ارزیابی عدالت فضایی در توزیع خدمات عمومی در دهستان مشرحات اهواز با تلفیق روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه در محیط GIS

الموضوعات : مطالعات مدیریت شهری

مصطفی محمدی ده چشمه ¹ (استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز ؛ ؛ [e-mail])
مرتضی عبیات ² (کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه شهید چمران اهواز ؛ ؛ [e-mail])
مصطفی عبیات ³ (کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه شهید چمران اهواز ؛ ؛ [e-mail])

تاريخ الإرسال : 15 الأحد , شوال, 1438 تاريخ التأكيد : 01 الأربعاء , ذو الحجة, 1438 تاريخ الإصدار : 01 الأربعاء , ذو الحجة, 1438

الکلمات المفتاحية: عدالت فضایی, توزیع خدمات عمومی, مراکز خدماتی, تصمیم‌گیری چند شاخصه, مشرحات,

ملخص المقالة :

مقدمه و هدف پژوهش: با توجه به این‌که یکی از شاخص‌های اصلی سنجش عدالت فضایی در یک منطقه جغرافیایی بدون شک، توزیع عادلانه و برابر خدمات است. اگر توزیع خدمات روستایی متناسب با نیاز ساکنان انجام نگیرد، باعث بروز مشکلات فراوان در نظام منطقه‌ای خواهد شد. از این‌رو، مسئله‌ای که شاکله اصلی این پژوهش را تشکیل می‌دهد، ارزیابی عدالت فضایی در توزیع خدمات عمومی در دهستان مشرحات اهواز است. روش پژوهش: این پژوهش از حیث هدف، از نوع تحقیقات نظری، کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش، از نوع تحلیلی و توصیفی است. گردآوری اطلاعات به دو صورت تکمیل پرسشنامه از ۳۰ کارشناس امور روستایی و اطلاعات سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ انجام گرفت. نرم‌افزارهای به‌کار گرفته‌شده در پژوهش شامل ArcGIS10.4.1، Expert Choice و Excel می‌باشند. در این پژوهش، از مدل تحلیل سلسله مراتبی برای تعیین ضرایب اهمیت معیارها و از فنون تصمیم‌گیری چند شاخصه؛ یعنی، تاپسیس، الکتر، ویکور، پرومته و مجموعه ادغامی؛ یعنی، میانگین رتبه‌ها، بُردا، کاپلند و در نهایت پُست، به ارزیابی عدالت فضایی در توزیع خدمات عمومی پرداخته شد. یافته‌ها: بررسی‌ها در پژوهش حاضر نشان داد که از بین معیارهای منتخب در این امر، معیار بهداشتی و درمانی بیشترین مقدار یعنی، 163/0 را به خود اختصاص داده و نماگر آموزشی و فرهنگی، فاصله از شهر اهواز و و نیز شاخص کشاورزی به ترتیب با امتیازات 163/0، 133/0، 124/0 و 120/0 در درجات بعدی حائز بیشترین ارزش و اهمیت هستند. نتیجه‌گیری: نقشه هم‌پوشانی شده شاخص‌ها گویای این موضوع است که از میان بیست نقطه روستایی دهستان مذکور، سه روستا در وضعیت کاملاً مناسب، یک روستا در وضعیت مناسب، سه روستا نسبتاً مناسب، چهار روستا نامناسب و نُه روستا کاملاً نامناسب قرار دارند. بدین ترتیب، روستای ایستگاه خسروی به‌عنوان توسعه‌یافته‌ترین روستای دهستان دارای بیشترین پتانسیل برای ایجاد مراکز خدماتی در سطح ناحیه شناخته‌شده است.

المصادر:

-   آسایش، حسین. (1389). برنامه­ریزی روستایی در ایران. چاپ نهم. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

-   ارغان، عباس، داوری، عطیه و فرج زاده، کرامت­اله. (1393). مکان‌یابی مراکز بهینه توسعه سکونتگاه‌های روستایی در شهرستان قائم‌شهر؛ مورد: دهستان کوهساران. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای. سال 4. شماره 14. صص. 146-133.

-   اصغرپور، محمدجواد. (1393). تصمیم­گیری چندمعیاره. چاپ دوازدهم. تهران: دانشگاه تهران.

-   اصغری­زاده، عزت­الله و ذبیحی­جامخانه، محسن. (1392). ارزیابی و رتبه­بندی میزان توسعه­یافتگی مناطق روستایی، با استفاده از تکنیک­های تصمیم­گیری چندشاخصه؛ مطالعة موردی: دهستان­های شهرستان ساری. نشریه پژوهش­ و برنامه­ریزی روستایی، سال 2، شماره 3. صص. 48-27.

-   افراخته، حسن، ریاحی، وحید، جلالیان، حمید و سرائی سودابه. (1395). ارزیابی عدالت فضایی در توزیع خدمات روستایی شهرستان­های استان اصفهان. آمایش سرزمین. سال 8. شماره 1. صص.81-57.

-   بدری، علی و پورطاهری، مهدی. (1391). توسعه پایدار روستایی، تهران: انتشارات سازمان شهرداری­ها ودهیاری­های کشور.

-   بذرافشان، جواد، قنبری، سیروس و شاهوردی، امیر. (1394). تحلیل تأثیر شبکه های اجتماعی در کارکرد فضایی خدمات روستایی؛ نمونه موردی: دهستان شیروان در شهرستان بروجرد. فصلنامه  تحقیقات جغرافیایی. سال 30. شماره 2. صص. 194-179.

-   بیات، مقصود. (1388). سنجش توسعه­یافتگی روستاهای بخش کوار شهرستان شیراز با استفاده از روش تحلیل خوشه­ای. فصلنامه جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی. سال 20. شماره 1. صص. 131-113.

-   پورطاهری، مهدی. (1394). کاربرد روش­های تصمیم­گیری چندشاخصه در جغرافیا. چاپ پنجم. تهران: سمت.

-   توکلی، جعفر، میرک­زاده، علی­اصغر و ابراهیمی، مراد. (1393). بررسی و تحلیل سطح توسعة زیرساختی، خدماتی روستاهای بخش­مرکزی شهرستان­کوهدشت. نشریه­ پژوهش­ و برنامه­ریزی روستایی. سال 3. شماره 7. صص. 84-75.

-   حافظ­نیا، محمدرضا، قادری، مصطفی، احمدی­پور، زهرا، رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا و گوهری، محمد. (1394). طراحی الگوی سنجش عدالت فضایی؛ مورد: ایران. برنامه ریزی و آمایش فضا. سال 19. شماره 1. صص. 52-33.

-   رضوانی، محمدرضا. (1391). مبانی برنامه­ریزی توسعه روستایی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور.

-   رفیعیان، مجتبی و شالی، محمد. (1391). تحلیل فضایی سطح توسعه­یافتگی تهران به تفکیک مناطق شهری. فصلنامه برنامه­ریزی و آمایش فضا. سال 16. شماره 4. صص. 49-25.

-   سعیدی، عباس. (1391). مبانی جغرافیای روستایی. چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات سمت.

-   سورانی، فاطمه، کلانتری، خلیل و اسدی، علی. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر استفادل روستائیان از خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکز شهرستان نجف­آباد. فصلنامه پژوهش­های روستایی. سال 3، شماره 2. صص. 49-21.

-   شکور، علی، شمس­­الدینی، علی، زارع، اعظم­ و کریمی، فضل­الله. (1392). تعیین درجه توسعه­­یافتگی نواحی روستایی در شهرستان مرودشت، با استفاده از مدل موریس و ضریب اختلاف. نشریه پژوهش و برنامه­­ریزی روستایی. سال 2، شماره 4، صص. 49-74.

-   صدرموسوی، میرستار و طالب­زاده، میرحیدر. (1392). تعیین و تحلیل سطوح توسعه­یافتگی نواحی روستایی شهرستان چالدران. نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی. سال 17. شماره 44. صص. 235-215.

-   ضرابی، اصغر و غلامی، یونس. (1389). برنامه­ریزی اقتصادی و اجتماعی در روستاهای ایران. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر). سال 19. شماره 75. صص. 91-84.

-   عنابستانی، علی­اکبر، روستا، مجتبی، آوریده، اصغر و صیادی، آبگلی محمد. (1392). بررسی و رتبه‌بندی درجه توسعه یافتگی دهستان­های شهرستان فیروزآباد با استفاده از روش تاپسیس. فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای). سال 3. شماره 4. صص. 42-27.

-   فرجی­سبکبار، حسنعلی، نصیری، حسین، حمزه، محمد، رفیعی، یوسف و سلمانوندی، شاپور. (1389). تحلیل تناسب اراضی به منظور استقرار مراکز خدمات روستایی با استفاده از روش­های پرومته و مقایسه زوجی در محیط GIS؛ مطالعه موردی: بخش سلطانیه شهرستان ابهر. فصلنامه توسعه روستایی. سال 2. شماره 2. صص. 118-95.

-   فرجی­ملائی، امین و علیوردیلو، هادی. (1394). تحلیل ماتریس فضایی گسست توسعة منطقه­ای در استان مرکزی. آمایش سرزمین. سال 7. شماره 2. صص. 306- 277.

-   قالیباف، محمدباقر و شعبانی­فرد، محمد. (1390). ارزیابی و اولویت­بندی جاذبه­های گردشگری برای توسعه گردشگری شهری براساس مدل­های تصمیم­گیری چند متغیره؛ مطالعه موردی: شهر سنندج. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. سال 26. شماره 2. صص. 172-147.

-   قدسی پور، حسن. (1390). فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). چاپ اول. تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر.

-   کارگر، بهمن. (1386). توسعه شهرنشینی و صنعت گردشگری در ایران. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

-   کاظمی‌نیا، عبدالرضا؛ میمندی پاریزی، صدیقه. (1394). ارزیابی سازگاری کاربری اراضی براساس مدل AHP، GIS و بررسی الگوی توزیع کاربری‌ها و تأثیرات آنها بر کیفیت زندگی شهری؛ موردشناسی: بافت قدیم شهر کرمان، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری منطقه­ای. سال 5. شماره 17. صص. 226-209.

-   لطفی، صدیقه، منوچهری میاندوآب، ایوب و آهار، حسن. (1392). شهر و عدالت اجتماعی، تحلیلی بر نابرابری­های محله­ای؛ نمونه موردی: محلات مراغه. فصلنامه­ تحقیقات جغرافیایی. سال 28. شماره 2،. صص. 92-69.

-   مرادی، حمید، شتاب، نادر، کورنگ، علی و پورزاهدی، حسین. (1389). مکان­یابی مراکز ارائه خدمات رقابتی با هدف کاهش ازدحام ترافیک شهری. نشریه مدیریت تولید و عملیات. سال 1. شماره 1. صص. 52-31.

-   مطیعی­لنگرودی، حسن. (1392). برنامه­ریزی روستایی با تأکید بر ایران. چاپ ششم. مشهد: جهاد دانشگاهی.

-   مکانیکی، جواد و صادقی، حجت­الله. (1391). تعیین الگوی فضایی بهینه استقرار مراکز خدمات روستایی با رویکرد تناسب اراضی؛ مورد: بخش دهدز، شهرستان ایذه. پژوهش و برنامه­ریزی روستایی. سال 1. شماره 2. صص. 69-47.

-   مؤمنی، منصور. (1393). مباحث نوین تحقیق در عملیات. چاپ ششم. تهران: گنج شایگان.

-   یاسوری، مجید. (1382). تعیین درجه توسعه شهرستانهای استان خراسان، خراسان: انتشارات­ سازمان برنامه و بودجه.

-   یاسوری، مجید. (1383). نظام سلسله مراتبی سکونتگاه­ها و سطح­­بندی خدمات روستایی؛ مطالعه موردی: شهرستان سرخس. نشریه جغرافیا و توسعه ناحیه­ای. سال 3. شماره 2. صص. 205- 189.

-   یاسوری، مجید، امامی، سیده فاطمه و سجودی، مریم. (1395). عدالت فضایی بهره­مندی از امکانات و خدمات در مناطق روستایی استان گیلان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. سال 16. شماره 41. صص. 116- 95.

-   Abdul Rahman, N. (2012). A Decision Making Support of the Most Efficient Steaming Speed for the Liner Business Industry. Journal of Business and Management. Vol. 4. No. 18. PP: 37-49.

-   Aboolian, R., Berman, O., Krass, D. (2007). Competitive Facility Location and Design Problem. Operational Research. Vol. 182. PP: 40-62.

-   Aldeaa, C., Popescua, A., Draghicia, A., Draghicib, G. (2012). ICT Tools Functionalities Analysis for the Decision Making Process of Their Implementation in Virtual Engineering Teams. Journal of Technology. Vol. 5. PP: 649-658.

-   Aldian, A., Taylor, M. (2005). A Consistent Model to Determinate Flexible Criteria Weights for Multi Criteria Transport Project Evaluation in Developing Countries. Journal of Eastern Asia Society for Transportation Studies. Vol. 6. PP: 3948-3963.

-   Breau, S. (2015). Rising Inequality in Canada: A Regional Perspective. Journal of Applied Geography. Vol. 61. PP: 58-69.

-   Brown, W.M., Klosterman, R., Brail, R. (1993). AHP: Multiple Criteria Evaluation. Ohio: Urban Publications.

-   Chen, F., Wang, J., Yajuan, D. (2015). Road Safety Risk Evaluation by Means of Improved Entropy TOPSIS RSR. Safety Science. Vol. 79. PP: 39-54.

-   Cinelli, M., Coles, S., Kirwan, K. (2014). Analysis of the Potentials of Multi Criteria Decision Analysis Methods to Conduct Sustainability Assessment, Ecological Indicators. Vol. 46. PP: 138-148.

-   Dixon, C. (1994). Rural Development in the Third World. London: Ruthedge.

-   Fancello, G., Carta, M., Fadda, P. (2014). Decision Support System Based on EelectreIII for Safety Analysis in a Suburban Road Network. Journal of Transportation Research. Vol.3. PP: 175-184.

-   Gupta, S., GS, D., Amit, K., PN, R. (2015). Analytic Hierarchy Process (AHP) Model for Evaluating Sustainable Manufacturing Practices in Indian Electrical Panel Industries. Social and Behavioral Sciences. Vol. 189. PP: 208-216.

-   Harrison, E. (1996). Economic Development: Theory and Policy Applications. New York: Praeger Publishers.

-   Hoggart, R. (1995). Oxford Illustrated Encyclopedia; People and Cultures. Hong Kong: Oxford University Press.

-   Ko-Wan, T., Hung, Y., Chang, Y. (2005). Accessibility Based Integrated Measure of Relative Spatial Equity in Urban Public Facilities, Cities. Vol. 22. No. 6. PP: 424-435.

-   Lees, N. (2010). Inequality as an Obstacle to World Political Community and Global Social Justice. Oxford University. SGIR 7th Annual Conference on International Relations. Sweden.

-   Li, H., Wang, Q., Shi, W., Deng, Z., Wang, H. (2015). Residential Clustering and Spatial Access to Public Services in Shanghai Habitat International. Vol. 46. No. 3. PP: 119-129.

-   Marcotullio, P. J., (2001). Asian Urban Sustainability in the Era of Globalization. Journal of Habitat International, Vol. 25. No. 4. PP: 577-498.

-   Mitchell, A. (2005). The Esri Guide to GIS Analysis; Spatial Measurements and Statistics. New York: ESRI Press.

-   Mohammad, S.K., Zulkornain, Y., Siong, H. (2010). Location Decision for Foreign Direct Investment in Asean Countries: A Topsis Approach. International Research Journal of Finance and Economics. No. 36. PP: 196-207.

-   Murat, S., Kazan, H., Coskun, S. (2015). An Application for Measuring Performance Quality of Schools by Using the PROMETHEE Multi Criteria Decision Making Method. Journal of Social and Behavioral Sciences. Vol. 195. PP: 729-738.

-   Othman, M., Fadzil, M., Abdul Rehman, N. (2015). The Malaysian Seafarers Psychological Distraction Assessment Using a TOPSIS Method. International Journal of E-Navigation and Maritime Economy. Vol. 3. PP: 150-160

-   Rai, D., Jha, G., Chatterjee, P., Chakraborty, S. (2013). Material Selection in Manufacturing Environment Using Compromise Ranking and Regret Theory Based Compromise Ranking Methods, A Comparative Study. Universal Journal of Materials Science, Vol. 1. No. 2. PP: 69-77.

-   Rao, R., Davim, J. (2008). A Decision Making Framework Model for Material Selection Using Combined Multiple Attribute Decision Making Method. Journal of Adv Manufacturing Technology. Vol. 35. No. 7. PP: 751-760.

-   Redondoa, J., Fernándezb, J., Garcíaa, I., Ortigosaa, P. (2008). Parallel Algorithms for Continuous Competitive Location Problems. Optimization Methods and Software. Vol. 23. 779-791.

-   Rouhani, S., Ghazanfari, M., Jafari, M. (2012). Evaluation Model of Business Intelligence for Enterprise Systems Using Fuzzy TOPSIS. Journal of Expert Systems. Vol. 39. PP: 3764-3771.

-   SadatHashemi, Sh., Razavi Hajiagha, H., Kazimieras Zavadskas, E., Amoozad Mahdiraji, H. (2015). Multi Criteria Group Decision Making with Eelectre Method Based on Interval Valued Eintuitionistic Fuzzy Information. Journal of Applied Mathematical Modelling. Vol. 40. No. 2. PP: 1554-1564.

-   Straka, J., Tuzova, M. (2016). Factors Affecting Development of Rural Areas in the Czech Republic: A Literature Review. Social and Behavioral Sciences. Vol. 7. No. 2. PP: 496 -505.

-   Talen, E., Anselin, L. (1998). Assessing Spatial Equity: an Evaluation of Measures of Mccessibility to Public Play grounds. Journal of Environment and Planning. Vol. 30. No. 4. PP: 595-613.

-   Wang, Y., Chang, C. (2010). Locating Passenger Vehicle Refueling Stations, Transportation Research Part E. Journal of Logistics and Transportation Review. Vol. 46. No. 5. PP: 791-801.

-   Yilmaz, B., Dagdeviren, M. (2011). A Combined Approach for Equipment Selection. Fuzzy PROMETHEE Method and Zero one Goal Programming. Journal of Expert Systems with Applications. Vol. 38. PP: 11641-11650.

-   Yucenur, G., Demirel, N. (2012). Group Decision Making Process for Insurance Company Selection Problem with Extended VIKOR Method under Fuzzy Environment. Journal of Expert Systems with Applications. Vol. 39. No. 3. PP: 3702-3707.

-   Zare, K., Mehri Tekmeh, H., Karimi, S. (2015). A SWOT Framework for Analyzing the Electricity Supply Chain Using an Integrated AHP Methodology Combined with Fuzzy TOPSIS. Journal of International Strategic Management. Vol. 3. PP: 66-80.

-   Zhang, N., Wei, G. (2013). Extension of VIKOR Method for Decision Making Problem Based on Hesitant Fuzzy Set. Journal of Applied Mathematical Modelling. Vol. 37. No. 7. PP: 4938-4947.

-   Zhang, Y., Xie, A., Wu, Y. (2015). A Hesitant Fuzzy Multiple Attribute Decision Making Method Based on Linear Programming and TOPSIS. IFAC Papers Online. Vol. 48, No. 28. PP: 427- 431.