نقش راه‌های ارتباطی بر آسیب‌پذیری منطقه 6 شهر تهران و پهنه‌بندی آسیب‌پذیری در مواجه با بحرانهای طبیعی
الموضوعات : مطالعات مدیریت شهریحسنعلی فرجی سبکبار 1 , محمد رضایی نریمیسا 2
1 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی دانشگاه تهران
hfaraji@ut.ac.ir
2 - دانشجوی دکتری مدیریت بحران، دانشگاه اصفهان،
mohdtehran@gmail.com
الکلمات المفتاحية: آسیب‌پذیری, راه‌های ارتباطی, فاصله, دسترسی, منطقه شش شهرداری تهران,
ملخص المقالة :
مقدمه و هدف پژوهش: معابر شهری به عنوان یکی از عناصر کالبدی شهر، نقش کلیدی در زمان وقوع و نیز پس از رخداد زمین لرزه بر عهده دارند، به طوری که مدیران بحران یکی از دلایل گسترده شدن ابعاد زلزله را عدم امدادرسانی به موقع ناشی از آسیبب دیدگی معابر بیان کرده اند. پژوهش مورد نظر نیز به دنبال تبیین نقش راههایارتباطی در آسیب پذیری مناطق شهری در مواجهه با بحرانهای طبیعی است. بر این مبنا از لحاظ ماهیت جز تحقیقات توصیفی- تحلیلی و به لحاظ هدف از نوع توسعه ای- کاربردی است. جامعه آماری آن منطقه 6 شهرداری تهران میباشد که بر مبنای قدمت و مرکزیت به عنوان نمونه انتخاب شده است. روش پژوهش: دادهها به دو صورت میدانی و کتابخانهای با ابزارهایی چون پرسشنامه دیمتل، کتب، مقالات و نقشه های گوناگون، جمع‌آوری و با استفاده از نرم‌افزارهای EXCEL, MATLAB, IDRISI وARC GIS 10.1، مورد تحلیل واقع شده‌اند. یافته‌ها: نتایج بیانگر آن است که؛ معابر بخشهای مرکزی و جنوبی منطقه به لحاظ شاخص‌های دسترسی به شبکه معابر، ساختار کالبدی- فضایی، دسترسی به محدوده، دسترسی به فضاهای باز عمومی، عرض راه‌ها (میزان نفوذپذیری)، فاصله از فضاهای بیکالبد، مراکز آتش‌نشانی، و مراکز درمانی، از بیش‌ترین سطح آسیب‌پذیری برخوردار می‌باشند نتیجه گیری: البته قابل ذکر است که؛ تراکم بافت و جمعیت، عناصر فشرده و ریزدانه موجود در این بخش‌ها، نیز نقش به سزایی در بالا رفتن میزان آسیب‌پذیری معابر دارند.
احدنژاد روشتی، محسن، و شهریور روستایی، و محمدجواد کاملی‌فر (1394)، ارزیابی آسیب‌پذیری شبکه معابر شهری در برابر زلزله با رویکرد مدیریت بحران، مطالعه موردی: منطقه 1 شهر تبریز، فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، دوره 24، شماره 95، پاییز، صص 50- 37.
احدنژاد، محسن، و ابوالفضل مشکینی، و بتول نوری (1386)، ارزیابی آسیب‌پذیری سکونت‌گاه‌های حاشیه‌ای و غیررسمی در برابر زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونه موردی: شهر زنجان)، اولین کنفرانس GIS شهری، دانشگاه شمال.
احمدی، حسن (1376)، نقش شهرسازی در کاهش آسیب‌پذیری شهر، نشریه مسکن و انقلاب، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، شماره 61، تهران.
امیدعلی، اسماعیل، و مسعود تقوایی، و رسول بیدرام (1393)، بهسازی بافتهای فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 29، شماره 3، پاییز، شماره پیاپی 114، صص 178- 165.
امینی، الهام، و فرح حبیب، و غلامحسین مجتهدزاده (1389)، برنامهریزی کاربری زمین و مدیریت بحران زمین‌لرزه، مجله علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، شماره 3، صص 174- 161.
بحرینی، سیدحسین (1375)، برنامهریزی کاربری زمین در مناطق زلزله‌خیز نمونه شهرهای منجیل، لوشان، رودبار، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایران، تهران.
پرتویی، پروین (1374)، بررسی موانع، محدودیت‌ها و تقابل‌ها در زمینه اجرای معیارهای کاهش آسیب‌پذیری در برابر زلزله، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، تهران.
پورکرمانی، محسن، و مهران آرین (1377)، لرزه‌خیزی ایران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
جایکا (آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن) (1379)، پروژه ریز پهنه‌بندی لرزه‌ای تهران بزرگ.
جدلی، هلن (1375)، پایداری مراکز زیستی در برابر خطرات زلزله، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی بلایای طبیعی در مناطق شهری، جلد دوم، تهران، صص 1604- 1597.
حاجی‌نژاد، صادق، و علی ابوچناری، و سیده شهربانو موسوی (1392)، بررسی آسیب‌پذیری معابر بافت مرکزی و میانی شهر بجنورد در برابر زلزله، دومین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات محیطی، تهران، دانشگاه خوارزمی.
حبیب، فرح (1371)، نقش فرم شهر در کاهش خطرات ناشی از زلزله، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی بلایای طبیعی در مناطق شهری، بخش اول زلزله، دفتر مطالعات و برنامهریزی شهر تهران، صص 1617- 1607.
حبیبی، کیومرث و همکاران (1387)، تعیین عوامل ساختمانی موثر در آسیب‌پذیری بافت کهن شهری زنجان با استفاده از GIS و FUZZY LOGIC، هنرهای زیبا، شماره 33، صص 36- 27.
حمیدی، ملیحه (1371)، ارزیابی الگوهای قطعه‌بندی اراضی و بافت شهری در آسیب‌پذیری مسکن از سوانح طبیعی، مجموعه مقالات سمینارهای توسعه مسکن در ایران، تهران، صص 224- 210.
خواجه‌ئی، سایما، و نرگس شمالی (1392)، ارزیابی آسیب‌پذیری شبکه حمل و نقل در حوضه آبریز آجی چای در برابر سیلاب ناشی از طغیان رودخانه‌ها و برنامهریزی کاهش خطر مبتنی بر سناریو، دومین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات محیطی، تهران، دانشگاه خوارزمی.
رضایی، محمدرضا، و میثم صفرپور، و محسن کمانداری (1393)، بررسی و نحلیل تناسب کاربری اراضی شهری با شریان‌های ارتباطی، نمونه موردی: بیمارستان‌های منطقه 2 کلان‌شهر تبریز، ششمین کنفرانس ملی برنامهریزی و مدیریت شهری با تاکید بر مولفه‌های شهر اسلامی، مشهد مقدس، 21 و 22 آبان ماه.
رنجبر، محسن، و مریم حمزه نیسیانی (1393)، ارزیابی میزان آسیب‌پذیری معابر شهری و شبکه‌های ارتباطی منطقه ده شهرداری تهران بر اساس اصول پدافند غیرعامل و با استفاده از روش کارور، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال 7، شماره 26، زمستان، صص 120- 99.
روستا، مجید (1389)، شهر و زمین‌لرزه، گردآوری اعظم خاتم، تهران: انتشارات آگاه.
زبردست، اسفندیار (1381)، مکان‌یابی مراکز امدادرسانی (در شرایط وقوع زلزله) با استفاده از GIS و روش ارزیابی چند معیاری AHP، هنرهای زیبا، شماره 21، صص 16- 5.
زریونی، محمدرضا (1374)، آیین‌نامه طراحی راه‌های شهری: بخش 1، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
زنگی‌آبادی، علی، و نازنین تبریزی (1385)، زلزلة تهران و ارزیابی فضایی آسیب‌پذیری مناطق شهری، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 56، انتشارات دانشگاه تهران.
شایان‌نژاد، عباس (1390)، ارزیابی میزان آسیب‌پذیری ناشی از عوامل انسان‌ساخت با استفاده از تکنیک فرآیند تحلیل‌شبکه‌ای، استاد راهنما: دکتر مصطفی بهزادفر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی و گرایش برنامهریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه علم و صنعت ایران.
شیعه، اسماعیل، و کیومرث حبیبی، و کمال اسماعیل (1389)، بررسی آسیب‌پذیری شبکه‌های ارتباطی شهرها در مقابل زلزله با استفاده از GIS و IHWP، باغ نظر، شماره 13، سال 7، بهار، صص 48- 35.
صفوی، بیژن، و رحیم سرور، و شبنم اغنیانژاد (1392)، بررسی آسیب‌پذیری معابر شهری ناشی از عدم رعایت حریم گسل مطالعه موردی: بزرگراه شهید همت تهران، دومین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات محیطی، تهران، دانشگاه خوارزمی.
عبدالهی، مجید (1380)، مدیریت‌بحران در نواحی شهری، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران.
عزیزی، محمدمهدی (1383)، نقش شهرسازی در کاهش آسیب‌های زلزله تجربه بم، گزارش نهایی طرح پژوهشی معاونت پژوهشی دانشگاه تهران، تهران.
عزیزی، محمدمهدی، و رضا اکبری (1387)، ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب‌پذیری شهرها از زلزله، نشریه هنرهای زیبا، شماره 34، صص 36- 25.
عزیزی، محمدمهدی، و میلاد همافر (1391)، آسیب‌شناسی لرزه‌ای معابر شهری، مطالعه موردی: محله کارمندان، کرج، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 17، شماره 3، پاییز، صص 15- 5.
قنبری، ابولفضل، و محمدعلی سالکی ملکی، و معصومه قاسمی (1395)، ارزیابی میزان آسیب‌پذیری شبکه معابر شهری در برابر زمین لرزه (نمونه موردی: شهرک باغمیشه تبریز)، نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی، سال 5، شماره 18، دانشگاه فردوسی مشهد.
کاظمی، مصطفی، و بهروز زارعی (1374)، ارزیابی شبکه ارتباطی شهر رشت با هدف کاهش آسیب‌پذیری ناشی از زلزله، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، تهران، صص 1641- 1627.
کامل باسمنج، بتول، و بابک میرجعفری، و سیدعلی علوی (1391)، ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای در منطقه یک شهر تبریز با استفاده از مدل تحلیل چند معیاره فضایی، مدرس علوم انسانی- برنامهریزی و آمایش فضا، دوره 16، شماره 2، تابستان، صص 140- 121.
کرمی، امیر (1380)، بهسازی و برنامهریزی کالبدی معابر شهری به منظور کاهش آسیب‌پذیری ناشی از زلزله، پایان نامه کارشاسی ارشد برنامهریزی شهری و منطقه‌ای، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
محمدزاده، رحمت (بی‌تا)، بررسی نقش فضاهای باز و شبکه ارتباطی در کاهش آسیب زمین‌لرزه، صص 112- 104، آرشیو SID.
محمدصالحی، زینب، و حجت شیخی، و علی‌اصغر رحیمیون (1392)، بهسازی کالبدی- محیطی بافت مرکزی شهر با رویکرد توسعه شهری پایدار، مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر خرم‌آباد، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، شماره 7، تابستان، صص 87- 73.
محمدی احمدیانی، جمال، و زهرا صحرائیان، و فرامرز خسروی (1389)، نقش عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری کالبدی شهر جهرم در برابر زلزله، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 14، شماره 17، تابستان، صص 143- 121.
مختارزاده، صفورا، و شریفه سرگلزایی، و رسول بیدرام (1389)، ارزیابی روشمند آسیب‌پذیری معابر در برابر زلزله، کنفرانس ملی زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریان‌های حیاتی.
مرکز مقابله با سوانح طبیعی (1372)، کاربرد مدیریت بحران در کاهش ضایعات ناشی از زلزله، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
مرکز مقابله با سوانح طبیعی ایران (1372)، طراحی شهری در مناطق زلزله‌خیز، طرح بسیج فنی کشور برای مقابله با آثار زلزله، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد، و کاوان جوانرودی (1391)، بررسی آسیب‌پذیری ناشی از زلزله در شبکه‌های ارتباطی تهران بزرگ مطالعه موردی: خیابان ولی‌عصر (عج) شمالی (میدان ولی‌عصر (عج) تا چهارراه پارک وی)، فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت مدیران، شماره 1، بهار و تابستان، صص 21-13.
Anands,. Arya and Ankash agarwal (2005), “Guidelines on provision of hazard safety aspects in projects eligible for jnnurm assistance”, UNDP DISASTER RISK MANAGEMENT PROGRAMME, NEW DEHLI, 1-19.
Central u. s earthquake consortium (2000), Earthquake vulnerability of transportation system in the central united states, compiled by the Central u. s earthquake consortium.
Gregory, Derek et al (2991) The Dictionary of Human Geography; Chichester :Wiley- Blackwell
Japan International Cooperation Agency (JICA) (2000),the study on seismic micro zoning of the greater Tehran area in the Islamic Republic of Iran, main report.
Kameda, Hiroyuki (2000), “Engineering management of lifeline system under earthquake risk”. in: proceedings of the 12th world conference on earthquake engineering, new Zealand society for earthquake Engineering Tupper hutt, 2827-2844.
Liu, Bin et al .2003. The Restoration Planning Of Road Network In Earthquake Disasters, Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, Vol.4, October, page526-539.
Nojima, N, Sugito, M.2000. Simulation And Evaluation Of Post-Earthquake Functional Performance Of Transportation Network , 12 WCEE ,1927/7/A.
Tzeng, G. H. & Chen, Y. W. 1998, implementing an effective schedule for reconstructing post-earthquake road network based on asymmetric traffic assignment-an application of genetic algorithm, International Journal of Operations and Quantitative Management, 4(3), 229-46.
Yung-Lung Lee, Ming-Chin Ho, Tsung-Cheng Huang, Cheng-An Tai.2007.Urban Disaster Prevention Shelter Vulnerability Evaluation Considering Road Network Characteristics, 2nd International Conference on Urban Disaster Reduction November 27~29, 2007
