تحلیل مفهومی موضوع متافیزیک در حکمة الإشراق سهروردی
الموضوعات :محمود هدایت افزا 1 , زینب بوستانی 2
1 - دکترای فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: موضوع متافیزیک, موجود از حیث موجودیت, ترادف وجود با موجود, ادبیات مشّائی, حکمة الإشراق, مفهوم عام شی‌ء, نفی اعتباریت ظلمت,
ملخص المقالة :
موضوع مابعدالطبیعه که در فلسفه ی یونان و به‌ویژه در کتب ارسطو طرح شده بود، پس از ترجمه ی آن‌ها به زبان عربی، در آثار اندیشمندان مسلمان بسط یافت. اغلب ایشان مشهورترین موضوع نزد معلّم اوّل، یعنی موجود از حیث موجودیت را برگزیدند، گاه نیز تحت تأثیر کلمات دیگری از ارسطو، اسباب برین و گاه به دلیل گرایش های دینی خود، واجب الوجود را موضوع فلسفه دانستند. پژوهش پیش رو عهده دار دیدگاه مبتکرانه ی حکیم سهروردی در این مسئله است. روش بحث نویسندگان، تلفیقی از توصیف تاریخی، تحلیل و مقایسه است. سهروردی در آثار به سبک مشّائی، ظاهراً دیدگاه ابن سینا را پذیرفته، با ادبیات مشّائی، عنوان موجود از حیث موجودیت را بر سایر موضوعات مطرح درباره ی فلسفه ترجیح می دهد و صرفاً در مواضعی، واژه ی وجود را به لحاظ معنای مصدری آن، جایگزین موجود می کند. اما در حکمة الإشراق، با نظام مفهومی نوینی مواجهیم که به مقتضای آن، شی‌ء به عنوان بدیهی ترین مفهوم به جای موجود و وجود می نشیند و فارغ از هر قیدی، موضوع متافیزیک اشراقی قلمداد می شود. سهروردی از ابتدا، شی‌ء را مقسم نور و ظلمت قرار می دهد و در پی آن، سایر مفاهیم حکمت اشراقی شکل می گیرند. از نتایج مهم این رویکرد، نفی اعتباریت ظلمت و طرد انگاره ی هم سانی نور با وجود است که شارحان حکمة الإشراق به درستی آن دو نکته را تبیین نکرده اند. اتّخاذ شی‌ء به عنوان موضوع متافیزیک، بعدها با تقریراتی متفاوت، در آثار برخی حکیمان نظام ساز، از جمله رجب علی تبریزی و شاگردان وی تبلور یافته است.
_||_
