهر»، ترجمه سید حسین بحرینی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

موحد، علی، صمدی، محمدحسین (1390)، ارزیابی کمی و کیفی کاربری اراضی شهر مریوان، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره87.

مهدی زاده، جواد (1379)، برنامه‌ریزی کاربری زمین، تحول در دیدگاه‌ها و روش‌ها، فصلنامۀ مدیریت شهری، شماره4.

وارثی، حمیدرضا، زنگی‌آبادی، علی، یعقوبی، حسین (1387)، بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی زاهدان، مجله جغرافیا و توسعه، شماره11.

هاروی، دیوید (1382)، «عدالت اجتماعی و شهر»، جلد اول، ترجمه فرخ حسامیان و محمدرضا حائری، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، تهران.

هاروی، دیوید (1376)، عدالت اجتماعی و شهر، مترجم فرخ حسامیان، تهران، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی.

Best, R.H (1999): Land use and living space.Methuen.pp:19-20.

Bolard, R. (2005), Environmental Justice and Social Equality", Translated by Kianoush Zaker Haghighi, 1st Edition, Tehran, Studies and Research Center for Architectural and Civil Engineering Press.

Dutta‚ V. (2012)‚ War on the Dream‚ How Land use Dynamics and Peri-urban Growth Characteristics of a Sprawling City Devour the Master Plan and Urban Suitability‚ A Fuzzy Multi-criteria Decision Making Approach‚ proceeded In 13th Global Development ConferenceUrbanisation and Development: Delving Deeper into the Nexus‚Budapest‚hungary.

Greer,John Robert (2002), Equity in the spatial distribution of municipal services: how to operationalize the concepts and institutionalize a program The University of Texas at Dallas.

Kyushik, Oh. Jeong, Seunghyun (2007). Assessing the spatial distribution of urban parks using GIS. Landscape and Urban Planning, Vol82., No. 1, pp.32–25 .

Langford,M, Higgs, G. Radcliffe, J. and While, S. (2008), Urban Population Distntution Models and Service Accessibility Estimation Compuers Environment and Urban System.p:57.

Mon, Ashby H.B. (2008),The interplay between social welfare and competitiveness: The case of Canadian Medicare; Geoforum 39: 2009–2018.

Tsou, K. W. Hung, Y.T. Chang, Y. T. Chang.Y. T (2005), an accessibility based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, Cities.

United Nations Climate Change Conference (2014). Climate Change and Natural Disasters Displace Millions, Affect Migration Flows. December 10, 2015. Paris. available on