سنجش آسیب‌پذیری لرزه‌‌ای شهری(مطالعه موردی شهر اردبیل)

الموضوعات : مطالعات مدیریت شهری

عزیز دنیادیده ¹ , رسول صمدزاده ² , علی پناهی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران. [e-mail]
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران. [e-mail] (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه جغرافیا، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. [e-mail]

تاريخ الإرسال : 24 السبت , رمضان, 1444 تاريخ التأكيد : 27 الجمعة , ذو القعدة, 1444 تاريخ الإصدار : 02 الإثنين , ذو القعدة, 1444

الکلمات المفتاحية: آسیب‌پذیری لرزه‌‌ای, تحلیل سلسله مراتبی, زمین‌لرزه, شهر اردبیل, ARC GIS,

ملخص المقالة :

مقدمه و هدف پژوهش: نخستین گام برای کاهش مخاطرات لرزه‌‌ای به عنوان شناخته‌‌شده‌ترین بلایای طبیعی، شامل درک خطر و سنجش و ارزیابی راهبردهای احتمالی، برای کاهش آن است. هدف اصلی این پژوهش سنجش آسیب‌‌پذیری شهر اردبیل در مقابل خطرپذیری ‌‌لرزه‌‌‌‌‌‌ای است. قلمرو جغرافیایی پژوهش، مناطق پنجگانه شهر اردبیل می‌‌باشد. روش پژوهش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی بوده و روش اجرای آن توصیفی ـ تحلیلی است. بطوریکه برای واکاوی داده‌ها از فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) جهت وزن‌‌دهی چهار معیار در قالب 19 زیرمعیار استفاده شده است. با ترکیب لایه‌های اطلاعاتی در نرم‌افزار Arc GIS و با تلفیق نقشه معیارهای مورد بررسی، نقشه پهنه‌های آسیب‌پذیری تهیه و طبقه‌بندی شده است. یافته‌‌ها: یافته‌‌ها حاکی از اهمیت بالای معیار برنامه‌‌ریزی با 13 زیرمعیار و وزن کلی 480/0 و زیرمعیار کاربری اراضی با وزن کلی 072/0 در آسیب‌‌پذیری شهر اردبیل می باشد. معیار سازه‌‌ای با چهار زیرمعیار کیفیت، قدمت، تعداد طبقات و گونه‌‌شناسی سازه‌‌ای با وزن 408/0 و معیار طبیعی با دو زیرمعیار گسل و شیب زمین با وزن 035/0 در آسیب‌‌پذیری لرزه‌‌ای شهر اردبیل نقش دارند. نتیجه‌‌گیری: نتایج نشان داد که بخش‌های شمال، شمال باختری، خاوری و مرکز شهر اردبیل آسیب‌پذیرترین محدوده‌‌ها در برابر خطر زمین‌لرزه می‌باشند و جنوب شهر نیز مقاوم‌ترین محدوده محسوب می‌‌گردد. نتایج تحلیل آسیب‌‌پذیری فضاهای شهر اردبیل، نشان می‌‌دهد که حدود 30 درصد از فضاهای شهری در برابر خطر زمین‌‌لرزه آسیب‌پذیری متوسط به بالا و حدود 50 درصد در معرض آسیب‌پذیری بالا قرار دارند و ساختار کالبدی مناسب و موزونی را برای مدیریت بحران ناشی از لرزه‌‌خیزی شهری ارائه نمی‌کنند.

المصادر:

احمدپور، ا.، حاتمی نژاد، ح.، مدیری م.، و عظیم زاده ایرانی، ا. (1400). تحلیل بافت‌‌های تاریخی شهری برای مقابله با مخاطرات انسانی مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران، پژوهش‌‌های جغرافیایی برنامه‌‌ریزی شهری، 9(3): 589-613.

پویان، ژ.، و ناطقی الهی، ف. (1378). آسیب‌پذیری ابر شهرها در برابر زمین‌لرزه مطالعه موردی شهر تهران، سومین کنفرانس بین‌المللی زمین‌لرزه شناسی و مهندسی زمین‌لرزه، تهران.

پویان، م. ح.، صنایعی، ع.، و انصاری، آ. (1399).مدل‌سازی آسیب‌پذیری بافت‌های شهری تحت سناریوهای مختلف به منظور مدیریت بحران در برابر زلزله (مطالعة موردی: منطقة یک شهرداری تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی،52(4): 1293-1275.

حاجی زاده، ف، و ایستگلدی، م. (1397). تحلیلی بر تاب آوری سکونتگاه های روستایی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: دهستان حومه شهرستان لامرد). مدیریت مخاطرات محیطی، 5(1)، 67-83.

حبیبی، ک.، عزتی، م.، ترابی، ک.، و عزت پناه، ب. (1395). بررسی آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل MIHWP (مطالعه موردی منطقه 10 تبریز). جغرافیا و برنامه ریزی، 20(58)، 101-118.

حیدری، م. ( 1397). ارزیابی آسیب‌‌پذیری بافت‌‌های شهری از خطر زلزله (مطالعۀ موردی: بافت قدیم شهر زنجان)، مهندسی جغرافیایی سرزمین، 2(3): 101-115.

خواجوی، ا.، صمدزاده، ر.، و معصومی، م. ت. (1400). ارزیابی آسیب‌‌پذیری کالبدی ـ اقتصادی بافت‌‌های فرسودۀ شهر اردبیل در مقابل خطرپذیری لرزه‌‌ای، جغرافیا و برنامه‌‌ریزی، 25(78): 157-139.

دربان آستانه، ع.، هرائینی، م. (1398). تحلیل فضایی تاب‌‌آوری اجتماعی، اقتصادی اجتماعات محلی در برابر زلزله (مطالعه موردی: بخش آفتاب – شهرستان تهران). جغرافیا و برنامه‌‌ریزی، 23(68)، 91-111.

روستا، م.، ابراهیم زاده ع.، و ایستگلدی، م. (1396). تحلیل تاب آوری کالبدی در برابر زلزله مطالعه ی موردی: بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان، جغرافیا و توسعه،15(46): 18-1.

صمدزاده، ر. (1398). ژئومورفولوژی ایران، انتشارات سمت، چاپ نخست، تهران، 156 ص.

صمدزاده، ر. (1401). سناریوهای خطرپذیری زمین‌لرزه در مناطق شهری مورد‌پژوهی؛ شهر اردبیل. پژوهش‌‌های دانش زمین. مقاله پذیرفته شده برای چاپ. DOI: 10.52547/ESRJ.2022.222792.1054

صمدزاده، ر.، خیام، م.، و حسینی‌‌امینی، ح. (1389). نگرشی نو بر تکامل ژئومورفولوژیکی چالۀ زمین‌‌ساختی اردبیل با رویکرد آمایش سرزمین، جغرافیا و برنامه‌‌ریزی محیطی، 21(1): 105-130.

عفیفی، م. (1400). ارزیابی تاب‌‌آوری سکونتگاه‌‌های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تاکید بر زلزله (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان داراب). نگرش‌‌های نو در جغرافیای انسانی، 13(2)، 132-150.

نورمحمدی، س. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد (دانشگاه تبریز، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، رشته سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی)، 1398.

نوروزی، ح.، عزت پناه، ب.، و ولیزاده، ر. (1399). آینده پژوهی مدیریت ریسک در شهرها با تاکید بر آسیب پذیری خطرات زلزله، 12(42)، 39-51.

 

 

Bastaminia, A., Rezaie, M. R., Saraie, M. H. (2016). Explaining and analyzing the concept of resiliency and its indicators and frameworks in natural disasters. Disaster Prevention and Management Knowledge (quarterly), 6(1): 32-46.

Boroumandi, M., Khamehchiyan, M., & Nikoudel, M. R. (2015). Using of analytic hierarchy process for landslide hazard zonation in Zanjan Province, Iran. In Engineering Geology for Society and Territory-Volume 2: Landslide Processes (pp. 951-955). Springer International Publishing.

Brown, K. (2014). Global environmental change I: A social turn for resilience. Progress in human geography, 38(1): 107-117.

Desai, B., Sarmiento, J. P. (2015). Risking disaster–The role of private investment and public regulation in disaster risk management. International Journal of Disaster Risk Reduction, 14(3): 203-204.

Despotaki, V., Silva, V., Lagomarsino, S., Pavlova, I., & Torres, J. (2018). Evaluation of seismic risk on UNESCO cultural heritage sites in Europe. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8), 1231-1244.

Ebert, A., Kerle, N., & Stein, A. (2009). Urban social vulnerability assessment with physical proxies and spatial metrics derived from air-and spaceborne imagery and GIS data. Natural hazards, 48, 275-294.

Horita, F. E., de Albuquerque, J. P., & Marchezini, V. (2018). Understanding the decision-making process in disaster risk monitoring and early-warning: A case study within a control room in Brazil. International journal of disaster risk reduction, 28, 22-31.

Jiménez, B., Pelà, L., & Hurtado, M. (2018). Building survey forms for heterogeneous urban areas in seismically hazardous zones. Application to the historical center of Valparaíso, Chile. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8): 1076-1111.

Lantada, N., Pujades, L. G., & Barbat, A. H. (2018). Earthquake risk scenarios in urban areas: a review with applications to the Ciutat Vella District in Barcelona, Spain. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8), 1112-1130.

Maio, R., Santos, C., Ferreira, T. M., & Vicente, R. (2018). Investigation techniques for the seismic response assessment of buildings located in historical centers. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8), 1245-1258.

Masuya, A. (2014). Flood Vulnerability and Risk Assessment with Spatial Multi-criteria Evaluation. In Dhaka Megacity (pp. 177-202). Springer Netherlands.

Meslem, A., & Lang, D. H. (2017). Physical vulnerability in earthquake risk assessment. In Oxford Research Encyclopedia of Natural Hazard Science.

Rus, K., Kilar, V., & Koren, D. (2018). Resilience assessment of complex urban systems to natural disasters: A new literature review. International journal of disaster risk reduction, 31, 311-330.

Taffarel, S., da Porto, F., Valluzzi, M. R., & Modena, C. (2018). Comparing expeditious procedures for the seismic vulnerability assessment on the European territorial context: reliability, feasibility, cost, and time consumption. International Journal of Architectural Heritage, 12(7-8), 1150-1161.

Turner, B. L., Kasperson, R. E., Matson, P. A., McCarthy, J. J., Corell, R. W., Christensen, L., ..., Schiller, A. (2003). A framework for vulnerability analysis in sustainability science. Proceedings of the national academy of sciences, 100(14): 8074-8079.

Wisner, B., Blaikie, P. M., Blaikie, P., Cannon, T., & Davis, I. (2004). At risk: natural hazards, people's vulnerability and disasters. Psychology Press.