تحلیلی بر تاب آوری کالبدی مساکن اجتماعی در برابر زلزله با استفاده از فن سیستم پشتیبان تصمیم گیری فازی غیر ساختاری (NSFDSS) ( نمونه موردی مسکن مهر زنجان)

الموضوعات : مطالعات مدیریت شهری

ماندانا کمالی ¹ , منوچهر طبیبیان ² , مسعود الهی ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران. [e-mail]
2 - استاد گروه شهرسازی، دانشکده شهرسازی پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - دکتری شهرسازی، استادیار، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

تاريخ الإرسال : 03 الثلاثاء , ذو الحجة, 1442 تاريخ التأكيد : 06 الإثنين , صفر, 1443 تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , محرم, 1443

الکلمات المفتاحية: تاب آوری کالبدی, زلزله, فن سیستم پشتیبان تصمیم گیری فا, مساکن اجتماعی, مسکن مهر زنجان,

ملخص المقالة :

مقدمه و هدف پژوهش: مسکن همواره به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی هر انسان و تأمین مسکن، از مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع و از اولویت‌های دولت‌هاست. در کشور ما طی چند سال اخیر، به منظور تامین مسکن اقشار کم درآمد، دولت سیاست احداث مسکن مهر و طرح اقدام ملی مسکن را در پیش گرفته‌است. از طرفی ایران به لحاظ جغرافیایی و زمین‌شناختی در زمره کشورهایی است که آسیب‌پذیری بالایی در برابر سوانح طبیعی دارد؛ و ازجمله مهمترین آنها، زلزله می‌باشد. از طرف دیگر روند سریع رو به رشد شهرنشینی در کنار سایر عوامل، زنگ‌خطر بحران زلزله را به صدا در آورده‌است.مطالعات نشان می‌دهند که اکثر برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته در زمینه مدیریت بحران به حین و پس از وقوع بحران اختصاص دارد و کمتر به شرایط پیش از وقوع بحران توجه می‌شود. بنابراین بررسی تاب‌آوری قبل از بحران در پروژه‌های مسکن اجتماعی امری ضروری می‌باشد.در این پژوهش توصیفی-تحلیلی با هدف ارزیابی محلات متشکل از مسکن‌های مهر از لحاظ تاب‌آوری کالبدی در برابر زلزله، کلیه‌ی شاخص‌ها به کمک تحلیل محتوا شناسایی و بررسی شده تا علاوه بر شناخت نقاط قوت و ضعف آنها، چراغ راهی برای طرح‌های اقدام ملی مسکن باشند. روش پژوهش: بدین منظور در این پژوهش با روش‌های اسنادی و میدانی به جمع‌آوری اطلاعات پرداخته شده‌است. معیارها و شاخص‌های استخراج شده، به کمک فن سیستم پشتیبان تصمیم‌گیری فازی غیرساختاری (NSFDSS) اولویت‌بندی و وزن‌دهی شده و در نهایت به کمک سامانه اطلاعات جغرافیایی نقشه‌های معیارهای وزن‌دهی شده، روی‌هم‌گذاری شده تا نقشه‌ی تاب‌آوری کالبدی حاصل شود. یافته‌ها: یافته‌های حاصل از پژوهش نشانگر این است که از بین شاخص‌های تاب‌آوری کالبدی فاصله از گسل بیشترین و دسترسی به کاربری‌های درمانی و آتش‌نشانی کمترین اولویت را در راستای ارتقاء تاب‌آوری کالبدی محلات دارند. نتیجه گیری: نتایج پژوهش گویای این است که محلات متشکل از مسکن‌های مهر به علت ضعف‌هایی که در مولفه‌های کالبدیشان دارند از تاب‌آوری کالبدی پایینی برخوردارند و با وجود نوساز بودن و برنامه‌ریزی شده بودن، آسیب‌پذیری بیشتری دارند.

المصادر:

آمارنامه شهر زنجان (1398). شهرداری زنجان، معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی.

ابدالی، یعقوب، پوراحمد، احمد، امینی، میلاد، خندان، اسحاق (1398). بررسی و مقایسه تاب‌آوری اجتماعات از پیش ایجاد شده و اجتماعات برنامه‌ریزی شده به منظور کاهش اثر سوانح طبیعی (زلزله) مطالعه موردی: شهر نورآباد و مسکن‌مهر شهر نورآباد. فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی.دوره28.شماره110. صص167-141.

بهمنی، افشین و قائدرحمتی، صفر (1395). ارزیابی مسکن‌مهر از نظر شاخص‌های کیفی مسکن مناسب نمونه موردی: مسکن‌مهر 22 بهمن شهر زنجان.

تعاریف و مفاهیم کاربری‌های شهری و تعیین سرانه آنها (1389). شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.

پوراحمد، احمد، ابدالی، یعقوب، صادقی، علیرضا، اله قلی پور، سارا (1397). سنجش و تحلیل فضایی مؤلفه‌های تاب‌آوری کالبدی در بافت مرکزی شهر همدان با استفاده از خودهمبستگی فضایی موران. برنامه‌ریزی و توسعه کالبدی, 3 (1 (پیاپی 9) )، 92-104.

پورمحمدی، محمدرضا (1392) برنامه‌ریزی مسکن. تهران: سمت.

پورمحمدی، محمدرضا و اسدی، احمد (1393).ارزیابی پروژه‌های مسکن‌مهر شهر زنجان، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال چهاردهم، شماره 33.

جلالی، تارا (1391). بازسازی تاب‌آور پس از زلزله1382 بم از دیدگاه طراحی شهری. پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: فلاحی، علیرضا. دانشگاه شهید بهشتی، گروه معماری و شهرسازی.

چگنی، ع (1389). آثار اجرای برنامه مسکن‌مهرذ بر شاخص‌های اقتصادی (در سطح کلان و خرد). اقتصاد مسکن، 47.

 حیدری‌فر، محمد رئوف، حسینی سیاه گلی، مهناز، سلیمانی راد، اسماعیل  (1397). سنجش مولفه‌های تاب‌آوری شهری نمونه موردی: کلانشهرکرمانشاه، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، پیاپی ۲۸.

رضایی، تقی (1388). دولت نهم کوشاترین دولت در تحقق اصل 31، کاشانه، نشریه داخلی تعاونی مسکن‌مهر زنجان، شماره 4.

دلشاد، مهدیه، طبیبیان، منوچهر، حبیبی، سیدمحسن (1399)، تبیین عوامل موثر بر برنامه‌ریزی فضایی تاب‌آور بافت مرکزی شهر رشت در برابر زلزله، رساله دکتری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین.

رضایی، محمدرضا، رفیعیان، مجتبی (1390). تقویت تاب‌آوری به منظور کاهش آثار سوانح طبیعی (زلزله) در مناطق روستایی، اولین کنفرانس بین المللی سکونتگاه‌های روستایی: مسکنت و بافت، مدیریت بازسازی پس از سانحه و مقاوم سازی، تهران.

رضایی، محمد رضا، رفیعیان، مجتبی، حسینی، سیدمصطفی (1394). سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعۀ موردی: محله‌های شهر تهران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی47 (4).

زندمقدم، محمدرضا، بازدار، سجاد، کامیابی، سعید. (1398). پهنه‌بندی و رویکرد فضایی بر مدیریت بحران با تاکید بر آسیب‌پذیری اجتماعی فیزیکی شهرها در برابر زلزله (نمونه موردی استان ایلام). فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه ای، 9 (2)، 420-409.

زنگنه، مینا، قهرمانی، مریم، گودرزی‌سروش، محمدخلیل. سنجش میزان رضایت‌مندی ساکنان از کیفیت سکونتی مسکن‌مهر در شهر همدان. مطالعات محیطی هفت حصار. ۱۳۹۶; ۶ (۲۲) :۳۱-۴۴.

زهره، مسعود، رضایی، حسین (1399). ارزیابی رضایتمندی سکونتی در مجموعه مسکن‌مهر به مثابه راهبردی جهت پیشگیری از اتلاف سرمایه ملی (مطالعه موردی: مجتمع دولت مهر شهر کرمانشاه)، نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران، 11 (2)، 20-5.

شمس‌الدینی، علی، صفاریان، عماد، نکویی بخش، محمد رضا (1397). شناسایی چالش‌ها و ارزیابی عملکرد مسکن‌مهر از دیدگاه شهروندان (مطالعۀ موردی: شهرک پردیس- کازرون). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 50 (3).

شیعه، اسماعیل. (1389). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.

صلواتی، گل نساء و رازپور، مهدی (1392). ارزیابی مسکن‌مهر بهاران با رویکرد توسعه پایدار شهری (نمونه موردی: شهرک بهاران سنندج)، اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، تهران.

عبداله، بهار، ذبیحی، حسین، سعیده زرآبادی، زهراسادات (1397). سنجش میزان تاب‌آوری کالبدی محلات شهری در برابر زلزله با به کارگیری روش ویکور (نمونه موردی: منطقه 10، شهر تهران)، فصلنامه شهر ایمن 1 (2).

عبدی، یاسر، سفیداری، عمار (1398)، تدوین الگوی ارتقا کیفیت محیطی مجموعه مسکن‌مهر با تاکید بر جنبه‌های کالبدی-فضایی (شهرک آفتاب در شهر جدید پرند)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس.

عظیمی، حسین، عباسی، داوود، اونق، فاطمه (1396). بررسی نقاط قوت و ضعف مسکن‌مهر و آسیب‌شناسی در زمینه مسایل اجرایی، اجتماعی و فرهنگی آن (مورد مطالعه: مسکن‌مهر شهر زنجان)، پنجمین کنفرانس ملی کارآفرینی و مدیریت کسب و کارهای دانش بنیان، بابلسر، https://civilica.com/doc/750183.

قاسمی مریم، قرائی مسعود (1400). بررسی تاب‌آوری کالبدی مساکن پیراشهری در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهرک باهنر مشهد). دانش پیشگیری و مدیریت بحران. ۱۱ (۱) :۳۸-۵۴.

قرایی، فریبا، مثنوی، محمدرضا، حاجی بنده، مونا (1396). بسط شاخص‌های کلیدی سنجش تاب‌آوری مکانی-فضایی شهری؛ مرور فشرده ادبیات نظری، سال چهاردهم، شماره 57، اسفند 1، 32-19.

کریمی ساوجبلاغی، فاطمه و علیزاده، هوشمند (1397).کاربست بعد کالبدی – محیطی رویکرد تاب‌آوری در مجموعه مسکن‌مهر در مواجه با مخاطره طبیعی زلزله (مسکن‌مهر بهاران شهر سنندج)، هشتمین کنفرانس بین المللی توسعه پایدار، عمران و بازآفرینی شهری.

محمدی سرین دیزج، مهدی، احدنژادروشتی، محسن (1400).تحلیل تاب‌آوری فیزیکی کالبدی نواحی شهری در برابر زلزله با ارائه سناریو (مورد مطالعه:شهر زنجان)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21 (60)، 85-60.

متوسلیان، موسی (1388). آغاز تحویل پروژه‌های مسکن‌مهر؛ کاشانه، نشریه داخلی تعاونی مسکن‌مهر زنجان؛ شماره 3.

مشکینی، ابوالفضل و ضابطیان، الهام (1391). ارزیابی مکانیابی پروژه‌های مسکن‌مهر با رویکرد کالبدی-زیست محیطی، با استفاده از مدل سلسله مراتب AHP (نمونه موردی استان یزد)، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 2.

مرادی، پرنا، کلهرنیا، بیژن، قنبری، نوذر (1398). در جستجوی زبان الگوی بومی طراحی محله پایدار، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.

مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی (1393). آیین نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله (استاندارد2800)، ویرایش چهار.

مصوبات و قوانین شورایعالی (1389). انشارات مرکز تحقیقات وزارت مسکن.

مقررات ملی ساختمان ایران (1395). مبحث بیست و یکم، پدافندغیرعامل، ویرایش دوم.

مهرزاده، ساناز، حسین پور، محمد، حاجی ژور، خلیل (1398). سنجش میزان زیست پذیری پروژه‌های مسکن‌مهر؛ نمونه موردی: شهر جدید صدرا، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.

ناظمی، الهام، درودی، محمدرضا (1392). بررسی شاخص‌های کیفیت مسکن مناسب، در طرح مسکن‌مهر (نمونه موردی: استان اصفهان)، اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، قزوین.

نجفی‌ارخودی، میثم (1399). ارزیابی و سنجش میزان تاب‌آوری در مسکن‌مهر شهری (مورد مطالعه: شهر تربت‌جام)، ماهنامه علمی تخصصی پایاشهر، دوره بیستم، 12-1.

یزدانی، محمد‌حسین، احمدی، سمیرا، پاشازاده، اصغر (1398). بررسی میزان رضایتمندی ساکنین مسکن‌مهر (نمونه موردی: مسکن‌مهر شام‌اسبی اردبیل). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 23 (67 )، 327-349.

یوسفی شهیر هانیه، پورمحمدی محمدرضا، کریم زاده دلیر حسین. سنجش تاب‌آوری مکانی کاربری‌های حیاتی با تاکید بر شبکه ارتباطی در برابر خطر وقوع زمین‌لرزه (مورد مطالعه:کلانشهر تبریز). مدیریت شهری و روستایی. ۱۳۹۸; ۱۸ (۵۶) :۱۹-۳۳.

Adger,W.Campos,R. Siddiqui, T. (2020). Commentary: Inequality, precarity and sustainable ecosystems as elements of urban resilience. Urban Studies. Volume: 57 issue: 7, page (s): 1588-1595.

City Resilience Framework April 2014 (Updated December 2015), The ROCKEFELLER Foundation.

Coghlan, A., & Norman, S. (2004). Trans-Tasman collaboration setting the new recovery agenda. Australian Journal of Emergency Management, The, 19 (4), 3.

Cutter, S. L., Ash, K. D., & Emrich, C. T. (2014). The geographies of community disaster resilience. Global environmental change, 29, 65-77.

Kalaiarasan,c. (2011).A Model for Systematic Analysis of Multi-Criteria Decision Problems in Construction. International Journal of Engineering Science and Technology, Vol. 3, pp.2160-2164.

Mujahed, Layla (2020). Community Resilience in Response to the Population Growth in Al-Thahabiah Neighborhood. World Academy of Science, Engineering and Technology International Journal of Urban and Civil Engineering Vol:14, No:8.

Parker.J.D. Simpson,G (2020). A Theoretical Framework for Blostering Human-Nature Connections and Urban Resilience via Green Infrastructure. Land Journal. Volume9. Issue8.10.3390/land9080252.

Singh, V. SH. Pandey, D. N. (2012), Sustainable Housing: Balancing
Environment with Urban Growth in India, Climate Change and CDM Cell
Rajasthan State Pollution Control Board, pp: 4-16.

Tam, C.M., Tong T.K.L., Leung A.W.T., Chiu, G.W.C. (2002). Site Layout Planning using Nonstructural Fuzzy Decision Support System. Construction Engineering and Management,vol.128,pp.220-231.

Tam,C.M.,Tong T.K.L.,Zhang,H. (2007).Decision Making and Operations Research Techniques for Construction Management. City University of HK pRESS,Hong Kong.

The Rockefeller Foundation (2015), City Resilience Framework , Arup.

Vale, Lawrence J. et al (2014). What Affordable Ho using Should Afford:
Housing for Resilient Cities. Cityscape: A Journal of Policy Development and Research. 16: 21-50.

Yang, Qiaoyun Yang, Dan; Li, Peng; Liang, Shilu; Zhang, Zhenghu (2021). Discrete Dynamics in Nature and Society; New York. DOI:10.1155/2021/5558497