بررسی ابعاد زیست‌محیطی و جایگاه محیط‌زیست شهری در برنامه‌های توسعه ایران

الموضوعات : مطالعات مدیریت شهری

سعید ملکی ¹ , جعفر سعیدی ²

1 -
2 -

تاريخ الإرسال : 17 الثلاثاء , محرم, 1438 تاريخ التأكيد : 17 الخميس , صفر, 1438 تاريخ الإصدار : 22 الأحد , جمادى الأولى, 1438

الکلمات المفتاحية: ابعاد زیست‌محیطی, محیط‌زیست شهری, برنامه‌های توسعه, توسعه شهری, مدیریت شهری,

ملخص المقالة :

مقدمه و هدف پژوهش: امروزه توجه به مسائل زیست‌محیطی در برنامه‌ریزی‌ها، فعالیت‌ها و اقدامات توسعه در شهرها، می‌تواند گامی مؤثر در جهت بهبود وضعیت محیط‌زیست و در نتیجه ارتقاء سطح کیفیت زندگی شهروندان باشد. به‌تبع شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور، چالش‌هایی فرا روی محیط‌زیست کشور وجود دارد که بررسی و شناسایی آن می‌تواند باعث تعیین راهکار در جهت مدیریت و ارتقاء کیفیت محیط‌زیست کشور گردد. روش پژوهش: تحقیق حاضر، از نوع کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی می‌باشد. هدف تحقیق حاضر بررسی ابعاد زیست‌محیطی و جایگاه محیط‌زیست شهری در برنامه‌های توسعه‌ای کشور است. یافته‌ها: این تحقیق با نگاهی کلی به جایگاه محیط‌زیست در برنامه‌های توسعه کشور، جایگاه محیط‌زیست شهری را در این برنامه‌ها مورد تأکید قرار می‌دهد. با بررسی برنامه‌های توسعه‌ای کشور آنچه آشکار می‌باشد، لزوم توجه به جایگاه محیط‌زیست در روند تدوین و تصویب قوانین برنامه‌ای است. نتیجه‌گیری عواملی چون ناهماهنگی در اجرا، نبود زیرساخت‌های لازم، مدیریت‌های موازی، عدم تدوین آیین‌نامه اجرایی در زمان مناسب و پیشی گرفتن ملاحظات اقتصادی نسبت به ضرورت‌های حفظ محیط‌زیست منجر به کاهش اثربخشی مواد قانونی مصوب در برنامه‌ها گردیده است.همچنین وظیفه حفظ محیط‌زیست شهری در برنامه‌های توسعه و مدیریت شهری، دستخوش ناهماهنگی‌ها و بی‌توجهی‌های متعددی شده است. از این‌رو تصمیم‌گیری در خصوص ساماندهی و اصلاح وضع موجود با استمداد از قوانین جدیدتر، موضوعی است که باید در تقویت جایگاه واقعی مدیریت شهری، توسعه شهری، طرح‌های توسعه و تبیین وظایف هر یک از عناصر دخیل در حفظ محیط‌زیست شهری اعم از شوراها، شهرداری‌ها، نهادهای دولتی، بخش خصوصی و غیره بیشتر مورد توجه قرار گیرد. ضرورت دیگر هم تغییر مکانیسم نظارت و ارزیابی عملکرد برنامه‌های محیط‌زیست به ایجاد سیستم متمرکز در سازمان حفاظت محیط‌زیست و تکمیل اطلاعات آن توسط سایر دستگاه‌های ذی‌ربط است.

المصادر:

ادهمی، عبدالرضا و اکبر زاده، الهام.1389. بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط‌زیست شهر تهران (مطالعه موردی مناطق 5 و 18 تهران)، فصلنامه تخصصی جامعه‌شناسی، سال اول، شماره 1، صص62-37.

اصلی‌پور، حسین و شریف‌زاده، فتاح.1393. راهبرد سیاست‌گذاری زیست‌محیطی کشور در بستر نظریات متعارف تصمیم‌گیری عمومی، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره 83، صص 271-245.

بحرینی، سید حسین و طبیبیان، منوچهر. 1377. مدل ارزیابی کیفیت محیط‌زیست شهری، فصلنامه محیط‌شناسی، شماره21، صص56-41.

بری، جان.1381. محیط‌زیست و نظریه اجتماعی، ترجمه حسن پویان و نیره توکلی، انتشارات سازمان محیط‌زیست، چاپ اول، تهران.

بهرام سلطانی، کامبیز. 1371. مجموعه مباحث روش‌های شهرسازی (محیط‌زیست)، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.

بهزاد نسب، جانعلی.1387. توسعه پایدار، کمیته ملی ایران، دانشنامه مدیریت شـهری و روستایی، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران.

پرهیزگار، اکبر و فیروز بخت، علی.1390. چشم‌انداز مدیریت شهری در ایران با تأکید بر توسعه پایدار شهری، فصلنامه جغرافیای سرزمین، شماره 32، صص 66-43.

تیلور، س. نیکولاس؛ س.هابسون برایان و کالین. ج.گودریچ.1392. ارزیابی اجتماعی: نظریه، فرآیند و فنون، ترجمه افشین خاکباز، انتشارات جامعه و فرهنگ، تهران.

حبیب، فرح.1386. رویکرد پایداری در متن شهرسازی، مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره نهم، شماره ١.

حسین زاده دلیر، کریم. 1389. برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، انتشارات سمت، تهران.

خطیبی، عطیه و فاخران، سیما. 1391. مقایسه رویکرد زیست‌محیطی برنامه سوم تا پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، دومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌زیست، دانشگاه تهران.

دبیری، فرهاد و کیانی، مژده.1386. بررسی قوانین و مقررات پیشگیرانه از جمله ارزیابی اثرات زیست‌محیطی در کشور ایران و چند کشور صنعتی، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره نهم، شماره چهارم، صص 109-95.

دبیری، فرهاد و همکاران.1386. جایگاه محیط‌زیست در قوانین برنامه‌ای پس از انقلاب در ایران، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره نهم، شماره1، صص100-87.

رحمتی، علیرضا و خدابنده، هلن.1393. آسیب‌شناسی فرایند ارزیابی محیط‌زیستی در ایران، ویژه‌نامه پژوهش‌های محیط‌زیست، سال اول، صص 98-91.

زیاری، کرامت‌اله.1386. برنامه‌ریزی شهرهای جدید، چاپ چهارم، انتشارات سمت.

سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور. 1387. جمعیت و اثرات آن بر محیط‌زیست، شماره 5، صص15-1.

سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.1385. محیط‌زیست روستا، مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.

شکویی، حسین. 1388. اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، جلد دوم؛ فلسفه‌های محیطی و مکتب‌های جغرافیایی، انتشارات گیتاشناسی، تهران.

شورای برنامه‌ریزی محیط‌زیست.1393. برنامه ششم توسعه، تبیین وضعیت موجود محیط‌زیست کشور، پیشران‌ها (پیش‌نویس اول).

شهرداری تهران.1392. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، دستورالعمل ارزیابی زیست‌محیطی پروژه‌های عمرانی درون‌شهری.

شیرانی، حسین.1385. مقدمه‌ای بر ارزشیابی طرح‌ها: طرح‌های اجتماعی- اقتصادی، زیست‌محیطی، شهری و منطقه‌ای با تأکید بر جنبه‌های کاربردی، انتشارات نغمه زندگی، تهران.

شیرزادی، رضا.1389. برنامه‌های توسعه در ایران بعد از انقلاب اسلامی، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره11، صص 43-29.

شیعه، اسماعیل.1387. مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ بیستم.

صالحی، صادق. و همکاران.1393. تحلیل گفتمان زیست‌محیطی برنامه‌های توسعه اقتصادی- اجتماعی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شماره 21، صص 110-71.

طیبی، جمال‌الدین و ملکی، محمدرضا.1382. برنامه‌ریزی استراتژیک، چاپ اول، انتشارات ترمه، تهران.

فریادی، شهرزاد. 1390. جزوه مدیریت محیط‌زیستی.

فطرس، محمد حسن.1390. بررسی تأثیر شدت انرژی و گسترش شهرنشینی بر تخریب محیط‌زیست در ایران (تحلیل هم جمعی)، فصلنامه محیط‌شناسی، سال سی و هفتم، شماره ۶۰، صص 22-13.

فنی، زهره و مولودی، جمشید.1388. ارزیابی محیط‌زیست شهری در قالب قوانین و ضوابط با تأکید بر آلودگی هوا، فصلنامه مدیریت شهری، شماره،24، صص،64-51.

فیروزی، مهدی.1384. حق بر محیط‌زیست، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.

فیروز بخت، علی و همکاران. 1391. راهبردهای ساختار زیست‌محیطی شهر با رویکرد توسعه‌ی پایدار شهری، (مطالعه‌ی موردی: شهر کرج)، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره‌ی 80. صص 239-213.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.1358.«اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ».

قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران،1394 -1390.

قرخلو، مهدی و حسینی، سید هادی.1386.‌ شاخص‌های توسعه پایدار شهری، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره8، صص 177-157.

متصدی زرندی، سعید. و ببران، صدیقه.1387. راهبردهای بخش محیط‌زیست جهت نیل. به اهداف سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور، فصلنامه راهبرد، شماره 48، صص 122-101.

مثنوی، محمد رضا.1390. اکوسیستم شهری پایدار، پارادایم یا پارادوکس؟ ضرورت بازنگری رابطه شهر و محیط. زیست، مجله منظر، شماره 16، صص 42-38.

محمدی آشنانی، محمدحسین. و همکاران.1387. پیشنهاد فرآیند تطبیقی ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط‌زیست جهت توسعه پایدار روستایی در ایران، فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱۱، شماره 1، صص 100-77.

محمودی نژاد، هادی و همکاران.1388. تعامل دستور کار و فرآیند تحقق‌پذیری شهر سالم با ارائه راهکارها و پیشنهادهایی در شرایط معاصر ایران، مجله علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره دهم، شماره 4، صص 356-339.

مراد حاصل، نیلوفر و مزینی، امیرحسین.1387. ارزیابی نقش دولت در چالش‌های زیست‌محیطی ایران (رویکرد اقتصاد محیط‌زیست)، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، شماره4، صص 23-11.

مرکز پژوهش‌های مجلس، معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی.1394. جایگاه محیط‌زیست در برنامه‌های توسعه کشور.

نصیری، حسین. 1384. توسعه پایدار: چشم‌انداز جهان سوم، انتشارات فرهنگ و اندیشه، تهران.

نظریان، اصغر.1389. پویایی نظام شهری ایران، چاپ دوم، انتشارات مبتکران، تهران.

نوروزی، لیلا.1386. سوانح طبیعی در محیط‌زیست شهری؛ چالش‌ها و راهبردها، جستارهای شهرسازی، شماره 21، صص 57-49.

یوسف‌وند، محمد.1384. تعریف محیط زیست و اقسام آن، مجموعه مقالات اولین همایش فقه و محیط زیست، سازمان محیط زیست و مرکز جهانی علوم اسلامی، قم.

Arce, R. and Gullon, N. 2000. "The application of Strategic Environmental Assessment to sustainability assessment of infrastructure development", Environmental Impact Assessment Review, Vol. 20, pp. 393-402.

Benton, s. Short, L. John, R . 2008. Cities and Nature, Londen and NewYork, Routledge.

Canter, L. W. 1997. Environmental Impact Assessment (EIA) , New York: Mc Graw Hill, p27.

Kline, A. 2005. Social capital, the social economy and community development. Development journal of Oxford University, 140-173.

Kumar, R. Manning, E. W. Murck, B. 1993. “The challeng of sustainability”, Foundation for International Training, Ontario, Canada.

Masnavi, M.R. 2000. The New Millennium and the New Urban Paradigms: the Compact City in practice. In: Williams K. Burton E. and Jenks. M. (Eds).

Rainham, D. 2007. Do differences in health mak e a difference. A review for health policymakers. Health Policy, Vol.84.

Roseland, R. 1997. Dimension of the eco-city. Cities, 14, 197-202.